Karaim Yahudiliği: Revizyonlar arasındaki fark

'''Karaim''' ya da '''Karayit''' bir [[Yahudilik|Yahudi]] mezhebidir. Karaim terimi [[İbranice]] ''Ba'alei ha-Mikra'' (yazıtların halkı) eşanlamı ile bilinir. Karaimler, Yahudilerin[[Yahudiler]]in ana din kitabı olan [[Tevrat|Tora Yazıtları]]'ndan başka bir kaynak tanımaz, [[Talmud|sözel kuralları]] kendi inancı için bağlayıcı bulmazlar. Yahudiliğin diğer kutsal kitabı olan, ancak sözel gelenek ve kuralların bir derlemesini oluşturan [[Talmud]], Karaimlerce tanınmamaktadır. Tek kaynakları [[Tevrat]] olduğundan bazı dinî bayramları farklı biçimde kutlarlar. BirtakımBir takım dinî gelenek ve göreneklere özellikle uymadıklarını belirtmelerindendirbelirtmelerinden kidolayı diğer Yahudilerce ayrıksı bir mezhep olarak görülür.

Miladi 8. yüzyıl'da [[Irak'taki Yahudileri tarihi|Irak]]'ta doğan ve [[Tanah]]'ı dini hükümlerin yegane kaynağı kabul eden Yahudi mezhebidir. Mezhebin İbranice ismi olan Kara'im (okuyanlar) ''okumak'' anlamındaki ''kara'' kökünden türediği ve müntesiplerinin Tanah'ı (Ahd-ı Atik) çok okuduklarını belirtmektedir. Ayrıca kelimenin kökünde ''devetdavet etmek'' manasınında bulunduğu ve Kara'im isminin ''davet ediciler'' anlamına geldiği de ileri sürülmektedir. Müntesiplerine ''kutsal metinlerin çoçukları'' manasında Benei Mikra, Ba'ale Mikra isimlerini de verilmiştir. Kara'im ismi [[Arapça ]]'da Karrai, Karra'un, Kuman -Kıpçak Türkçesinde Karaylar, Batı dillerinde Karaite, Caraime gibi kelimelerle karşılanmıştır.

Mezhebin doğmasında bir takım dini siyasi ve içtimai sebepler etkili olmuştur. Irak bölgesinin [[İran]] ve [[Bizans]]'ın etki alanından çıkmasıyla [[Kudüs Tapınağı|mabedin]] yeniden inşası ve [[Kudüs]]'e dönüş gibi Mesihi beklentiler hayal kırıklığına dönüşmüştür. Sosyal ve ekonomik problemler yaşayan bölgedeki Yahudi topluluğu, kendilerini [[Abbasi]] halifesine karşı temsil eden cemaat başkanlığının ve Talmud akademilerindeki alimlerin tavırlarından rahatsız olmuşlardır. Abbasilerin Irak'ın kuzeydoğusundaki dağlık bölgeleri iskana açmasıyla Yahudiler farklı mülteci etnik unsurlarla bir arada yaşamak zorunda kalmışlardır. Bu hususların, geleneksek Yahudiliğe karşı [[Anan ben David]] atarfındantarafından sadece yazılı Tevrat'ın dinde kaynak olduğunu savunan bir yapılanmanın ortaya çıkmasına yol açtığı ifade edilmektedir.

Rabbani kaynaklarına göre . 8.yüzyılın ikinci yarısında Irak'ta ki Yahudi toplumunun başkanı İshak Harkavi'nin ölümü üzerine Talmud akademisinin ileri gelenleri cemaat başkanlığı için, yaşça büyük ve daha bilgili olmasına rağmen Anan'ı değil mütavazi bir kişiliğe sahip olan kardeşi HananiahHananiya'ıyı tercih etmişlerdir. İtirazı üzerine Abbasi hailfesihalifesi tarafından hapse atılan Anan, kendisini Halifeye affettirdikten sonra Talmudçu geleneğe karşı kendi din alayışını belirlemeye ve taraftar toplamaya başlamıştır. Rabbaniler'in bu iddiasına karşılık Kaufman Kofler, Karailiğin sadece şahsi ihtiraslar sonucu ortaya çıkmış bir muhalefet hareketi olarak görülmesininin doğru olmadığını, Talmudçuluğa karşı gelişen tabi bir bir reaksiyon olarak kabul edilmesini belirtmiş, bu mezhebin Tanah'ın yegane dini otorite oluşuna vurgu yaparak Yahudilik tarihinde kutsal metne yönelik, çalışmalara ivme kazandırdığına da dikkat çekmiştir. Rabbani anlayışına muhalefet eden daha önceki mezheplerden etkilendiğini söyleyen bu yeni hareket, 8. yüzılda Müslümanların[[Müslümanlar]]ın hakim olduğu coğrafyada önce ''Ananniye'' adıyla ortaya çıkmış, 9. yüzyılın ilk yarısında ise ''Karaim'' ismini almıştır.

Karai kaynaklarına göre Anan, Rabbani anlayışına karşı faaliyetlerine başlayınca baskı ve işkenceye maruz kaldığından Halife Mansur'un izniyle [[Bağdat]]'tan ayrılarak Kudüs'e yerleşti. Taraftarlarından bazıları [[Filistin]], [[Suriye]], [[Mısır]], [[Bizans]], [[İran]], [[Ermenistan]] ve [[Kafkasya]]'ya dağılarak bu yeni hareketin probagandasınıpropagandasını yaptı. Anan'dan sonra 9. yüzyılda yetişen güçlü şahsiyetler kendi aralarında ayrılığa düşmekle onun hareketini bir mezhep haline dönüştürdüler. KarailiğinKaraylığın ilk filizlendiği yerler İran, Ermenistan ve Kafkasya bölgeleridir. 9. yüzyılda yaşayan ve KaraiKaray adını ilk defa kullanan Benjamin en-Nihavendi ve öğrencisi Daniel el-Kumusi İran KarailerininKaraylarının yetiştirdiği önemli şahsiyetlerdendir.

Kudüs, Filistin ve Suriye bölgelerinde KarailikKaraylık 9. yüzyıla kadar yayılmaya devam etti. Suriye'deki KarailerinKarayların bir kısmı 10. yüzyıldan itibaren BzansBizans topraklarına göçtü. [[Kudüs Kuşatması (1099)|1099 yılında Haçlılar Kudüs'ü işgal ettiklerinde]] Rabbani Yahudilere yaptıkları zulmü Karailere'deKaraylara da uyguladılar, bunun üzerine cemaatıncemaatin büyük bir kısmı [[Mısır]]'a ve [[Kuzey Afrika]]'nın diğer bölgelerine doğru ilerledi. 11. yüzyılda KarailiğiKaraylığı benimseyen bir Yahudinin gayretiyle KarailikKaraylık İspanya'da yayıldı, ancak 12. yüzyılda İspanyollar'ınİspanyolların baskılarıyla KarailerKaraylar bölgeyi terketti.

Bizans KarailiğininKaraylığının aslını Irak, Filistin ve Suriye'den 9. yüzyılda başlayan ve 10. yüzyılda yoğunlaşan göçler oluşturmuş, zamanla onlar yerli Rum unsurlaradaunsurlara da katılmıştır. İstanbul Osmanlıların eline geçince KarailikKaraylık için önemli bir merkez haline gelmiş ve Edirne, Kocaeli, Kırım giğbigibi bölgelerden göçler gelmiştir. 11. yüzyılın sonlarında başlayatanbaşlayan, 12. yüzyılıdayüzyılı da kapsayan dönemde Bizanslı KarailerKaraylar Kudüs'e gidip Arapça ve İbranice öğrenerek Arapça KaraiKaray kaynaklarııkaynaklarını İbraniceye tercüme etmilerdiretmişlerdir. Aynı dönemde yaşayan ve KarailiğinKaraylığın esasları belirlemeye çalışan ilk alim olduğu kaydedilen JudahYehuda ben ElijahEliyahu HadassiHaddasi'nin EshkolEkol ha-Kofer adlı eseri KarailiğinKaraylığın önemli ansiklopedik kaynaklarından biridir.

Özellikle 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Kırım Karaylarından İstanbul Karaim cemaatine sürekli katılmalar olduğu gibi Balkan KarailiğinideKaraylığı da daha çok Kırım'dan takviye edilmiştir. Ayrıca Macaristan'daki Kabar Türkleri de zamanla Trakya cematlerine katılmışlardır. Kırım'dan İstanbul'a göç eden AaronAron ben JosepYosef (ö. 1320) adlı KaraiKaray alimi Sefer Mihbar adlı tefsiriyle tanınmıştır. KarailerinKarayların [[Rambam|İbn Meymun]]'u olarak adlandırılan AaronAron ben ElijahEliyahu (ö. 1369) Mutezile ve Aristo felsefiylefelsefesiyle beslenen teolojik görüşlerini yansıttığı Gan EdennEden ve Keter Torah adlı tefsiriyle dikkat çekmiştir.

Bizans KarailiğininKaraylığının temellerini Yahudi göçmenlerle yerli Rumlar oluşturmuşsa da zamanla Kuman ve Kabar unsurların ağırlıklı olduğu Balkan KarailiğiKaraylığı ve Kırım Karayları İstanbul'da Eminönü, Karaköy ve Hasköy'ün yanı sıra Fener, Balat ve Üsküdar'da cemaatler halinde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Zamanla küçülerek toplu halde Hasköy'de yaşarken 1918 yangınından sonra şehrin muhtelif semtlerine dağılmışlardır.

Kuzey ve Güney Rusya Karaylarına gelince [[Hazarlar]]'ın KarailiğiKaraylığı kabul etmesini 8. yüzyıl ortalarında Bizans'tan sürülen Yahudi göçmenlerin sağladığı ve 10. yüzyılda Bizans'tan Hazar ülkesine göçlerin gerçekleştirildiği, dolayısıyla güney Rusya ve Kırım 'da KarailiğinKaraylığın 8. yüzyıl ile 10. yüzyıllar arasında girmiş olabileceğiniolabileceği ileri sürülmüştür. Öte yandan [[Bulan (Hazar)|Hazar Hakanı Bulan]]'a KarailiğiKaraylığı kabul ettiren İshak Sangari'nin önce Hazar ülkesinde faaliyet gösterdiği, ardından Kırım'a geçerek oraya yerleştiği belirtilmektedir. KarailikKaraylık Hazar ülkesinde ve Kırım'da muhtemelen aynı anda yayılmıştır. 14. asırda da Litvanya ve Polonya'ya göç etmiş, bugünkü Doğu Avrupa Karay cemaatinin temellerini atmıştır.

10.- ila 12. yüzyıllararasıyüzyıllar arası altın çağını yaşayan KarailikKaraylık [[Haçlı seferlerindenseferleri]]nden sonra zayıflamaya başlamıştır. Rusya'da Yahudiler üzerinde yoğunlaşan baskılar, Karailer'eKaraylara yansımış, özellikle 1927 [[Bolşevik ihtilalininihtilali]]nin ardından Kırım, Litvanya ve Polonya'da yaşayan Karaylar Amerika, Orta ve Batı Avrupa ülkelerine gitmek zorunda kalmışlardır. [[II. Dünya Savaşı]] sırasında çok sayıda Karay Türk'ünün başta Sibirya olmak üzere Sovyetler Birliğinin çeşitli bölgelerine sürüldüğü bilinmektedir.

Günümüzde Irak, İran , Suriye , Kuzey Afrika , İspanya, Hindistan, Çin ve Mancurya gibi ülkelerde KaraiKaray cemaatleri kalmamıştır. İstanbul'da yaklaşık yüz kişilik cemaat dışında Anadolu ve Trakya'da da KaraiKaray bulunmamaktadır. İsrail ve KahiredeKahire'de KarailerKaraylar küçük cemaatler halinde varlıklarını sürdürürlerken 1948'deki savaştan sonra Mısır'dakilerin çoğunluğu İsrail'e geçmiş, bir kısmı Avrupa ve Amerika'ya göç etmiştir. Toplam nufuslarınüfusları kesin olarak bilimemekle birlikte 1000'li rakamlarla ifade edilen KarailerinKarayların büyük çoğunluğu günümüzde eski Sovyetler Birliği topraklarında ve Polonya'da yaşamakatadırlaryaşamaktadırlar

Bugün [[İstanbul]]'da az sayıda Karaim yaşamaktadır. Şehirde [[Doğu Roma]] döneminden beri bir Karaim nüfusu olmuştur. [[Hasköy, Beyoğlu|Hasköy]]'de Doğu Roma döneminden kalma [[Karaim Sinagogu]] (''Kal Ha Kadoş Be Kuşta Bene Mikra'') adında bir sinagogları[[sinagog]]ları vardır. Bu sinagog [[1536]]'da büyük bir onarımdan geçmiş, ancak 1774 yangınından sonra [[1800]]'de yeniden inşa edilmiştir. Bu sinagog, cemaatinin azlığından dolayı ancak bayramlarda ve özel günlerde açılmaktadır.<ref>[http://turksiyer.com/onemli-olaylar/50-turk-tarihinde-unutulmayan-olaylar/788-halic-yahudileri-ve-sinagoglari.html Haliç Yahudileri ve Sinagogları]</ref>

İstanbul ve [[Kırım]] [[Karaylar]] geleneğigeleneğine göre [[Şema]] Duasının İbranice Latin Alfabesinde Transliterasyonu:

== DipnotlarKaynakça ==