Tajchy
Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Eylül 2022) |
Tajchy (tekil: Tajch, Almanca Teich'ten) orta Slovakya'daki Štiavnica Dağları'ndaki yapay su rezervuarlarıdır. Bunların çoğu, 18. yüzyılda Banská Štiavnica'daki gümüş madenlerine enerji sağlamak için inşa edildi. Tajchy, en yüksek noktalarında birbirine 100 km'den fazla kanal ve tünel ile bağlanan 60 rezervuardan oluşan sofistike bir sistemden oluşuyordu.[1]
24 yapay göl hala durmakta ve rekreasyon amaçlı kullanılmaktadır. Tarihi değerleri nedeniyle tajchy, UNESCO tarafından 11 Aralık 1993 tarihinde Banská Štiavnica kasabası ve çevresindeki teknik tarihi anıtlarla birlikte Dünya Mirası Alanı ilan edildi.[2]
Çalışma sistemi değiştir
Banská Štiavnica bölgesi, önemli akan yüzey suyu kaynaklarını besler. Bu nedenle tajchy, yağışlardan elde edilen suyu depolamak için tasarlanmıştır. Toplam uzunluğu 72 km olan kanallar, suyu yağmurdan ve eriyen kardan altmış rezervuara yönlendirdi.[3] Tüm sistem 7 milyon m3 su biriktirebilir.[1] Su daha sonra 57 km'lik kanallardan sarkaç hareket sistemi ile donatılmış yedi pompayı çalıştıran su çarklarına akar. Pompalar madenlerden fazla yer altı suyunu çıkararak, su çarkları daha sonra madencilik, işleme, metalurji ve değirmenler için enerji sağlamıştır.[4]
Tarihi değiştir
Banská Štiavnica, çoğunlukla gümüş üreten önemli bir Orta Çağ maden merkeziydi. İlk su depoları 15. yüzyılda yerel madenciler tarafından kurulmuştur.[5] Bununla birlikte, tajchy'nin en önemli gelişimi, 17. yüzyılda madencilik endüstrisindeki bir krizle hızlandırıldı. Maden kuyularının derinliği drenaj tünelleri seviyesinin altına inmeye başladı. Sonuç olarak, mayınlar yer altı suları altında kaldı. O dönemin boşaltma mekanizmaları, çok pahalı olan insan veya hayvan gücünden güç alıyordu. Yasaklayıcı maliyetler nedeniyle, Viyana Kraliyet Mahkemesi Dairesi, Banská Štiavnica ve çevresindeki madenleri kapatmaya karar verdi. Bir maden uzmanı ve mucit Jozef Karol Hell, memleketindeki madenciliği kurtarmak için cesur bir teklif sunarak karara itiraz etti. Tajchy kullanımına dayalı yenilikçi bir plan nihayet İmparator VI. Charles tarafından onaylandı.[4]
18. yüzyılda, tajchy kademeli olarak üç ünlü mühendis tarafından tasarlanan karmaşık bir göller ve kanallar sistemine dönüştü: Jozef Karol Hell, babası Maximilian Hell ve özellikle Jozef'in öğretmeni Samuel Mikovíny. Proje teknik ve ekonomik olarak zorluydu. Örneğin, iki Richňava tajchy'nin inşası, üç yıl boyunca (1738-1740) her gün 4.000 kişinin çalışmasını gerektiriyordu.[6] Ancak tamamlandıktan sonra, tajchy su basmış madenlerden tüm suyu tahliye edebildiğini kanıtladı ve hatta diğer patlama yapan endüstriler için yeterli enerji sağladı.
Yenilenen refah, Banská Štiavnica'nın büyük ekonomik ve kültürel gelişimiyle sonuçlandı.[4] 1782'de Banská Štiavnica (Selmecbánya), Bratislava (Pozsony) ve Debrecen'den sonra Macaristan Krallığı'nın üçüncü büyük şehriydi (23.192 ile veya 40.000 banliyö dahil). 1762'de Kraliçe Maria Theresia, Banská Štiavnica'da bir Madencilik Akademisi kurulmasını emretti ve dünyadaki ilk teknik üniversite bu şekilde kuruldu.[7] Kasaba, "madencilik, hidrolojik, metalurji, itme ve test ekipmanlarının yanı sıra yangın, su ve hava cihazlarına ve diğer maden lokasyonlarında bulunmayan sarkaç etkili drenaj cihazlarına sahip olduğu için", başka bir deyişle tajchy sahibi olduğu için seçilmiştir.[7] Tajchy ayrıca Francis I, Joseph II ve Leopold II gibi kraliyet ziyaretçileri tarafından da övgüye değer bulundu.[6]
Su rezervuarları değiştir
19. yüzyılın ortalarına kadar, Avrupa'da madencilik endüstrisi için inşa edilen en yüksek üç baraj Slovakya'da tajchy idi: Rozgrund (30,2 m), Počúvadlo (29,6 m) ve Veľká Richňava (23,4 m). Aynı dönemde, Avrupa'daki 13 maden suyu rezervuarından en büyük su hacmine sahip 7 rezervuarından 7'si tajchy idi.[8] Birkaç yüzyıl sonra tajchy, doğal ortamlarının ayrılmaz bir parçası haline geldi. Barajların birçoğu yakın zamanda yeniden inşa edildi. Rezervuarların bazıları turistler tarafından yoğun olarak ziyaret edilirken, diğerleri, genellikle daha küçük göller şeklinde Štiavnica Dağları'nın ormanlarında gizlenmiştir.
En büyük göl, 12,13 hektarlık alanı ve 11 m derinliği ile Počúvadeľské jazero'dur (veya Počúvadlo).[4] Hacim olarak 745.000 m3'tür. Ana baraj 195 m uzunluğunda ve 19 m kalınlığındadır.[9] Turistik altyapısı, Počúvadlo'yu tüm tajchy'ler içinde en popüler olanı yapmaktadır.[10]
Veľká Richňavská nádrž (veya Veľká Richňava), 569 m uzunluğunda, 23.4 m yüksekliğinde ve 23 m kalınlığında bir baraja sahiptir. Bu tajch, en büyük derinlik (21 m) ve hacim (960.000 m3) ile karakterizedir.[9] Štiavnické Bane'e su sağlar ve rekreasyon için de hizmet verir.
Rozgrund, 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar Çekoslovakya'daki en yüksek toprak barajıydı. Rezervuar, Banská Štiavnica kasabasına içme suyu sağlamaktadır.[11]
Tüm korunmuş rezervuarların listesi değiştir
|
|
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Tajchy v Banskej Štiavnici" (Slovakça). SKonline. 28 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ "Tajchy – vznik tajchov" (Slovakça). MO SRZ Banská Štiavnica. 9 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ "Štiavnické tajchy – prírodná zaujímavosť" (Slovakça). Región Hont – regionálny informačný systém. 5 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ a b c d "UNESCO Hazinesinde Slovakya – Banská Štiavnica (sayfa 4)". 12 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ "Tajchy v okolí Banskej Štiavnice" (Slovakça). Unofficial site of Banská Štiavnica. 4 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ a b "Richňavské tajchy" (Slovakça). Geopark Banská Štiavnica. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ a b "UNESCO Hazinesinde Slovakya – Banská Štiavnica (sayfa 5)". 12 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ "Vodohospodársky systém" (Slovakça). Geopark Banská Štiavnica. 24 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ a b "Banská Štiavnica : Tajchy" (Slovakça). 4adventure. 2 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ "Štiavnické tajchy: nejstarší přehrady na světě". Mladá fronta DNES (Çekçe). 3 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2007.
- ^ "Archived copy". 15 Ocak 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2014.
Dış bağlantılar değiştir
- UNESCO Hazinesinde Slovakya 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.