Bayağı doğan: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Suelnur (mesaj | katkılar)
Suelnur (mesaj | katkılar)
→‎Üreme ve yaşam çevrimi: yazım ve ufak tefek şeyler
110. satır:
 
===Üreme ve yaşam çevrimi===
Gökdoğan bir yaşın sonunda cinsel olgunluğa erişir ama sağlıklı popülasyonlarda iki ile üç yaşından sonra çiftleşir. Yaşamları boyunacaboyunca tekeşlidirler ve aile her yıl aynı yuvaya geri döner. Erkek havada akrobatik hareketlerle, spiral uçuşla ve keskin dalışlarla dişiye kur yapar.<ref name="Dewey"/> Erkek yakaladığı avını havada dişiye verir. Dişi, erkeğin pençelerinden avı alabilmek için ters olarak uçar.
 
Üreme mevsiminde gökdoğan kendi bölgesini korur, yuvalar arasında yaklaşık 1 km uzaklık bulunur.<ref name="Blood01">{{citation|author=Blood, D. and Banasch, U.|year=2001|url=http://www.hww.ca/hww2.asp?id=60|title=Hinterland Who's Who Bird Fact Sheets: Peregrine Falcon|accessdate=2008-05-22}}</ref> Yuvalar arasında bulunan mesafe eşler ve yavruları için yeterli besin kaynağı bulunmasını sağlar. Bir üreme bölgesi içinde gökdoğan çiftinin bir kaçbirkaç yuvası bulunabilir. 16 yıllık bir dönem için çiftin kullandığı yuva sayısı bir ile yedi arasında değişebilir.
 
Gökdoğan genellikle kayalık yarlarda, hafif çökük yerlerde yuvalanır. Yuva yerini dişi seçer ve yumurtalarını bırakabilmek için gevşek toprakta, kumda, çakılda ya da ölü bitki örtüsünü kazıyarak sığ çukurlar oluşturur. Yuvayı yapmak için başka bir malzeme kullanmaz.<ref name="Dewey"/> Kayalıklarda yapılan yuvalar genellikle bitki örtüsü bulunduran ve güneye bakan yamaçlarda olur.<ref name="Terres91" /> [[Avustralya]]’nın bazı kısımları ve Kuzey Amerika’nın kuzeyi gibi bazı bölgelerde yuva yapmak için geniş ağaç kovukları da kullanılır. Avrupa gökdoğanlarının soyu tükenmeden önce orta ve batı Avrupa’da bu kuşlar diğer büyük kuşların artık kullanılmayan yuvalarını da kullanırlardı.<ref name="Beckstead"/> Arktik gibi insandan uzak bölgelerde dik yamaçlar ve hatta alçak kayalar da yuva için kullanılabilir. Üreme bölgelerinin çoğunda artık gökdoğanlar insan yapımı yüksek binalarda ve köprülerde de yuva yapmaktadır. Bu yüksek yapılar, gökdoğanın doğal olarak seçtiği yüksek kayalıklara benzemektedir.<ref name="White94"/><ref name="Blood01"/>
 
Gökdoğan çifti seçilen yuva bölgesini diğer gökdoğanlardan, [[karga]]lardan, [[balıkçılgiller|balıkçıl]]lardan ve, [[martı]]lardan ve yuva yerdeyse [[tilki]]ler, [[sansar]]lar, [[kedigiller]], [[ayı]]lar ve [[kurt]]lar gibi memelilerden korur.<ref name="Blood01"/> Hem yuvalar hem de gökdoğan çifti daha büyük olan [[kartal]], [[puhu]] ve [[aksungur]] gibi yırtıcı kuşların saldırısına uğrayabilir. Yuvalarını savunan gökdoğanların normalde uzak kaldıklarıdurdukları [[kaya kartalı]] ve [[kel kartal]] gibi kendinden oldukça büyük yırtıcıları yuvalarına çok yaklaştıkları için öldürdükleri bilinmektedir.<ref>{{cite web|url=http://bna.birds.cornell.edu/bna/species/660/articles/behavior |başlık=— Birds of North America Online|yayımcı=Bna.birds.cornell.edu | erişimtarihi=12 Kasım 2011|dil=İngilizce}}</ref>
 
Yumurtlama zamanı bölgeden bölgeye değişiklik gösterir ama genellikle [[Kuzey Yarımküre]]’de şubat ile mart aylarında, [[Güney Yarımküre]]’de deise Temmuz ile Ağustos aylarındadır. Avustralya alt türü ''macropus'' Kasım ayına kadar yumurtlayabilir ve [[ekvator]] popülasyonları Haziran ile Aralık arasında herhangi bir zamanda çiftleşir. Eğer yumurtalar üreme mevsiminin başında kaybolduysa, dişi bir kere daha yumurtlar ancak kısa yaz mevsimi olan Arktik bölgesinde buna çok ender rastlanır. Genellikle üç ile dört arasında ama bazen en az bir ya da en çok beş yumurta yumurtlayabilir.<ref name="Peterson">Peterson, R. T (1976):p.171</ref> Yumurtalar kırmızı ve kahverengi lekeler ile beyaz ve ten rengi arasında değişir.<ref name="Peterson"/> Genellikle dişinin yattığı kuluçka süresi 29 ile 33 gün arasındadır.<ref name="Terres91" /> Kuluçkaya gündüzleri erkek de yardımcı olur ama geceleri yalnızca dişi yumurtalarla yatar. Yuvada bulunan ortalama yavru sayısı 2,5’tur ve ortalama palazlanma sayısı ise yuva başına 1,5’tur.<ref name="White94"/><ref name="Wisconsin">Wisconsin Department of Natural Resources</ref><ref name=Michigan/>
Yavrular yumurtadan çıktığında krem rengi–beyaz arası tüyle kaplıdır ve görece büyük ayakları vardır.<ref name="Blood01"/> Hem erkek hem dişi, yavruları beslemek için avlanmak üzere yuvadan ayrılır.<ref name="Wisconsin"/> Ebeveynlerin avlanma alanları yuvadan 19-24 km arasında uzaklığa erişebilir.<ref>Towry (1987)</ref> Yavrular yumurtadan çıktıktan 42-46 gün sonra palazlanır ve iki aylığa kadar ebeveynine bağımlı kalır.<ref name="Snow (1994)">Snow (1994)</ref>
124. satır:
Gökdoğanların doğada yaşam süresi 15,5 yıl kadardır.<ref name=bwp/> Bir yaşına kadar ölüm oranı %59–70 arasıdır ve her yıl %25–32 arası azalır.<ref name=bwp/> İnsan yapımı binalar ile çarpışmanın dışında gökdoğanlar daha büyük olan [[kartal]] ve [[puhu]] gibi yırtıcı kuşlar tarafından avlanırlar.<ref name=Michigan>Michigan Department of Natural Resources (2007)</ref>
 
Gökdoğanlar bir dizi [[parazit]] ve [[patojen]]e konaklık yapar. Avipoxvirus, Newcastle hastalığı virüsü, falconid herpesvirus 1 (ve muhtemelen diğer Herpesviridae de dahil olmak üzere) ve bazı mikozlar ile [[patojenik bakteri]]lerin vektörüdür. Endoparazitler arasında ''Plasmodium relictum'' (genellikle gökdoğanda kuş sıtmasına neden olmaz), Strigeidae[[karaciğer kelebekleri|trematodlar]], ''Serratospiculum amaculata'' ([[yuvarlak solucanlar|nematodu]]) ve [[şeritler|şerit solucanları]] sayılabilir. Bilinen gökdoğan ektoparazitleri arasında Mallophaga (kuş biti), ''Ceratophyllus garei'' (bir [[pire]] türü) ve Hippoboscidae sinekleri (''Icosta nigra'', ''Ornithoctona erythrocephala'') sayılabilir.<ref>Raidal ''et al.'' (1999), Raidal & Jaensch (2000), Dewey & Potter (2002), Dalgleish (2003)</ref>
 
===Avlanma ve beslenme===
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Bayağı_doğan" sayfasından alınmıştır