Zeta potansiyeli

Zeta potansiyeli; tanecikler arasındaki itme veya çekme değeri ölçümüdür. serum fizyolojik içerisinde süspanse edilen eritrositler biribirlerine yaklaşık 25 nm uzaklıkta bulunurlar. Bu uzaklığın nedeni zeta potansiyeli ile şu şekilde açıklanabilinir: Hücre zarının dış yüzeyinde bulunan asit özellikteki kökler iyonlaşır.Hidrojen iyonları plazmaya geçer, karboksil kökleri hücre zarına bağlı kalır. Bu durum hücre zarı ile plazma arasında elektrostatik yük farkı yaratır. Bu yük farkı sebebiyle hücre zarının etrafında bir pozitif yüklü iyon bulutu meydana gelir. Bu bulutun bir kısmı hücre ile ayrılmaz şekilde, tabaka halinde bulunur ve hücrenin toplam negatif yükünde nötürleşme yönünde etkisi olur. İkinci tabaka ayrılabilir bir yük halindedir ve hücrelerin negatif elektrostatik yük sebebiyle birbirlerini itmesinde etkili olan yük farkını meydana getirir. Hücrenin etrafındaki ayrılabilir iyon bulutunun başlangıcı ile plazma arasındaki elektrostatik yük farkının yarattığı voltaj farkı zeta potansiyeli olarak adlandırılır. Bu fark kondansatör sistemlerindeki kapasite formülleri kullanılarak formüllendirilir. Zeta potansiyeli, iyonlaşabilen asit köklerinin hücre zarındaki miktarı ile doğru, plazmadaki elektrolitlerin miktarı ile ters ve elektrolitlerle negatif yükler arasına girip pozitif uçları ile negatif yüklü kökleri saran bipolar simetrik olmayan moleküllerin (fibrinojen, alfa globinler, immünoglobinler ve albümin) miktarı ile ters orantılı olarak değişir. Bunların değişimi damar içinde ve tüp içinde etkilerini gösterir.

Hemaglütünasyon deneylerinde bunlara yapılan müdahalelerden faydalanılır. Bir veya birkaç yöntem birlikte kullanılabilir.

Bir zetametre (Zm) 10²¹ metreye eşittir. Daha çok astronomik uzaklıkları belirtmek için kullanılır. Yaklaşık olarak 110,000 ışık yılına denk gelir. Bazı örnekler:

• 1.7 Zm - 179,000 ışık yılı - Büyük Macellan Bulutu'na olan uzaklık (Samanyolu'nun en büyük uydu galaksisi)
• 2.0 Zm - 210,000 ışık yılı - Küçük Macellan Bulutu'na olan uzaklık
• 2.8 Zm - 300,000 ışık yılı - Gökadalar arası gezgin olarak bilinen NGC 2419 küresel kümesine olan uzaklık (Samanyolu'na en uzak küresel kümelerden birisi)
• 8.5 Zm - 900,000 ışık yılı - Leo I Dwarf Galaksisi'ne olan uzaklık (Samanyolu'nda bilinen en uzak uydu galaksi)

Zeta potansiyeline müdahale örnekleri

1. Hücrelerin nörominidaz, bromelin, papain veya pepsin ile muamelesi sialik asit köklerini hücreden koparır ve zeta potansiyelini azaltır. Yöntemin riski bu asit kökü kesmenin antijenlerin yapısını da bozabilmesidir. Kan grup tayininde kullanılan jel santrifugasyon yöntemi kartlarında bu işlem için papain veya bromelin kullanılmaktadır.
2. İyon konsantrasyonu azaltılmış ve izotonikliği nötr moleküllerle sağlanmış çözeltilerin kullanılması. Kan grubu kartlarında bu amaçla LİSS (low ionic serengthsolution) çözeltisi kullanılmaktadır.
3. Asimetrik molekül yoğunluğunu artırmak. Kan grubu tayinlerinde tüp yönteminde D antijeni tayininde albumin bu iş için kullanılmaktadır. Fakat asimetrik molekül miktarının hastalıklarla artış gösterebilmesi içinbu etkiyi klinik olarak önemli hale getirmektedir. Akut faz cevabı uyandığında fibrinojen, alfa 1 asit globin gibi asimetrik moleküller artmaktadır. nefrotik sendromda alfa globinler artmaktadır. Kronik fazda ve multiple myelomda gama globinler artmaktadır. Bunların sonucunda eritrositlerin zeta potansiyeli azalır ve eritrositlerin aglütinasyonu artar.

Kaynakça

On Dokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları, Prof.Dr. Düzgün Özatlı