Taurus (takımyıldız)
Taurus ya da Boğa takımyıldızı (sembolü: 
), zodyak kuşağı takımyıldızlarından biridir. "Taurus" adı Latincede "boğa" anlamına gelir. Boğa, kuzey yarımkürede çıplak gözle dahi seçilebilecek kadar göze çarpan bir takımyıldızdır. Batısında "Koç", doğusunda "İkizler", kuzeyinde "Kahraman" ve "Arabacı", güneydoğusunda "Avcı", güneyinde "Irmak" ve güneybatısında "Balina" takımyıldızlarıyla çevrilidir.
| Takımyıldız | |
 Taurus takımyıldızının haritası | |
| Kısaltma | Tau |
|---|---|
| Tamlayan | Tauri |
| Sembolizm | Boğa |
| Bahar açısı | 4 |
| Yükselim | 15 |
| Alan | 797 derece kare (17.) |
| Ana yıldızlar | 7 |
| Bayer/Flamsteed yıldızları | 30 |
| Gezegeni olduğu bilinen yıldızlar | 3 |
| Parlak yıldızlar (3,00m'den) | 4 |
| En parlak yıldız | Aldebaran (α Tau) (0.9m) |
| Yakın yıldızlar (10 pc içindeki) | 2 |
| En yakın yıldız | 10 Tau (44.7 Iy) |
| Messier nesneleri | 2 |
| Göktaşı yağmurları | Taurids Beta Taurids |
| Çevreleyen takımyıldızlar | Auriga Perseus Aries Cetus Eridanus Orion Gemini |
| En iyi Ocak ayı saat 21:00'de +90° ve −65° enlemleri arasında görülebilir. | |
Özellikleri değiştir
Bu takımyıldızın en parlak yıldızı, turuncu renkli K5 III sınıfından bir dev yıldız[1] olan Aldebaran'dır. Bu isim, Arapça'da "takip eden, müteâkip" anlamına gelen sözcükten yerleşmiştir.[2] Boğa'nın yüzünü V ya da A şeklinde görülebilecek bir yıldız deseni şekillendirir. Yüzün ana hatlarını, "Büyük Ayı" hareketli grubundan sonra belirgin en yakın yıldız kümesi[3] olan Hyades'in parlak üyeleri belirler.[4]
Bu tasvirde Aldebaran, boğanın "Avcıya (Orion, güneydoğusunda uzanan takımyıldız) tehditkâr biçimde ters ters bakan" kan çanağına dönmüş gözünü oluşturur.[5]
Boğa takımyıldızı bölgesinin kuzeydoğusunda kalan çeyreğinde, en bilinen açık kümelerden olan ve çıplak gözle kolayca seçilebilen Pleiades açık kümesi bulunur. Bu kümenin en belirgin yedi yıldızı, en az altıncı kadirdendir, bu yüzden "yedi kızkardeşler" ve yalnızca Türkçede "Yedi kandilli süreyyâ" olarak da bilinir. Ne var ki, küçük bir teleskopla dahi bu kümenin yediden çok daha fazla yıldızı görülebilir.[6] Aldebaran, gökkürenin hareketi esnasında gökyüzünde Pleiades'i izliyor olmasından ötürü "takip eden" anlamındaki adını almıştır.[2]
Batısında Boğa'nın boynuzları, birbirinden 8° ayrık iki yıldız sistemi Beta (β) Tauri ve Zeta (ζ) Tauri tarafından oluşturulur. Beta Tauri beyaz, B7 III sınıfından dev bir yıldızdır. El Nath olarak da bilinir. Bu sözcük Arapçada "toslamak" anlamına gelir. Takımyıldızdaki en parlak ikinci yıldızdır ve Arabacı takımyıldızıyla Boğa takımyıldızının sınırındadır. Zeta Tauri 133 günde bir yörüngesini tamamlayan bir tutulan çift yıldızdır.[1]
ζ Tau yıldızının bir derece kadar kuzeybatısında bir süpernova kalıntısı olan Yengeç bulutsusu (M1) bulunur. Bu genişleyen bulutsu, 4 Temmuz 1054 tarihinde Dünya'dan gözlenmiş bir Tip II süpernova patlaması sonucu oluşmuştur. Bu patlama, Çinlilere ait tarihi yazıtlarda da belirtildiği gibi, gündüz boyunca da görülebilecek kadar parlaktı. Süpernova en parlak zamanında -4 kadire ulaşmıştır fakat günümüzde bulutsunun parlaklığı 8.4 kadirdir ve gözlemek için bir teleskop gerekmektedir.[7][8]
Taurus en iyi kasım - mart arası gökyüzünde görülebilir.
Tarihi ve mitolojisi değiştir
Bu takımyıldızın boğayla ilişkilendirilmesi çok eskilere dayanmaktadır. Bakır çağında bu şekilde ilişkilendirildiği kesin olarak bilinmesine rağmen, bazı âlimler, bu ilişkilendirmenin yontma taş devri'nin sonlarına dayandırılabileceğini de söylüyorlar.
Münih Üniversitesi'nden Michael Rappenglück, Lascaux'deki (yaklaşık olarak M.Ö. 15.000 yılından kalma) mağaralardaki Boğalar Salonu'ndaki bir mağara resminde, Boğa'nın bir Pleiades tasviriyle birlikte yer aldığını düşünmektedir.[9] Ne var ki bu iddialar geniş çaplı olarak kabul edilmiş değildir.[10]
Boğa, bakır çağı ve erken tunç çağı'nda, ilkbahar ılım noktasını işaret etmiştir. M.Ö. 23'üncü yüzyıl yakınlarında Pleiades, gökyüzünde güneşe en çok ilkbahar ılımında yaklaşıyordu. Babil astronomisinde, bu takımyıldız MUL.APIN'de GU4.AN.NA, "Cennetin (Göklerin) Boğası" olarak adlandırılmıştır.[11] Akatça'da adı Shũr olarak geçer.[12] Yunan mitolojisinde Boğa, efsanevî Fenikeli prenses Europa'yı kaçırmak için büyüleyici bir boğa şeklini almış Zeus ile ilişkilendirilir.
Kaynakça değiştir
- ^ a b Burnham, Robert (1978). "Three". Burnham's Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System (revised bas.). Courier Dover Publications. ss. 1807-1830. ISBN 0486236730.
- ^ a b Schaaf, Fred (2008). The Brightest Stars: Discovering the Universe Through the Sky's Most Brilliant Stars. John Wiley and Sons. ss. 197. ISBN 0471704105.
- ^ Inglis, Michael D. (2004). The Observer's Guide to the Northern Milky Way. Springer. s. 184. ISBN 1852337095.
- ^ Olcott, William Tyler (1907). A Field Book of the Stars. New York ve London: G.P. Putnam's sons. s. 96. Erişim tarihi: 30 Haziran 2009.
- ^ Sasaki, Chris; Boddy, Joe (2003). Constellations: The Stars and Stories. Sterling Publishing Company, Inc. s. 106. ISBN 1402708009.
- ^ Marx, Siegfried; Pfau, Werner; Lamble, P. (1992). Astrophotography with the Schmidt telescope. Cambridge University Press. s. 80. ISBN 0521395496.
- ^ Hawkins, Gerald S. (2002). Mindsteps to the cosmos. World Scientific. ss. 231. ISBN 9812381236.
- ^ Covington, Michael A. (2002). Celestial Objects for Modern Telescopes. Cambridge University Press. ss. 240. ISBN 0521524199.
- ^ "Institute for Interdisciplinary Science". 24 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2009.
- ^ "BBC News | Ice Age star map discovered". 7 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2009.
- ^ John H. Rogers, "Origins of the ancient contellations: I. The Mesopotamian traditions 9 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Journal of the British Astronomical Association 108 (1998) 9–28
- ^ Allen, Richard Hinckley, "STAR NAMES Their Lore and Meaning", pg 382, Dover Publications, 1899 (1963) ISBN 0-486-21079-0
Kaynakça değiştir
- Ian Ridpath ve Wil Tirion (2007). Stars and Planets Guide, Collins, London. ISBN 978-0007251209. Princeton University Press, Princeton. ISBN 978-0691135564.
- İngilizce Vikipedi'deki Taurus maddesinin 22 Temmuz 2009, 03:33 tarihli sürümü [1]
Dış bağlantılar değiştir
- The Deep Photographic Guide to the Constellations: Taurus 1 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- BBC article on the possibility of Taurus being represented in Lascaux 16 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Star Tales – Taurus 9 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız değiştir
| Wikimedia Commons'ta Taurus (takımyıldız) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |