Çita

Dünya üzerinde karada en hızlı koşan hayvan

Çita (Acinonyx jubatus), kedigiller familyasının bir üyesi olup, diğer memelilerden daha hızlı koşabilmesiyle bilinir. Günümüzde türün çoğunluğu Güney ve Doğu Afrika'da yaşar. Çok küçük bir topluluk da İran'ın Horasan bölgesinde yaşamaktadır. 15, 16 ve 17. yüzyıllara ait Padişahların av sahnelerini gösteren minyatürlerde av yapan çitalar görülmektedir. Anadolu ve Ortadoğu’da zoolojik araştırmalar yapan İngiliz araştırmacı Charles Danford'un 1879 yılına ait notlarında Birecik'in güneyinde bir şeyh tarafından kendisine canlı bir çita hediye edildiği belirtilmektedir. Türkiye'de 19. yüzyıla kadar yaşamıştır.[3][4][5]

Çita
Yaşadığı dönem aralığı: 1,9-0 myö
Kuvaterner-Günümüz 
Sabi Sand Av Sahası'ndaki (Güney Afrika) bir çita
Korunma durumu

Hassas (IUCN 3.1)[1]

Tehlikede (ESA)[2]
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Carnivora
Alt takım: Feliformia
Familya: Felidae
Alt familya: Felinae
Cins: Acinonyx
Tür: A. jubatus
İkili adlandırma
Acinonyx jubatus
(Schreber, 1775)
Alt türler
Liste
Çitaların 2015 yılı itibarıyla dağılımını gösteren harita
Sinonimler
Liste
    • Acinonyx venator Brookes, 1828
    • A. guepard Hilzheimer, 1913
    • A. rex Pocock, 1927
    • A. wagneri Hilzheimer, 1913
    • Cynaelurus guttatus Mivart, 1900
    • Cynaelurus jubata Mivart, 1900
    • Cynaelurus lanea Heuglin, 1861
    • Cynailurus jubatus Wagler, 1830
    • Cynailurus soemmeringii Fitzinger, 1855
    • Cynofelis guttata Lesson, 1842
    • Cynofelis jubata Lesson, 1842
    • Felis fearonii Smith, 1834
    • F. fearonis Fitzinger, 1855
    • F. megabalica Heuglin, 1863
    • F. megaballa Heuglin, 1868
    • Guepar jubatus Boitard, 1842
    • Gueparda guttata Gray, 1867
    • Guepardus guttata Duvernoy, 1834
    • Guepardus jubatus Duvernoy, 1834
Yetişkin bir çita tarafından çıkartılan sesler
Erişkin bir çita

Vücudunda benekler ve gözlerinin altından ağzına ve çenesine inen siyah çizgiler vardır. Bu çizgiler güneş ışınlarını çeker ve böylece diğer yırtıcıların aksine günün en sıcak saatlerinde bile daha rahat bir görüş ile avlanabilirler. Dünyanın en hızlı koşan kara hayvanıdır. İsmi Sanskritçede benekli anlamına gelen "Çitraka" sözcüğünden gelir.

Aslanlar gibi sürü halinde veya saklanarak avlanmak yerine, yüksek hızının avantajını kullanarak avlanan bir hayvandır. Sıfırdan 108 km/saat hıza sadece 3,1 saniyede erişebilmektedir. 460 metreden fazla koştuğu durumlarda vücut ısısı 46 derecenin üstüne çıkar ve bu da çitanın beynine zarar verebilir. Bu yüzden avlanma sırasındaki koşusu genellikle bir dakikadan daha kısa sürer. Uzmanlar dünyada 10.000'den az vahşi çita olduğunu düşünmektedir.

Dişi çitalar yirmi ile yirmi dört aylıkken ergenliğe erişirler. Öte yandan erkek çitalar bu sürece on iki aylıkken ulaşırlar. Buna karşılık cinsel birleşme üç yaşından evvel nadiren gerçekleşir. Çita yavrularında ölüm oranı %90'dır. Genellikle sırtlan ve kartalların saldırılarına maruz kalırlar. Yavrular genellikle 13-20 aylıkken annelerinden ayrılırlar. Çitalar 20 yıldan daha uzun süre yaşayabilirlerse de çoğu zaman ilerleyen yaşla birlikte azalan süratleri dolayısıyla daha kısa yaşarlar.

Çitalar hızlı koşsa da, av girişimlerinin yalnızca yarısında başarılı olur. Çitalar sahip oldukları hızlı koşma yeteneğini hafif, ince kemiklerine borçludur. Bu nedenle çitalar avını bir yerde yerken, aslan ve sırtlan gibi yırtıcı hayvanlar gelirse o bölgeden çekilerek avını orada bıraktığı görülmüştür. Çünkü sırtlanların çeneleri çok kuvvetlidir. Çitanın ince kemikleri ise güçlü çenelere karşı daha dayanıksızdır. Çitaların hızlı koşma sebeplerinden birisi de kuyruklarının uzun olmasıdır. Çitalar için kuyruk koşu esnasında da yardımcı olur. Kuyruk, çitanın avını yakalayabilmesinde büyük öneme sahiptir, çünkü çita avını yakalamak için çok hızlı koşmak ve keskin dönüşler yapmak zorundadır. Koşu sırasında dümeni andıran kuyruğu sık sık devreye girer. Ani dönüşlerini uzun kuyruğu sayesinde hızını hiç azaltmadan yapabilir. Ayrıca kuyruk, çitanın dengesini korumasını da sağlar. Çitalar, ceylan ve impala gibi otobur hayvanları avlarlar. Ancak ceylan ve impalalar dünyanın en hızlı manevra yapan hayvanlarıdır, çitalar da yüksek hızlarına rağmen kuyruklarını bir dümen gibi kullanarak keskin dönüşler yapabilirler, çitaların maksimum hıza eriştiklerinde her adım arası mesafesi yaklaşık 15 metreye ulaşabilmektedir. Bu uzun adımları onlara sürat kazandıran bir etkendir.

Günbatımında Çita (Acinonyx juvatus) silueti, (Oakavango Delta, Botsvana)
Bir çitanın koşuşu

Kaynakça değiştir

  1. ^ Durant, S.; Mitchell, N.; Ipavec, A.; Groom, R. (2015). "Acinonyx jubatus". s. e.T219A50649567. 8 Ağustos 2018 tarihinde |arşiv-url= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım) arşivlendi. 
  2. ^ "Cheetah (Acinonyx jubatus)". Environmental Conservation Online System (ECOS). US Fish and Wildlife Service. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2020. 
  3. ^ Kryštufek, B. and V. Vohralík. (2001). Mammals of Turkey and Cyprus: Introduction, Checklist, Insectivora. Knjižnica Annales Majora, Koper, Republic of Slovenia.
  4. ^ ""Anadolu'dan hangi yaban hayvanlar yok oldu?"". 3 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2015. 
  5. ^ Korunan Alanlar ve Yaban Hayatı Yönetimi Çalışma Grubu Raporu, Ormancılık ve Su Şurası 2013, sf:15, Orman ve Su İşleri Bakanlığı