Vikipedi

Yam Kalesi


Yam (Yama, Yamgorod, Rusça: Ям) Kingisepp, Leningrad Oblastı, Rusya'da Luga Nehri'nin doğu kıyısında bulunan bir kale ve miras alanıdır.

Yam
17. yüzyılın başlarından bir Yam Kalesi çizimi
Yerel ad
ru: Ям
KonumKingisepp, Leningrad Oblastı, Rusya
Koordinatlar59°22′34.460″K 28°35′38.944″D / 59.37623889°K 28.59415111°D / 59.37623889; 28.59415111
Kuruluşu1384
KurucusuIvan Fyodorovich
Yıkılışı1781
Güncel kullanımıpark

Kale, Novgorod Cumhuriyeti'nin bir boyarı (asil) olan Ivan Fyodorovich tarafından cumhuriyetin batı sınırlarını korumak için 1384 yılında inşa edilmiştir. Kale sayesinde Yam, 14. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar işgalden korundu. Novgorod Cumhuriyeti Moskova Büyük Dükalığı'na dahil edildikten sonra kale tamamen yeniden inşa edildi. Ivangorod Kalesi'nin inşasının ardından Yam Kalesi askeri önemini yitirdi.

16. yüzyılın sonu ile 17. yüzyılın başı arasında, Yam Kalesi İsveç ordusu tarafından iki kez ele geçirildi ve kale, 1612'de Stolbovo Antlaşması ile İsveç'e verildi. Ruslar 1658'de kaleye baskın düzenledi ve kalenin büyük bir bölümünü ele geçirdi, ancak İsveç garnizonu Detinetlerde direndi. Daha sonra, İsveç ordusu yeniden inşa etme amacıyla kalenin çoğunu (Detinetler hariç) yıktı. Yeni bir burç tipi kale inşaatına başlandı, ancak bu inşaat hiçbir zaman tamamlanamadı. 1703'te kale Ruslar tarafından geri alındı. Yam'ın inşaatı Rus Çarı Büyük Petro tarafından tamamlandı. Ancak, Rusya sınırı daha batıya doğru genişlediğinden, Yam kullanılmaz hale geldi. Detinetlerin kalıntıları, 1781'de Büyük Katerina'nın emriyle yıkıldı ve burçlar terk edildi. 19. yüzyılda, kaleyi çevreleyen alan bir şehir parkı haline geldi.

Tarihi değiştir

Novgorod Cumhuriyeti zamanları değiştir

Kroniklere göre, Yam Kalesi 1384 yılında Luga Nehri geçişi üzerinde kurulmuştur.[1] Kale 33 günde inşa edildi. Kalenin inşaatının Novgorod için çok önemli olduğu görülmektedir. Bir tarihçi, "Novgorod'un tüm soylularının" sürece katıldığını yazmaktadır.[kim?] İnşaatı beş kochansky voyvodası (bölge başkanı) yönetti.[2] Ivan Fyodorovich inşaattan sorumluydu ve inşaat Osip Zakharovich, Yury Ontsiforovich, Fyodor Timofeev, Stepan Borisov ve diğer "boyarlar ve kültürsüzler" tarafından desteklendi. Kale, Novgorod'dan Avrupa'ya kara ve su yollarının kesiştiği Luga Nehri geçişinin sağ (doğu) kıyısında inşa edilmiştir.[3][4] Ayrıca, Yam, Koporye'ye karayolu ile bağlantılıydı ve yedek birliklerin hareket edebilmesine olanak sağlamaktaydı.[5][6] Aynı zamanda, bazı Novgorod vatandaşları kale içine, bazı Rus köylüleri çevre bölgelere yerleşmişti. Daha sonra Yam çevresinde Yamgorod (Yam-şehri) adında bir kasaba kuruldu.[7]

1395'te İsveçliler Yam'a saldırdı, ancak bu saldırı başarısızlıkla sonuçlandı. Prens Konstantin liderliğindeki bir garnizon, kaçan İsveç ordusunu bozguna uğrattı. Kale iki yıl sonra Livonyalı şövalyeler tarafından tekrar saldırıya uğradı. Şövalyeler Yam çevresindeki birkaç köyü yağmaladılar, ancak kaleye saldırmaya çalışmadılar.[2][4][6]

Novgorod-Livonya savaşı sırasında, Livonya ordusu 1443'te Yam'a saldırdı; posad'ı (yerleşim yeri yaktılar[8] ve iskeleyi yıktılar. Düzen elçilerinin bu saldırıyı kontrolsüz bir savaş ağası tarafından yapılan bağımsız bir baskın olarak sunmaya çalışmasına rağmen,[9] 1444 sonbaharında büyük, iyi silahlanmış bir Livonya ordusu kaleyi kuşattı. Ordunun silahları arasında bir Prusya topu da vardı. O yıllarda Novgorod'da görev yapan Suzdal prensi Vasily Yuryevich, Yam'daki savunmaya liderlik etti.[4] Bir top düellosu sonucunda Livonya ordusunun birlikleri yok edildi. Livonya kuvvetleri geri çekildi ve ağır kayıplar verdi.[9] 1447'de bir Livonya Düzeni çok daha büyük bir orduyla Yam'ı tekrar ele geçirmeye çalıştı. Narva'dan topladığı kendi ordusunun yanı sıra birkaç mangası, topçusu, silahı ve Prusya'dan bir vagon treni vardı. Savaş şiddetli geçti ve Livonya kaynaklarına göre 13 gün sürdü.[8] Son gün, Novgorod'dan topçu taşıyan takviyeler geldi ve Livonya ordusu tekrar ağır kayıplarla geri çekilmeye zorlandı. Livonyalılar Yam çevresindeki ve hatta Neva ve Izhora nehirlerinin kıyısındaki birçok köyü yağmaladılar.[10]

1448'de bir barış anlaşması imzalandı, ancak savaşın sonucu olarak Yam ağır hasar gördü. Tahkimat eskimişti ve kasaba en yeni top saldırılarından korunamıyordu. Bu nedenle, o yıllarda Yam'ı teftiş eden Novgorod'un başpiskoposu II. Euthymius'un emriyle eski kale 1449'da söküldü. Hemen aynı yerde yeni ve modern bir kale inşa edildi.[11][12][13]

Moskova Büyük Dükalığı yılları değiştir

 
Luga Nehri'nden bakıldığında kale duvarı kalıntıları

Novgorod Cumhuriyeti 1478'de Moskova Büyük Dükalığı'nın bir parçası olduğunda, Yam Kalesi sınırda yer alıyordu, bu yüzden onarıldı ve Yamgorod yerleşiminin çevresi de ahşap bir surla çevrildi.[14] 1492'de III. İvan, Narva Kalesi'nin hemen karşısında, Yam'dan çok uzak olmayan, Livonia'ya giden yol üzerinde yeni bir kalenin inşasını emretti.[15] 1490'da Yam, diğer surlarla birlikte modernize edildi. Yamgorod daha sonra Luga Nehri kıyısındaki ve bölgeye en yakın ana ticaret merkezi haline geldi. Dmitry Kitayev'in 1500 yılında Vodskaya Pyatina hakkında yazdığı kitabına göre 393 haneli 67 köyle çevriliydi.[7]

İsveç Krallığı yılları değiştir

1580'de, Rusya Livonya Savaşı'nda savaşmakla meşgulken, İsveç Kralı III Johan Rus Baltık sahil şeridini ele geçirmeye karar verdi. Kral, Pontus De la Gardie komutasındaki bir orduyu Novgorod'a kadar olan bölgedeki bütün kaleleri ele geçirmek için görevlendirildi. Yam 28 Eylül 1581'de ele geçirilmeden önce Koporye, Korela, Ivangorod ve Narva mağlup edildi. İsveç kuvvetleri, Rusya'nın üç günlük bir kuşatmadan sonra geri aldığı 1590'a kadar Yam'ı elinde tuttu. 25 Mayıs 1595'te Tyavzino köyünde imzalanan bir barış anlaşması sonucunda Yam Rusya'nın bir parçası olarak kaldı.[16]

1612'deki Karışıklık Dönemi'nde İsveç, Yam'ı tekrar ele geçirdi ve 1617'de Stolbovo köyünde imzalanan yeni bir anlaşma ile bu topraklar İsveç güvencesi altına alındı. 1633'te bir Holstein büyükelçisi Yamburg'dan (köyün İsveççe adı) geçerken onu sekiz kuleli ve yüksek taş duvarlara sahip orta büyüklükte bir kale olarak tanımladı.[16] 1658'deki Rus-İsveç Savaşı sırasında, Rus kuvvetleri Yam'a saldırdı ve kaleye girdi, ancak İsveçliler detinete saklandı ve tüm saldırıları püskürttü. Rusların kaleyi ele geçirme girişimi, topçu birliğinin eksikliği nedeniyle başarısız oldu. Büyük bir kısmını ele geçirdikleri kaleden geri çekilmek zorunda kaldılar.[16][17] 1681'de Erik Dahlbergh kaleye bir yolculuk gerçekleştirdi. Seyahati sırasında kale korkunç bir durumdaydı, ancak yapının yüksek kaliteli olduğunu ifade etmişti. Ne Yam ne de Koporye'nin İsveç tarafından ele geçirildikten sonra bir onarım görmediğini ifade eden Dahlbergh, kalenin düşmanlar tarafından kullanılmasındansa yıkılmasının daha mantıklı olacağını ifade etti.[16][18] 1682'de, detinetler hariç, Yam kalesinin çoğu 40 varil barutla havaya uçuruldu. Aynı yerde yeni bir burç kalesi kuruldu, ancak bu inşaat 1700'deki Büyük Kuzey Savaşı başlamadan önce bitmemişti.[19]

Rus İmparatorluğu yılları değiştir

1700'de Yamburg, I. Petro'nun güçlerine bir çarpışma yaşanmadan teslim oldu, ancak Narva'daki yenilgileri Rusları kaleyi terk etmeye zorladı.[20] 13 Mayıs 1703'te, Tümgeneral Nikolay Verden komutasındaki bir Rus ekibi Yamburg'a geldi ve toplarla kaleye saldırı başladı. Ertesi gün, garnizon onurlu bir teslimiyet için bir heyet gönderdi ve teslimiyetleri kabul edildi. Ruslar garnizonun Narva'ya taşınmasına izin verdi ve kalmaya karar verenlere zarar verilmedi.[21][22] Kasaba adının günümüzdeki İsveççe biçimi olan Yamburg, ele geçirildikten sonra da kullanılmaya devam edildi. Burç kalesi, Rus çarının emriyle ve Mareşal Boris Şeremetev komutasında aynı yılın sonbaharına kadar tamamlanmadı. Kale yeniden inşa edilmedi çünkü Narva ve Tartu'nun ele geçirilmesinden sonra sınır batıya taşınmıştı ve Yam'ın tek kullanım amacı İsveç amfibi saldırısı durumlarda küçük bir garnizona ev sahipliği yapmaktı.[21] Detinetler yeniden inşa sırasında korundu ve yeni kalenin bir parçası oldu.[23] O yıllarda, kalede farklı kalibrelerde 53 top bulunan bir garnizon bulunuyordu.[24]

 
Detinet kule bodrumunun bir parçası

18. yüzyılın ikinci çeyreğinde, Rus askeri komutanlığı statik savunma pozisyonu taktiklerini terk ettiği için Yamburg Kalesi silahsızlandı. Askeri kontrol altında kaldı ve bazı askeri bölümleri (depolar vb.) varlığını korudu, ancak herhangi bir bakım veya onarım yapılmadan bırakılan eski detinetler çökmeye başlamıştı. 1760 yılında, II. Katerina'nın bir kararnamesi ile Yamburg bir şehir haline getirildi, bu yüzden binalarının çoğu yıkılarak yeni şehir düzenli bir planla inşa edildi. Detinetler yıkıldı ve Antonio Rinaldi, 1762'de bir Azize Katerina Kilisesi'nin inşası sırasında taş duvarlarının bazı kısımlarını kullandı. 1781'de II. KaterinaPetersburg'dan Revel'e seyahat ederken, Yam Kalesi'nin kalıntılarını inceledi ve kötü durumu nedeniyle detinetlerin tamamen yıkılmasını emretti.[25][26] Tabyalar korunmuştu, ancak 18. yüzyılın sonunda bir basma fabrikası inşa etmek için kısmen yok edildiler.[25]

19. yüzyılın ortalarında, Yamburg kasabasında bir askeri garnizon konuşlandı. Başlangıçta, garnizon Irkutsky 93. Piyade Alayı tarafından yönetildi, ancak 1881'de Finlandiya'ya taşındı. Dvinsky 91. Piyade Alayı 1883'te Yamburg'a taşındı. Daha sonra 1893'te yerini Tsaritsynsky 146. Piyade Alayı aldı. Alay, Yam kale bölgesi üzerinde bir park kurdu.[27] Kurulan parka Tsaritsynsky 146. Alayı Bahçesi adı verildi ve bu ad Ekim Devrimi'ne kadar kullanıldı.[28]

1909'da, bir okul binasının inşası sırasında, okulun bodrum katının inşası için Yam Kalesi'nin güney kısmı kazıldı. İnşaat işçileri güneydeki kale kulesinin bazı kalıntılarını buldular. Bu keşfin ardından inşaat daha kuzeye, Luga kıyılarından daha uzağa taşındı.[29]

Modern durum değiştir

 
Parktaki gölet, eskiden kalenin etrafındaki hendeklerden biriydi

2021 itibarıyla kalenin kalıntılarında üzerinde bir park yer almaktadır. Park Sovyet döneminde İşçi Bahçesi (Rusça: Сад трудящихся) olarak adlandırılsa da yerliler parkı Karanlık Bahçe (Rusça: Тёмный сад) olarak adlandırmaktaydılar; Sovyet sonrası dönemde park Yaz Bahçesi (Rusça: Летний сад) olarak yeniden adlandırıldı.[28] Parkın kuzey tarafında iki burç kalıntısı günümüzde de görülebilmektedir. Bölgenin güney kesiminde tüm yer tahkimatı yıkılmış[30] 1926 yılında köprü yapımı sırasında taş olanlar tamamen tahrip edilmişti.[31] Ayrıca, St. Petersburg–Narva yolu detinetlerin bulunduğu yerdeydi. Kuzey tarafta, ticari okul binası halen durmaktadır, ancak yerel tarih müzesi haline olarak kullanımdadır.[32] Kuzey ve güneydeki hendekler ve doğudaki bir gölet, kalenin ana hatlarını çizmektedir. Göletin kuzey hendeği yoluyla Luga Nehri'ne drenajı vardır. Bazı yerlerde, tahkimatın duvar kalıntıları görülebilir durumdadır.[30]

Sovyet döneminde, parkta içinde bir dans pisti de olan bir sinema köşkü bulunmaktaydı, ancak çıkan yangın sonucunda tahrip oldu ve restore edilmedi.[28] 1958'de parkın güneydoğu köşesine İkinci Dünya Savaşı partizanlarına adanan bir anıt yerleştirildi.[33]

2017 yılında, Rosterminalugol parkın bakımını devraldı.[34] İvangorod su hizmetleri servisi parkın göletini 24 Temmuz[35] ve 25 Ağustos 2019 tarihleri arasında temizledi. Daha sonra çeşmeli Biolight Oloid Pyramaid su temizleme sistemi kuruldu.[36] Gölete sazan ve carassius yavruları bırakıldı.[34]

Mimari değiştir

 
1645 tarihli, kalenin İsveç planı

Kale, nehir kıvrımının dışında yüksek ve sarp bir sahil üzerine inşa edilmiştir. Bu, saldırılarda ek bir destek oluşturmaktaydı. Kale her yönden sularla çevriliydi: batı tarafında Luga Nehri, diğer taraflarında hendekler vardı.[37] Kale, nehre bakan bir yamuk şeklinde inşa edilmişti ve uzun kenarı hafif içbükeydi. Kireç taşından kıvrımlı duvarlar 4,5 metre genişliğindeydi. Köşelerde, kalenin batı, kuzey ve doğu surlarının ortasındaki kare kulelerle desteklenen 4 yuvarlak kulesi vardı. Bu, savunmacılara çapraz ateş etme olanağı sunmaktaydı. Detinetler, kalenin güneybatı köşesinde yer alırdı ve karşılıklı kapıları vardı. Harçla desteklenmiş iri kalker bloklardan yapılmış, birbiriyle ilişkili iki kare yarım kulede batıya doğru bir kapı yerleştirilmişti. 2 metre genişliğinde ve 17,5 metre uzunluğundaki geçidin içinde 3 adet kapı ve girişin önünde tek asma köprülü bir çukur bulunuyordu.[14][38]

Burç kalesi, eskisi ile aynı plana göre inşa edilmiş olup, köşelerinde perdelerle birbirine bağlanan 4 burç bulunmaktaydı.[39] Güneybatı köşede, güney ve batı perdeleri arasına eski detinetler yerleştirilmişti. Destinetlerin batı duvarı ve kapı kulesi perde içine inşa edilmiş ve giriş olarak kullanılmıştı.[23] Bu nedenle güneybatı burcu diğerlerinden daha küçüktü.[39]

Arkeoloji değiştir

 
Luga Nehri kıyısında kalan duvarlar

Yam Kalesi'ndeki ilk arkeolojik araştırma, 1909'da ticari okul binasının inşası sırasında, işçiler doğuya bakan bir mazgallı güney kulesinin kalıntılarını bulduğunda gerçekleştirildi. Bu araştırma sırasında ayrıca güneybatı kule kalıntıları da keşfedildi. Bunlar çoğunlukla 1926'da yılında gerçekleşen bir köprü inşaatı sırasında tahrip edilmişti. 1950'de Vladimir Kostochkin, güney kulesinin, kabartmasının tasarım özelliklerine dayanarak 16. yüzyılın başında inşa edildiğini öne sürdü.[29]

Kale bölgesinde 1971'de, Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü'nün Leningrad şubesi tarafından Anatoly Kirpichnikov'un başkanlığındaki ilk büyük arkeolojik araştırma gerçekleştirildi.[40] Bu araştırma sırasında 960 m2 (10.300 ft2) alanda dokuz kazı yapılmıştır. Antik yerleşme kazısının doğu tarafında, 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın başı arasına tarihlenen ve yüzey tabakasının hemen altında yer alan 4,5 m (15 ft) genişliğinde ve 1,9 m (6 ft 3 inç) yüksekliğinde bir duvar bulundu.[41] Detinetlerde ve kuzey duvarının yakınında birçok eşya bulundu. Bu buluntular hem 15. ve 16. yüzyıllardaki Rus nüfusuna hem de 17. yüzyılda bölgede konuşlu olan İsveçli askerlerine atfedildiler. Çok az buluntu 14. yüzyıla ve 15. yüzyıl başına atfedilmiştir. Detinetlerde tek apsisli dört sütunlu kilisenin kalıntılarına da rastlandı. Bu kilise 14. yüzyıla tarihlendirilmiştir.[42] Tüm araştırmalar, Stockholm'deki Kraliyet Askeri Arşivi'nde saklanan kalenin 1680 İsveç planının doğruluğunu kanıtladı.[43] Arkeologlar, 18. yüzyılda kalenin güney kısmının yıkıldığına dair kanıtlar buldular.[44] Bu araştırma sonucunda, 1974 yılında Yam Kalesi Arkeolojik Alanı Rusya'da kültürel miras alanı olarak tescil edildi.[33]

2008 yılında gerçekleştirilen kazılarda, 17. yüzyıldan kalma burç kalesinin yapısının incelemesi amaçlanıyordu. Sonuç olarak, bir su borusu keşfedildi. Dolgu sırasında kuzey hendeğinin dibine yerleştirilmişti ve eskiden doğu hendeği olan göletin bir tarafından bir taşkın kapağıyla kaplıydı.[45]

Arkeolojik kazılar sırasında bulunan eserlerin bir kısmı Kingisepp yerel tarih müzesinde sergilenmektedir.[32]

Kaynakça değiştir

  1. ^ Кирпичников 1984, s. 180, Ямгород. Черты летописной истории.
  2. ^ a b Кирпичников 1984, s. 181, Ямгород. Черты летописной истории.
  3. ^ Косточкин 1964, s. 104.
  4. ^ a b c Ефимов 1972, s. 12.
  5. ^ Ефимов 1972, s. 14.
  6. ^ a b Косточкин 1964, s. 105.
  7. ^ a b Кирпичников 1984, ss. 181–182, Ямгород. Черты летописной истории.
  8. ^ a b Кирпичников 1984, s. 183, Ямгород. Черты летописной истории.
  9. ^ a b Косточкин 1964, ss. 105–106.
  10. ^ Косточкин 1964, ss. 106–107.
  11. ^ Ефимов 1972, s. 13.
  12. ^ Косточкин 1964, ss. 107–108.
  13. ^ Кирпичников 1984, ss. 183–184, Ямгород. Черты летописной истории.
  14. ^ a b Косточкин 1964, s. 108.
  15. ^ Ефимов 1972, s. 15.
  16. ^ a b c d Крепости Северо-Запада России 2012, s. 121.
  17. ^ Кирпичников 1984, s. 189, Ямгород. Крепостные сооружения.
  18. ^ Кирпичников 1984, ss. 189–190, Ямгород. Крепостные сооружения.
  19. ^ Кирпичников 1984, s. 190, Ямгород. Крепостные сооружения.
  20. ^ Аристов 2009, ss. 87–88, Бастионная крепость Петра Великого.
  21. ^ a b Крепости Северо-Запада России 2012, s. 122.
  22. ^ Аристов 2009, s. 88, Бастионная крепость Петра Великого.
  23. ^ a b Кирпичников 1984, ss. 191–192, Ямгород. Крепостные сооружения.
  24. ^ Аристов 2009, s. 90, Бастионная крепость Петра Великого.
  25. ^ a b Скрипинская 2014, s. 256.
  26. ^ Косточкин 1964, ss. 108–110.
  27. ^ Аристов 2009, ss. 118–119, Бастионная крепость Петра Великого.
  28. ^ a b c "Парк «Летний сад»" (Rusça). Oblast47.ru. 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2019. 
  29. ^ a b Кирпичников 1984, s. 192, Ямгород. Крепостные сооружения.
  30. ^ a b Кирпичников 1984, ss. 192–194, Ямгород. Крепостные сооружения.
  31. ^ Кирпичников 1984, ss. 198–200, Ямгород. Крепостные сооружения.
  32. ^ a b "Кингисеппский историко-краеведческий музей" (Rusça). Кингисепп 1. 5 Mart 2018. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2019. 
  33. ^ a b "О дополнении и частичном изменении постановления Совета Министров РСФСР от 30 августа 1960 г. N 1327 «О дальнейшем улучшении дела охраны памятников культуры в РСФСР» (с изменениями на 10 июля 2001 года), Постановление от 4 декабря 1974 года №624" (Rusça). docs.cntd.ru. 13 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2019. 
  34. ^ a b "Вы видели обновленный пруд в Летнем?". Восточный берег. 30 Ağustos 2019. 28 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2022. 
  35. ^ Поливанов А. (24 Haziran 2019). "Спасение пруда Летнего сада в Кингисеппе началось!". Время-Кингисепп. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2019. 
  36. ^ Трубачёва Е. (27 Haziran 2019). "В Кингисеппе очистят пруд с помощью современных технологий". Gazeta.spb. 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2019. 
  37. ^ Косточкин 1964, ss. 104–105.
  38. ^ Кирпичников 1984, s. 196, Ямгород. Крепостные сооружения.
  39. ^ a b Скрипинская 2014, ss. 255–256.
  40. ^ Кирпичников 1984, s. 186, Ямгород. Крепостные сооружения.
  41. ^ Кирпичников 1984, ss. 194–196, Ямгород. Крепостные сооружения.
  42. ^ Кирпичников 1984, s. 187, Ямгород. Крепостные сооружения.
  43. ^ Кирпичников 1984, s. 188, Ямгород. Крепостные сооружения.
  44. ^ Кирпичников 1984, s. 198, Ямгород. Крепостные сооружения.
  45. ^ "Крепость Ям" (Rusça). jamburg.jimdo.com. 19 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2019. 

Bibliyografya değiştir

  • Аристов, В. В. (2009). Страницы Яма-Ямбурга-Кингисеппа в истории России и Европы [Pages of history of Yam—Yamburg—Kingisepp in Russian and European history]. В. В. Аристов (Rusça). СПб. ISBN 978-5-99-01202-6-6. 
  • Жулев, П. Н. (1924). Очерк истории Кингисеппского уезда и города Кингисеппа (бывшего Яма — Ямбурга) [Articles about history of Kingisepp district and town of Kingisepp]. Отд-ние нар. образ. Кингиссеппск. уисполкома (Rusça). Кингисепп. 
  • Косточкин, В. В. (1964). Древние русские крепости [Ancient Russian fortresses] (Rusça). М.: Наука. 
  • Ефимов, А. С. (1972). Кингисепп: Ист.-краевед. очерк [Kingisepp: historical feature article] (Rusça) (2-е изд., перераб. и доп. bas.). Л.: Лениздат. 
  • Кирпичников, А. Н. (1984). Каменные крепости Новгородской земли [Stone fortresses of Novgorod land]. Отв. ред. П. А. Раппопорт (Rusça). Л.: Наука, Ленинградское отделение. 
  • Коллектив авторов. (2012). Крепость Ям [Yam fortress]. Крепости Северо-Запада России: от крепости к крепости (Rusça). Каламос. 
  • Скрипинская, Н. Ю. (2014). Бастионная система крепости Ямбург [Bastion system of a Yamburg fortress]. История и археология (Rusça). Stratum Plus. Археология и культурная антропология (6). ISSN 1608-9057. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yam_Kalesi&oldid=30967827" sayfasından alınmıştır