Tibet takvimi
Tibet takvimi bir yılın 12 ya da 13 aydan oluştuğu ve her ayın yeniayla başladığı bir ay-güneş takvimidir. Her üç yılda bir eklenen onüçüncü ayla birlikte bir Tibet yılının güneş yılına denk düşmesi sağlanmaktadır. Ayların belirli adları yoktur. Tibet yeni yıl kutlamasına Losar adı verilir.
Her yıl bir hayvan bir elementle ilişkilendirilmektedir. Çin burçlar kuşağını andıran bu düzen aşağıdaki sırayı izler.
| Yabani tavşan | Ejderha | Yılan | At | Koyun | Maymun | Kuş | Köpek | Domuz | Fare | Boğa | Kaplan |
Elementler ise aşağıdaki sırayı izlemektedirler.
| Ateş | Toprak | Metal | Su | Tahta |
Her element biri erkek diğeri dişi olmak üzere sonraki iki yılla ilişkilendirilir. Örneğin; erkek Toprak-Ejderha yılını dişi Toprak-Yılan yılı izlerken bu yılın hemen ardından erkek Metal-At yılı gelir. Cinsiyet, hayvan adından da anlaşılabildiğinden kullanılmayabilir.
Element-hayvan eşlendirmesi her 60 yılda bir (Altmışlık döngü) yinelenir. Döngü, (dişi) Ateş-Yabani Tavşan yılı ile başlamaktadır. Bu döngüler tarih boyunca numaralandırılmışlardır. Buna göre 2013 yılı 25. döngünün (dişi) Yılan-Metal yılına karşılık gelmektedir.
Haftanın günleri değiştir
Haftanın günleri gökcisimlerine atfedilmiştir.
| Gün | Tibetçe (Wylie) | Okunuşu | Nesne |
|---|---|---|---|
| Pazartesi | གཟའ་ཟླ་བ་ (gza' zla ba) | Sa da-wa | Ay |
| Salı | གཟའ་མིག་དམར་ (gza' mig dmar) | Sa Mik-mar | Mars |
| Çarşamba | གཟའ་ལྷག་པ་ (gza' lhag pa) | Sa Lhak-ba | Merkür |
| Perşembe | གཟའ་ཕུར་པུ་ (gza' phur bu) | Sa Phur-bu | Jüpiter |
| Cuma | གཟའ་པ་སངས་ (gza' pa sangs) | Sa Ba-sang | Venüs |
| Cumartesi | གཟའ་སྤེན་པ་ (gza' spen pa) | Sa ben-ba | Satürn |
| Pazar | གཟའ་ཉི་མ་ (gza' nyi ma) | Sa nyi-ma | Güneş |
Nyima "Güneş", Dawa "Ay" ve Lhagpa "Merkür", sırasıyla Pazar, Pazartesi ve Çarşamba günü doğanlara verilen popüler adlardandır.
Tarihçe değiştir
Prenses Wencheng Tang Hanedanı'nın kullandığı takvimi 7. yüzyılda Tibet'e getirmiştir. Ne var ki, Tubo Hanedanı'nın çöküşünün ardından oluşan karışıklık ortamında Çin takvimlerinin ülkeye aktarımı sekteye uğramıştır.
9. yüzyılda Hindistan'a yayılan Müslümanlıktan kaçan Hint Budistler kendileriyle birlikte Hint Astronomisi'ni de Tibet'e getirmişlerdir. Tibetliler, Hint Astronomisi ile Çin takvimlerini birleştirerek kendi takvimlerini yaratmışlardır. Tibet takvimi sonraki yıllarda yapılan eklemelerle bugünkü şeklini almıştır.
Kaynakça değiştir
- Norbu, Thubten & Harrer, Heinrich (1960). Tibet Benim Ülkem. Londra: Readers Union, Rupert Hart-Davis.
- Tsepon W.D. Shakabpa (1967). Tibet: Politik Tarih Üzerine. New Haven ve Londra: Yale University Press.
- Tournadre, Nicolas & Sangda Dorje (2003). Tibetli Yurttaşın El Kitabı: Dil ve Medeniyet. Ithaca: Snow Lion Publications. ISBN 1-55939-189-8.
Dış bağlantılar değiştir
| Wikimedia Commons'ta Tibet takvimi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |