Ömer Efendi Prizreni
Ömer Şevki Efendi[a] (1820?-1887), Arnavut asıllı Osmanlı siyasetçi.
| Ömer Şevki Efendi | |
|---|---|
| |
| 2008 Arnavutluk pulu üzerinde Prizreni | |
| Meclis-i Mebûsan 2. dönem mebusu | |
| Seçim bölgesi | 1877 (2) – Kosova |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1820? |
| Ölüm | 1887 |
Kimliği değiştir
Arnavut tarihçiliğinde hem Kosova'da hem de Arnavutluk'ta yaygın olarak kabul edilen bu vekilin, dönemin ünlü Arnavut şahsiyetlerinden ve adı çeşitli versiyonlarda geçen Ömer Efendi Prizreni (1820/21-1887) olduğu kabul edilmektedir. Bu kaynakların hepsinde adı geçen kişinin, yaygın olarak ileri sürüldüğü gibi Nardalı Ömer Efendi ile aynı kişi olup olmadığı sorusuna gelince, Narda'nın Osmanlı Kosova Vilayeti'nde değil, Yanya'da olduğunu, söz konusu milletvekilinin ise Kosova'dan seçildiğini belirtmek gerekir. Örneğin Hakkı Tarık Us tarafından derlenen birinci meclis tutanaklarında, Kosova Vilayeti mebusu Ömer'in Nardalı olduğu bildirilmektedir. İlk Osmanlı meclisi hakkında başka bazı çalışmalarda da tekrarlanan bu bilginin kaynağı tamamen belirsizdir; Ancak, Meclis-i Mebûsan'da Yanya Vilayeti'nden birinin nasıl Kosova Vilayeti'ne vekil olduğunu kimsenin sorgulamamış olması dikkat çekicidir. Ömer isimli iki farklı kişinin sorusunu bir kenara bırakarak, Nardalı Ömer hakkında çok fazla bilgiye sahip olunmamasından dolayı, ilk Osmanlı meclisine Kosova milletvekili olduğu yaygın olarak ileri sürülen Ömer Efendi Prizreni'ye odaklanılmıştır.[1]
Yine bazı kaynaklarda Bursa valisi Azmi, tıp profesörü ve milletvekili Besim Ömer'in babası Nardalı Ömer Efendi (1838-1902) ile aynı kişi olduğu yazılmasına rağmen bu bilgi muhtemelen yanlıştır, çünkü hiçbir ilişki yoktur.[b]
Hayatı değiştir
Ömer, Prizren yakınlarındaki bir köy olan Zgatar'dan Müslüman bir din adamı ailesindendir. Prizren'deki Bayraklı Camii medresesinde müderris olan babası Süleyman Efendi Zgatari'nin, Zgatar'dan Prizren'e ne zaman taşındığı bilinmediği için Ömer'in bu yerlerden hangisinde doğduğu da belli değildir. Süleyman Efendi'nin babası (yani Ömer'in dedesi) Ali Nuhi ise Zgatar Camii'nin kurucusu ve ilk imamıdır. Ömer'in iki erkek kardeşi vardı: Ali ve Osman. Ömer Efendi'nin Prizren'de modern ticaretin başlatıcılarından biri olduğu söylenir ve servetini sürekli arttıran zengin bir aileden geliyordu. Bir tabakhane işleten aile, Kosova'nın güneyindeki ailenin geldiği bölge olan Prizren ve Opolje civarında da araziye sahipti.[3]
İlk ve ortaokulu Prizren'de okuyan Ömer, Prizren'de "Mehmed Paşa Medresesi" isimli bir medreseden mezun olduğu ve 1860'lardan itibaren aynı beldede müderris olarak çalıştığı söylenir. Bazen Ömer'in İstanbul'da hukuk, felsefe ve ilahiyat okuduğuda söylenir ancak, bu bilgi için herhangi bir kanıt sunulmamıştır. Ömer'in Prizren müftüsü ve Prizren'deki Bayraklı Camii medresesinde müderris olduğu kesindir. Nakşibendi tarikatına mensup olan Ömer Efendi, Müftü, Şeyh ve Hoca gibi lakaplarının yanı sıra gerçekleştirdiği hac sonrası Hacı sıfatını da taşımıştır.[4]
1877'nin ikinci yarısından itibaren Arnavut Birliği'nin hazırlıklarına katılarak, 93 Harbi sırasında komşu güçlerin Osmanlı topraklarına yaptığı askerî harekâtlara karşı yerel güçlerin direnişini örgütlediği ve bölgedeki Arnavutların hakları için savaştığı tahmin edilmektedir. Kosova'daki diğer birçok komite gibi Prizren Sancağı için bir meşru müdafaa komitesi kurmuş, bölgenin Sırp güçleri tarafından ilhakına karşı askeri direnişe hazırlanmış ve Sırp ordularından Kosova'ya kaçan birçok mülteci için yardım organize etmiştir.[4]
Meclis-i Mebûsan 2. dönem Kosova Vilayeti'nden mebus seçilmiştir. Arnavut tarihçiliğine göre, İstanbul'a Kosova milletvekili olarak gelen Ömer Efendi, Fraşirili Abdül Bey önderliğinde diğer bazı Arnavut milletvekilleriyle birlikte, İstanbul'da Arnavut elit üyeleri tarafından kurulan Arnavut Halkının Haklarını Savunma Merkez Komitesi'nin (Arnavutça: Komiteti Qendror për Mbrojten e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare) kurucularından birisidir.[4]
Prizren İttifakı değiştir
1878 baharında Prizren Genel Kurulu toplantısında düzenlenen Arnavut Birliği'ni kuran komiteye başkanlık etti.[5][6] Ekim 1879'da Birlik başkanlığına[7] ve Ocak 1881'de Özerk Geçici Hükûmet başkanlığına seçildi. Bu oldukça sadık hareketin önce Karadağ'ın, ardından Yunanistan'ın taleplerine karşı direnişi, Osmanlıların yeni sınırlar konusundaki uluslararası müzakerelerinde çok yardımcı oldu. Ancak, bu sınırlar belirlendikten sonra, bu bölgesel hareketin bazı grupları Osmanlı devleti için istenmeyen hale geldi ve 1881 baharında Derviş Paşa, Osmanlı devleti tarafından o zamanlar sadakatsiz hale gelen bu hizipleri kontrol etmek veya bastırmak için görevlendirildi.[8]
Arnavut Prizren Birliği'nin Nisan 1881'de Osmanlı orduları tarafından bastırılmasından sonra, zayıf yerel silahlı direniş grupları tarafından alt edilemeyen Ömer, Karadağ'daki Ülgün'e kaçmayı başardı. Nihai varış yeri hakkında farklı spekülasyonlar olsa da biyografi yazarlarından biri Ömer'in 30 Nisan 1881'de Dıraç'a gitmek için Prizren'den ayrıldığını iddia eder. Ömer, Dıraç'a giderken İşkodra'da direniş hareketinin bölgedeki liderlerinden Yusuf Efendi'nin [Gölemi] evinde gizlice kalır; altı gün sonra 18 Mayıs 1881'de geldiği Karadağ'daki Ülgün'e gitmek için bu şehirden ayrıldı.[8] Osmanlı hükûmeti, af vaadiyle onu geri çağırmak için 1884'te kendisine delegeler göndermiş olsa da, Osmanlı İmparatorluğu'na geri dönmeyi reddettiği iddia edilir. Karadağ'dan mülteci statüsü aldı. Ömer, 12 Haziran 1887'de Ülgün'deki evinin önünde öldürüldü. Mezarı, Karadağ'da Ülgün'de bulunmaktadır.[2]
Notlar değiştir
- ^ Farklı yazılışlarla da olsa 'Ömer Şevki' olarak görünmektedir ve günümüz kuzeybatı Yunanistan'ında ve o zamanki Osmanlı eyaleti Yanya'da bulunan Narda/Narta'dan olduğunu gösteren 'Nardalı' sıfatıyla: Nardalı Ömer (Şevki) ) efendi; Ömer Şevki Efendi; Ömer efendi veya Ömer Şevki Efendi veya Nardalı Ömer Efendi. Bu “Nardalı Ömer Efendi” versiyonu bazı Osmanlı-Türk belgelerinde de yer almaktadır. Ömer Efendi Prizreni için de farklı dillerde çeşitli kaynaklarda Haxhi Ymer Prizreni; Hacı Ymer Efendiu (i Prizrenit) [Efendi]; Hacı İmer-efendi Prizreni; Hacı Ömer Efendi; Sheh Umer Prizreni; Hacı Ymer Efendiu; Myderriz Ymer Prizreni, Myderiz Ömer Efendi, Sheh Ömer Prizreni, Sheh Ymer, Ymer Efendi Prizreni; Ömer Efendiü nga Prizreni; mideriz Ömer Efendi(u); Ymer Prizreni ve Prizrin'li Hacı Ömer olarak görünmektedir. Bu listeden (nedenleri üzerinde herhangi bir spekülasyon yapılmadan) bu kaynaklarda Şevki'siz (Shevki) olmayan versiyonların hakim olduğu anlaşılmaktadır. Bunun istisnaları, Ymer Prizreni için Amer Chevki, Amer Shevki, Ymer Shefki[u], Omer Shevki ve Omer Chevki isimlerinin de kullanıldığı belge koleksiyonlarında görülebilir.[1]
- ^ Bir Türk ansiklopedisi onun ("Prizrin'li Hacı Ömer") Besim Akalın'ın (1862-1940) babası olduğunu belirtir; ancak bu bilgi muhtemelen yanlıştır, çünkü aynı ciltte Besim Akalın ile ilgili maddede bu iki kişi arasında hiçbir ilişkiden bahsedilmemektedir. Bazı Kosovalı tarihçiler, “Hicri 13 Ramazan 1307”, yani 3 Mayıs 1890 tarihli bir belgeye atıfta bulunarak, Ömer Efendi'nin “Fatime” ile evli olduğunu ve “Ajshe” [Ayshe] adında bir kızı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Fatime ve Ajshe'nin de önce Selanik'te, sonra da İzmir'de bilinmeyen bir süre için tutuldukları ve 1890 civarında “anavatanlarına” döndükleri belirtilmektedir. Ayşe, Ömer Efendi'nin medresede talebesi olduğu varsayılan Arnavut Vehbi Fluku ile evliydi. Bazı Kosovalı tarihçiler, Ömer'in soyundan gelenlerle yapılan röportajlara dayanarak, Ömer'in de çok genç yaşta ölen bir oğlu olduğunu iddia etmişlerdir.[2]
Kaynakça değiştir
- Özel
- ^ a b Bilmez & Clayer 2016, ss. 170-171.
- ^ a b Bilmez & Clayer 2016, s. 174.
- ^ Bilmez & Clayer 2016, ss. 171-172.
- ^ a b c Bilmez & Clayer 2016, s. 172.
- ^ Elsie 2012, s. 272.
- ^ Iseni 2008, s. 218.
- ^ Schmidt-Neke 1987, s. 21.
- ^ a b Bilmez & Clayer 2016, s. 173.
- Genel
- Bilmez, Bülent; Clayer, Nathalie (2016). "A PROSOPOGRAPHIC STUDY ON SOME 'ALBANIAN' DEPUTIES". Herzog, Christoph; Sharif, Malek (Ed.). The First Ottoman Experiment in Democracy (PDF) (İngilizce). Würzburg: Orient-Institut Istanbul (Max Weber Stiftung). ISBN 978-3-95650-191-3. ISSN 1863-9461. 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Aralık 2021.
- Elsie, Robert (2012), A Biographical Dictionary of Albanian History (İngilizce), I. B. Tauris, ISBN 978-1780764313, 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Aralık 2021
- Iseni, Bashkim (2008), La question nationale en Europe du Sud-est: Genèse, émergence et développement de l'identité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine (Fransızca), Lang, Peter Bern, ISBN 978-3039113200, 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Aralık 2021
- Schmidt-Neke, Michael (1987), Entstehung und Ausbau der Königsdiktatur in Albanien : 1912–1939 : Regierungsbildungen, Herrschaftsweise u. Machteliten in e. jungen Balkanstaat, Südosteuropäische Arbeiten (Almanca), 84, Münih: Oldenbourg, ISBN 9783486543216, OCLC 220454794, 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Aralık 2021