Yan cümlecik
tam bir önermeyi ifade edebilen en küçük gramer birimi
Yan cümlecik veya yan cümle, bileşik cümlelerde ana cümlenin anlamını tamamlayan yardımcı cümle. Bazen tümce sözcüğü de yan cümle anlamında kullanılır.[1] Yan cümlecik; tek başına tam ve anlamlı bir cümle olabildiği gibi, fiilimsilerle oluşturulmuş da olabilir. Türkçede başlıca dört tip yan cümlecik vardır:
- dilek-şart kipi ve ek-fiilin şartı (-se) ile oluşturulanlar (şartlı)
- ki bağlacı ile oluşturulanlar
- iç içe cümleler
- fiilimsiler ile oluşturulanlar (girişik).[Not 1]
Aşağıdaki örneklerde yan cümleciklerin altı çizilidir:
- Erken gelirsen sinemaya gidebiliriz. (şartlı)
- Çalışırsan başarırsın. (şartlı)
- Görüyorum ki hepiniz hazırlanmışsınız. (ki'li)
- Elma -ki en sevdiğim meyvedir- buralarda bol yetişir. (ki'li)
- Annem "Neden sen de dışarıda oynamıyorsun?" diye sordu. (iç içe)
- Bizi burada unuttunuz sanıyordum. (iç içe)
- Yola çıkınca sizi haberdar ederiz. ("çıkınca" zarf-fiil)
- Öğretmen, ödevini hakkıyla yapan öğrencileri ödüllendirdi. ("yapan" sıfat-fiil)
Ki bağlacı ile oluşturulmuş bazı cümlelerde yan cümleciği tespit etmek zor olabilir. Bu durumda cümle, "ki" bağlacı kaldırılarak yeniden düzenlenirse ve ana cümlenin yüklemi tespit edilirse, yan cümlecik kendini belli edecektir:
- Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (Gözlerimin rengini unuttuğunu duydum. "Duydum" yüklem.)
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- Özel
- ^ "tümce." 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BSTS / Dilbilim Terimleri Sözlüğü 1949. TDK
- Genel
- Ergin, Muharrem. Üniversiteler İçin Türk Dili. İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.
- Notlar
- ^ Fiilimsiler, cümlede isim soylu sözcükler gibi kullanılan fiillerdir. Fiilimsiler ile oluşturulmuş olanlar , bazı kaynaklarda yan cümlecik kabul edilmezler.(Ergin 379-383)