Vikipedi

Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.605 değişiklik
k Bot: Otomatik metin değişimi.
Değişiklik özeti yok
1. satır:
[[Dosya:Sofia-synagogue-from-Halite.jpg|right|thumb|250px|[[Avusturya]]lı [[Friedrich Grünanger]] tarafından tasarlanıp [[1909]]'da açılan bir [[Sefarad]] [[sinagog]]u olan [[Sofya Sinagogu]]]]
'''[[Bulgaristan]]'daki [[Yahudiler]]in tarihi''' M.Ö.MÖ 2.yy'a yüzyıla kadar uzanır. Bu zamandan beri herzaman bir Yahudi nüfusu olan Bulgaristan'da Yahudilerin [[Bulgaristan#Tarih|Bulgaristan tarihinde]] antik çağlardan [[Orta Çağ]]a ve bugüne kadar önemli rolleri bulunur.
 
== Tarih öncesi ==
Bulgaristan'daki Yahudi cemaatiyle ilgili en eski yazı M.Ö.MÖ 2.yy'a yüzyıla aittir. [[Ulpia Oescus]]'da (günümüzde [[Plevne ili]]ne bağlı [[Gigen]]'de) [[Latince]] yazılmış bir bulguda [[menora]] ve ''arksinagog'' Joseph'in şehirdeki Yahudi nüfusuyla ilgili bildirdiği veriler bulunur. Ayrıca, [[Roma İmparatorluğu|Roma İmparatoru]] [[I. Theodosius]]'un [[379]]'da Yahudilere karşı verdiği fermanla [[İllirya]] ve [[Trakya]]'daki [[sinagog]]ları yıkması bölgede Yahudi nüfusunun bulunduğunu belirten kanıtlardan biridir.
 
== Bulgar İmparatorluğu ==
[[Birinci Bulgar İmparatorluğu]] [[681]]'de kurulduktan sonra [[Bizans İmparatorluğu]]'nun zulmünden kaçan Yahudilerin buraya yerleşmiş olma ihtimali vardır. [[I. Boris (Mihail)|I. Boris]]'in hükümdarlığı sırasında [[pagan]]ları [[Yahudilik|Yahudileştirme]] çabaları muhtemeldir, fakat en nihayetinde 9.yy'da yüzyılda [[Bulgar Ortodoks Kilisesi]]nin kurulmasıyla halk [[Hıristiyanlık|Hıristiyan]]laştırılmıştır. [[Kometopule hanedanlığı]]nda görülen Samuil, Moses ve David gibi isimler onların anne tarafından Yahudi olma ihtimalini de sunar fakat bu tartışmalı bir konudur.
 
Yahudiler, [[İtalya]]'nın [[Ragusa Cumhuriyeti]]'nden gelenlerle birlikte [[967]]'de [[İkinci Bulgar İmparatorluğu]]'nun serbest ticaret politikalarıyla [[Niğbolu]]'ya yerleşti. Ardından, Bulgar Çarı [[Ivan Alexander]], [[Hristiyanlık|Hristiyanlığa]] geçip Teodora adını alan Yahudi kökenli Sarah isimli bir kadınla evlendi. [[1352]] kilise konseyinde kafirlerle Yahudilerin aforoz edilme ve üç Yahudinin idam kararı çıktı, karar Çar tarafından geri çevrilmesine rağmen bu Yahudiler halk tarafından linç edilerek öldürüldü.
 
14.-15.yy'lara yüzyıllara kadar [[Romanyot]] olan Yahudi nüfusuna [[1376]]'da [[Macaristan]]'dan gelen [[Aşkenaz]]lar da katıldı.
 
== Osmanlı hakimiyeti ==
{{see also|Türkiye'de Yahudilik}}
[[Osmanlı İmparatorluğu]] Bulgar İmparatorluğu'nu istila ettiği zaman [[Vidin]], Nikopol, [[Silistra]], [[Pleven]], [[Sofia]], [[Yambol]], [[Plovdiv]] (Philippopolis) ve [[Stara Zagora]]'da Yahudi cemaatleri bulunmaktaydı. [[1470]]'de Yahudilerin [[Bavaria]]'dan kovulmasıyla [[Yidiş]] dilini konuşan [[Aşkenaz]]lar da bölgeye yerleşti. 16.yy'ın yüzyılın ortalarında [[Sofya]]'lı [[haham]]larca [[Selanik]]'te Aşkenaz dua kitapları basıldı
 
İlk [[Sefarad]] göç dalgası Selanik, [[Makedonya]], İtalya, Ragusa ve [[Bosna]] üzerinden [[1494]]'te gerçekleşti; bu Yahudiler hali hazırda yerleşik olan Yahudilerin bulunduğu Osmanlı'nın ticaret merkezi olan şehirlere yerleşti. [[Sofya]]'da [[Romanyot]], [[Aşkenaz]] ve [[Sefarad]]ların [[1640]]'a kadar kendilerine ait cemaatleri bulunmaktaydı fakat bu tarihte cemaatler tek haham altında toplandı.
 
17.yy'da yüzyılda [[Sabetay Sevi]]'nin görüşleri Bulgaristan'da popülarite kazanınca Sevi'nin destekçileri [[Gazze'li Nathan]] ve Samuel Primo Sofya'da aktif rol aldı. Döneminin yeni ticaret merkezi [[Pazarcık (şehir)|Pazarcık]] şehri gibi ülkenin değişik yerlerine yerleştiler. [[1688]]'deki [[Çiprovtsi ayaklanması]] sebebiyle Ragusa tüccarlarının ticaret yapma hakları ellerinden alınınca Yahudilere yeni haklar tanınındı ve böylece Yahudiler ticaret alanlarını genişlettiler.
 
== Bağımsız Bulgaristan ==
25. satır:
[[Bulgar Ordusu]]na çağırılan Yahudiler [[1885]]'te [[Sırp-Bulgar Savaşı]]'nda yer aldı. [[I.Dünya Savaşı]]'nın ardından imzalanan [[Nöyyi Antlaşması]]yla eşitlik tekrar vurgulandı, fakat özellikle [[1923]]'te [[Aleksandar Tsankov]] hükümetinde olmak üzere antisemitik unsurlar dolaylı yollarla da olsa hükümete girdi. [[1936]]'da milliyetçi ve antisemit bir örgüt olan [[Ratnik]] kuruldu.
 
[[II. Dünya Savaşı]]'ndan önce Yahudilerin diğer halklara kıyasla yüzde oranı sabit bir şekilde inmesine rağmen nüfuslarındaki artış devam etti. 1920'de 16,000 kişilik nüfuslarıyla toplam nüfusun %0.9'unu oluşturan Yahudiler 1934'te yarısından fazlasının Sofya'da yaşadığı 48,565 kişilik nüfusla halkın %0.8'ini oluşturuyordu. [[Ladino]] cemaatin dominant dili olmasına rağmen genç nesiller [[Bulgarca]]'yı tercih etti. [[Hovevei Zion]]'un kurulmasıyla yerel nüfusta [[Siyonist]] ideoloji güçlendi.
 
== II.Dünya Savaşı'nda Bulgar Yahudileri ==
132. satır:
{{portal|Yahudilik}}
 
[[Kategori:Bulgaristan'ın Yahudi tarihi| ]]
 
[[bg:История на евреите по българските земи]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Bulgaristan%27daki_Yahudilerin_tarihi" sayfasından alınmıştır