Yeni Cami (Malatya)
Yeni Camii, Malatya'nın şehir merkezinde bulunan, inşaatı 1913'te tamamlanmış bir Osmanlı camisiydi. Malatya'nın simgesi sayılan cami, Hacı Yusuf Camisi, Hoca Cami, Hace Cami, Taze (Teze) Cami, Taş Cami gibi isimlerle de anılır.[1] 1843'te inşa edilmiş "Hacı Yusuf Camii" adlı caminin 1889 ve 1890'daki yangınlarda yanmasından sonra aynı yerde inşa edilen cami 1913'te ibadete açıldı; minareleri Cumhuriyetin ilk yıllarında yapıldı. Eski caminin şerefeden sonrası yıkılmış minaresi caminin yanı başındaydı.
Yeni Camii | |
 2005'te Yeni Camii. | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | Yıkıldı |
| Mimari tarz | Osmanlı |
| Şehir | Malatya |
| Ülke | Türkiye |
| Koordinatlar | 38°20′58″K 38°19′05″D / 38.34944°K 38.31806°D |
| Tamamlanma | 1913 |
| Yıkılma | 6 Şubat 2023 |
Cami, 2020 Elazığ depreminde hasar gördü ve restore edildi. 2023 yılında yaşanan depremde tamamen yıkılmıştır.[2]
Tarihçe değiştir
Mustafa oğlu Yusuf tarafından yaptırılmış 1843'te yaptırılmış "Hacı Yusuf Efendi Camii" adlı cami, 1889'da Malatya Çarşısı'ndaki yangında yanmış, henüz tamire başlamadan 1890'da bir başka yangına maruz kalmıştı.[3] Yangınlardan sonra caminin yanında medrese ile beraber yeniden inşası için halktan para toplanması planlandı ancak bu yolla yeterince kaynak yaratılamayınca padişah II. Abdülhamid'in ihsanına başvuruldu. Gerekli paranın vergi borçlarının tahsilinden karşılanması konusu ile Malatya ulemasının caminin isminin "Hamidiye" olarak değiştirilmesine yönelik talepleri Şubat 1893'te kabul edildi.[3]
İnşaat, 3 Mart 1893'te meydana gelen deprem sonucu zarar gördü. Yangınlardan sonra inşaat yavaş yavaş 21 yıl boyunca devam etti; 1900 yılında duvarları yükseldi, 1907'de çatı seviyesine ulaşıldı.[3] "Hamidiye" adını almış olan camiye, II. Meşrutiyet'in ilanından sonra "Yeni Camii" denilmeye başlandı; ancak halk arasında camiye "Teze Cami" de denilmekteydi. Caminin yapımı 1913'te tamamlandı.
Minarelerinin inşaatı I. Dünya Savaşı nedeniyle durduruldu ve Cumhuriyetin ilk yıllarında tamamlandı. Minarelerin yapımı sırasında bir ustanın düşerek öldüğü bilinir. Kemal Tahir’in yazdığı, konusu Malatya’da geçen Namuscular isimli eserininde ustanın düştüğü minareye müftülüğün 10 gün hapis cezası verildiği anlatılır.[1]
Cami, 14 Haziran 1964'te yaşanan depremde hasar gördü. Kubbesi ve duvarları restore edilen cami, 2005'te tekrar kapsamlı bir restorasyondan geçti.[4] 24 Ocak 2020 Elazığ Sivrice Depreminde kubbesi büyük hasar alan cami restore edilip açılmasından kısa bir süre sonra 6 Şubat 2023 yılında yaşanan Kahramanmaraş Pazarcık depreminde tamamen yıkıldı.[5]
Mimarisi değiştir
Kare planlı, kesme taştan bir yapıdır.[6] Dört fil ayağı üzerine oturtulmuş merkez kubbe ve beş gözlü son cemaat mekanından oluşur. Mihrabı dışa çıkıntılı bir camidir. Caminin doğu ve batı köşelerinde ikişer şerefeli birer taş minare vardır.
Caminin giriş kapısının üzerindeki kitabede Necefi mahlasıyla şiirler yazmış olan Malatyalı Aksoğanoğlu Hacı Ali Osman Efendi'ye ait bir şiir yer alır.
Caminin kuzeye bakan ön cephesinde 24 adet abdest musluğu bulunmaktadır. Doğu cephesinde geniş bir avlu bulunur. Musalla taşı, doğu cephesindeki avludadır.
Camisiz minare değiştir
Yeni Cami'nin yerine inşa edildiği Hacı Yusuf Efendi Cami'nin, şerefeden sonrası yıkılmış olan minaresi korunmuştur; caminin yanında bulunur.
-
2008'de Yeni Cami -
Cami ve yanındaki camisiz minare
Kaynakça değiştir
- ^ a b Yalvaç, Celal (12 Haziran 2022). "Hacı Yusuf Camisi- Taş Cami- Teze Cami- Yeni Cami". Malatyahaber.com. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2023.
- ^ "Turkey earthquake: Before and after pictures show extent of destruction". BBC News (İngilizce). 6 Şubat 2023. 9 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2023.
- ^ a b c Satilmiş, Selahattin (15 Ekim 2021). "Osmanlı Devleti'nde Afet Yönetimine Bir Örnek: 1889 ve 1890 Malatya Yangınları". Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (13): 101-128. doi:10.21021/osmed.978876. 9 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2023.
- ^ Coşlun, Okan (26 Aralık 2019). "Abdülhamid Han'ın yapımına destek verdiği 'teze cami' ihtişamını koruyor". Anadolu Ajansı. 9 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2023.
- ^ Duvar, Gazete (2 Haziran 2023). "Malatya'daki tarihi Yeni Cami depremde yıkıldı". GazeteDuvar. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2023.
- ^ "Yeni Cami - Malatya". 18 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2023.