Yer etkisi (havacılık)
Yer etkisi (İngilizce: Ground Effect), bir hava taşıtının veya uçabilen canlıların yere ya da başka bir yüzeye yakın uçtuğunda uçuş karakteristiklerinin değişmesi. Bu durum genellikle "daha iyi uçabilirlik" olarak tanımlanır.[1] Yer etkisi, en kuvvetli olarak yerden "bir kanat açıklığı" yükseklikteki aralıkta hissedilir ve yere yaklaştıkça etki artar.[2] Yer etkisi taşımayı artırırken sürüklemeyi azaltır.[3]
Yer etkisi altındaki bir taşıt yüksektekine (serbest havadakine) nazaran "daha düşük süratte" veya "daha az itme (thrust) gücü ile aynı süratte" uçabilir.[1] Yer etkisi uçak etrafındaki yukarı ve aşağı hava akımları (upwash-downwash) ile kanat ucu girdaplarını (wingtip vortices) kısıtlar.[1]
Yer etkisi tüm uçağı etkilemekle birlikte en kuvvetli olarak kanatlarda hissedilir.[2] Kanat üzerindeki toplam tepki serbest havadaki uçuşa nazaran daha dikey gerçekleşir ve indüklenmiş sürükleme azalır.[1] Düz uçuşta sürüklemeyi (D) dengeleyen kuvvet itmedir (T). Yer etkisi nedeniyle toplam sürüklemede azalma meydana geldiği için uçak daha az itmeye gereksinim duyar.[2] Yerden kanadın 1/10'u kadar yükseklikte uçulduğunda indüklenmiş sürükleme %50 civarında azalır.[2]
İniş ve kalkışta değiştir
İnişte uçak yer etkisine girdiğine "minderleme" denen kaldırma durumuyla karşılaşılır. İnişte yer etkisinden kaynaklanan sürükleme azalışını dengelemek (yere konabilmek) için toplama (flare) esnasında takat tamamen kesilmelidir.[4]
Kalkışta uçak yer etkisinden kurtulduğunda sürükleme artacağı için uçak çökme durumu ile karşılaşacak, tırmanma performansı düşecek ve sürat azalacaktır.[4] Bu nedenle kısa meydanlarda ve özellikle uçurum kenarı kalkışlarında yerden düşük süratte kesilinmemelidir. Zira yer etkisi nedeniyle gerçekleşen ilk taşıma ortadan kalktığında uçak yeterli tırmanışı sağlayamayabilir.[4]
Göstergelere etkisi değiştir
Yer etkisi esnasında düzensiz hava akışı nedeniyle sürat saati (ASI) ve altimetre hatalı değer gösterebilir.[3]
Kaynakça değiştir
- Pooley, Dorothy ve David Robson. The Air Pilot's Manual 4: The Aeroplane Technical. 5. baskı. Cranfield. Pooley's Air Pilot Publishing, 2009.