T-34

T-34, 1940 ve 1958 yılları arasında üretimi yapılan Sovyet orta sınıf tankıdır. Çoğu otoriteye göre II. Dünya Savaşı'nın 2. en iyi tankı olarak kabul edilir. T-34, 1940'te piyasaya sürülen Sovyet orta boy bir tanktır. 76.2 mm'lik (3 inç) tank topu, çağdaşlarından daha güçlüydü ve 60 derece eğimli zırhı tank karşıtı silahlara karşı iyi koruma sağladı. T-34 o güne kadarki tank tasarımı anlayışını değiştirmiş, ondan sonraki bütün tanklar T-34'leri örnek almıştır. Doğu cephesinde Alman Ordusu bu tank karşısında zor durumda kalmıştır. Tiger ve Panther tanklarının çıkışı ile T-34 savaş alanındaki mutlak üstünlüğünü kaybetse de, Rusya iklimine uygunluğu, kolay üretilebilirliği ve bunun getirisi olarak tartışılmaz sayı üstünlüğü ile Alman askerleri arasında nefret edilen bir tank olarak kalmıştır. T-34 ateş gücünü, hızı ve sağlamlığı dengeli bir biçimde bir araya toplamıştır. Ayrıca eğimli zırh tasarımı, isabet eden mermilerin birçoğunun tanka zarar vermeden sekmesini sağlamıştır. Bazı askeri tarihçiler onu dünyanın ilk ana muharebe tankı olarak addederler.

T-34
Çeşidi	Orta Sınıf Tank
Uyruğu	Sovyetler Birliği
Hizmet geçmişi
Hizmet	1940-?
Kullanıldığı savaşlar	II.Dünya Savaşı, Kore Savaşı, Macar Devrimi, Altı Gün Savaşı, Vietnam Savaşı, Lübnan İç Savaşı, Kıbrıs Barış Harekatı, Güney Afrika Sınır Savaşı, Bosna Savaşı
Üretim tarihi
Tasarımcı	KMDB (Morozov Tasarım Bürosu)
Üretici	Malişev Fabrikası
Üretildiği tarih	1940-1958
Üretim adedi	84.070
Çeşitleri	SU-100
Özellikler
Ağırlık	26,5 ton
Uzunluk	6,68 m
Genişlik	3,00 m
Yükseklik	2,45 m
Mürettebat	4
Ana silahı	76.2 mm F-34 tank topu,T-34-85 ZIS-S-56 yivli tank topu
Diğer silahları	2x7.66mm DP-28 makineli tüfek
Süspansiyon donanımı	Christie süspansiyon
Boş ağırlık	26 ton
Harekat menzili	250–330 km (T-34) 250–300 km (T-34-85)
Azami hızı	53 km/h

T-34, savaş boyunca Sovyet Kızıl Ordu zırhlı kuvvetlerinin dayanak noktasıydı. Genel özellikleri, büyük ölçüde geliştirilmiş T-34-85 varyantının piyasaya sürülmesiyle ateş gücü yükseltmesi aldığı 1944'ün başlarına kadar neredeyse hiç değişmeden kaldı. Üretim yöntemi, Doğu Cephesi'nin ihtiyaçlarını karşılamak için sürekli olarak geliştirildi ve rasyonelleştirildi, bu da T-34'ün üretimini daha hızlı ve daha ucuz hale getirdi. Sovyetler sonuçta tüm versiyonlardan 80.000'den fazla T-34 inşa etti ve Alman Wehrmacht'a karşı savaşta on binlerce kişinin kaybedilmesine rağmen giderek daha fazla sayıda T-34'ün sahaya sürülmesine olanak sağladı.

Kızıl Ordu hizmetindeki birçok hafif ve orta tankın yerini alan bu tank, savaşın en çok üretilen tankı olmasının yanı sıra tüm zamanların en çok üretilen ikinci tankıydı (halefi T-54/T-55 serisinden sonra). Savaş sırasında 44.900 kayıpla aynı zamanda şimdiye kadarki en fazla tank kaybına da uğradı. Gelişimi doğrudan T-44'e, ardından T-54 ve T-55 serisi tanklara yol açtı ve bunlar da birçok modern ordunun zırhlı çekirdeğini oluşturan daha sonraki T-62'ye dönüştü. T-34 çeşitleri, II. Dünya Savaşı'ndan sonra geniş çapta ihraç edildi ve 2010 gibi yakın bir tarihte 130'dan fazlası hâlâ hizmetteydi.

T-34, BT serisi tanklardan tasarlanmış olup, SSCB envanterindeki eskiyen BT serisi tanklar ve T-26 tanklarının yerine geçmesi için tasarlanmıştır. II. Dünya Savaşı ve sonrası dönemde SSCB zırhlı birliklerinin kullandığı temel tank sınıfı haline gelmiştir. Bununla birlikte savaş sonrası dönemde Varşova Paktı ve üçüncü dünya ülkelerine çok sayıda ihraç edilmişlerdir.

Tasarım Süreci

Kökenleri

1939'da en çok sayıda Sovyet tank modeli T-26 piyade tankı ve BT serisi hızlı tanklardı. T-26 yavaş hareket ediyordu ve yerdeki piyadelere ayak uyduracak şekilde tasarlandı. BT tankları süvari tanklarıydı: hızlı hareket eden ve hafif, manevra savaşı için tasarlanmış. Her ikisi de 1930'ların başındaki yabancı tasarımların Sovyet geliştirmeleriydi: T-26 İngiliz Vickers 6-Ton'a dayanıyordu ve BT tankları Amerikalı mühendis J. Walter Christie'nin tasarımına dayanıyordu.

1937'de Kızıl Ordu, Kharkiv Komintern Lokomotif Fabrikası'ndaki (KhPZ) BT tanklarının yerini alacak yeni bir tank tasarlayacak yeni bir ekibe liderlik etmesi için mühendis Mikhail Koshkin'i görevlendirdi. A-20 olarak adlandırılan prototip tank, değiştirilmiş bir BA-20 motora sahipti ve 20 mm (0,8 inç) zırh, 45 mm (1,77 inç) topla belirtildi; üretim modelinde Model V-2-34 motor kullanıldı. Konstantin Chelpan tarafından tasarlanan V12 konfigürasyonunda daha az yanıcı bir dizel yakıt kullanıldı. Ayrıca BT tankının 8x2'sine benzer 8x6 tekerlekli dönüştürülebilir tahrik sistemi de vardı, bu da onun tırtıl paletleri olmadan tekerlekler üzerinde çalışmasına olanak tanıyordu. Bu özellik, güvenilmez tankın bakım ve onarımından büyük ölçüde tasarruf sağlamıştı. 1930'ların başındaki tank paletleri tankların yollarda saatte 85 kilometreyi (53 mil/saat) aşmasına izin veriyordu, ancak savaşta hiçbir avantaj sağlayamıyordu ve karmaşıklığı, bakımı zorlaştırıyordu. 1937-38'e gelindiğinde ray tasarımı gelişti ve tasarımcılar yol hızı avantajına rağmen bunun yer, ağırlık ve bakım kaynakları israfı olduğunu düşündüler. A-20 ayrıca eğimli zırhla ilgili önceki araştırmaları da (BT-IS ve BT-SW-2 projeleri) birleştirdi: her yönden eğimli zırh plakalarının mermileri saptırma olasılığı dikey zırha göre daha fazlaydı.

A-8 (BT-7M), A-20, T-34/76 1940 modeli, T-34/76 1941 modeli

T-34/76 1941 modeli

T-34/76 1943 modeli

Koşkin, tankın tasarım süreci boyunca, paletli ve tekerlekli bir tank tasarlamanın gereksiz olduğunu ve bunun tanka ek yük bindirdiğini savundu. Tekerlekli ve paletli bir tank, tasarım aşamasında da büyük sorunları beraberinde getiriyordu. İşin aslı pratikte Kızıl Ordu, tankları tekerlekli durumda çok az kullanıyordu. Bu sebeplerden dolayı Koşkin tamamen paletli bir tank tasarımının yapılmasını önerdi ve bu şekilde A-32 (sonraları T-32 olarak anılacaktı) prototipi ortaya çıktı. Kızıl Ordu, Koşkin'in önerisini kabul etmekle beraber henüz tekerlekli-paletli tank projesinden vazgeçmiş değildi. 1939 yılının başında A-20 ve A-32 tanklarının tasarım süreci bitmişti. Yapılan testler sonucunda Koşkin'in önerdiği sadece paletli A-32 modelinin üretilmesine karar verildi. Ayrıca tankın zırhı daha da kalınlaştırılacak ve ateş gücü artırılacaktı. Koşkin ve ekibi hemen çalışmalara koyuldu ve böylece zırhı kalınlaştırılmış ve ateş gücü arttırılmış T-34 tankları ortaya çıktı.

Zamanın zor şartları ve Alman cephesindeki kritik durum nedeniyle, hiçbir prototip olmamasına rağmen, T-34'lerin seri üretim için uygun olduğuna karar verildi. 1940 yılının Ocak ayında ilk T-34'ler üretildi, bu modellere T-34 06 adı verildi. Koşkin ve ekibi 1940 yılının Şubat ayı boyunca tankları test ettiler ve açıklarını kapatıp aynı yılın Haziran ayında seri üretime başladılar. Koşkin'in hastalanmasından dolayı son tasarımları yardımcısı Aleksandır Aleksandroviç Morozov yaptı.

T-34/76

    Tanka dik gelen bir merminin katedeceği mesafe
    Eğimli zırhın kalınlığı
Resimde görüldüğü gibi sağdaki eğimli zırhın kalınlığı (yeşil ok) soldaki dik açılı zırhtan (siyah ok) az olmasına rağmen tanka dik gelen bir merminin katedeceği mesafe (siyah ok) soldaki ile aynı.

Seri üretime geçilmesinden 3 ay sonra yani Eylül 1940'ta ilk tanklar tamamlanmış haldeydi. T-34'ler ilk başlarda çabuklukları, etkili zırhları ve çamurlu zor arazilerde gidebilen geniş paletleri ile göz doldursalar da birçok eksiği vardı. En önemli eksikliklerden birisi şanzıman sistemiydi. Şanzıman arızalarından dolayı birçok tank muharebeye girmeden kaybedilmişti. Ayrıca sadece bölük komutanı tanklarının radyo sistemleri vardı. Zamanındaki tankların aksine sadece 4 mürettebata sahipti bu yüzden de tank komutanı mermileri yükleme görevini de üstleniyordu. Tank komutanının, muharebeye odaklanmasını ve çevreye hâkim olmasını engelleyen diğer bir unsur da tank komutanının dışarıya açılan bir kapağa sahip olmayışıydı (Model 43'te bu eksiklik giderildi). Ayrıca tankın optik sistemleri Almanlarınkiyle karşılaştırılınca çok düşük seviyedeydi bundan dolayı T-34'ler Alman tanklarını vurmak için çok yakınlarına girmek zorunda kalmışlardır.

1941-1942 yılları arasında Alman ordusunun elinde bulunan 37mm'lik PaK 36 ve 50mm'lik PaK 38 tanksavar topları, T-34'lere neredeyse hiçbir zarar veremiyorlardı. Bu yüzden Alman askerleri bu tanksavarlara "kapıyı tıklatan" adını takmışlardı çünkü tanksavardan yapılan ilk atış, kamufle edilmiş tanksavarın yerini belli ediyor ve en ufak bir zarar bile vermiyordu (sadece taretin en alt tarafına yapılan şanslı vuruşlar ciddi zarar verebiliyordu). Çok acil durumlarda Almanların ünlü 88mm'lik uçaksavardan bozma tanksavar topu, T-34'lere karşı kullanılıyordu. 7,5 cm'lik KwK L/43 topuyla donatılmış Panzer IV F2'ler ortaya çıkmasıyla Almanlar, en azından ateş gücü bakımından T-34 ile mukayese edilebilecek bir silaha sahip oldular.

T-34/85

T-34/85 1944 modeli. Polonya 1. Ordusu'nun Berlin Muharebesi'ni yeniden canlandıran Polonyalılar. (Modolin Kalesi, Polonya)

T-34/76'ın savaş alanındaki ezici üstünlüğünü yavaş yavaş kaybetmeye başladığını gören Sovyet ordusu tankın ateş gücünü artırmanın bu eksikliği giderebileceğini düşünüyordu. Bunun için tanka yeni bir 85 mm'lik top takılacaktı. Halihazırda Sovyetlerin elinde D-5T, LB-1, S-50 ve S-53 gibi birçok 85 mm'lik top vardı. Kızıl Sormovo ve Ural Tank fabrikaları, tankın üretimini üstlendiler. Ayriyeten Ural Tank Fabrikası, yeni T-34/85 için yeni bir top üretecekti (aslında bu topun KV-85'te kullanılması planlanmıştı). Yeni top öncekilerden daha büyük olduğu için topun gireceği deliğin çapı 1420 mm'den 1600 mm'ye çıkarılmıştı.

Gerekli testler yapıldıktan sonra tankın seri üretimine geçildi. İlk önceleri ana silah olarak S-53 topu düşünülse de, bu topların o sıralarda hazır olmaması sebebiyle ilk tanklarda D-5 topu kullanıldı. S-53'lerin eksikleri giderildikten sonra T-34/85'lerin standart topu haline geldiler ve ZIS-S-53 adını aldılar. T-34'lerin muharebe alanındaki rakipleri Panther ve Tiger tankları, T-34'ten daha kaliteli ve yüksek ateş gücüne sahip tanklar olsalar da T-34 müthiş sayı avantajı sayesinde her zaman üstünlüğü elinde bulundurmuştur. Savaş boyunca yaklaşık olarak 54.600 T-34 (yaklaşık 19.430 tanesi T-34/85) üretilmişken Almanlar sadece 6.000 adet Panther tankı üretebilmişlerdir.

Teknik Veriler

T-34/76 Model 41

T-34/76 Model 41

Fiziksel Özellikler
Ağırlık	26,5 ton
Uzunluk	6,68 m
Genişlik	3,00 m
Yükseklik	2,45 m
İç Hacim	?
Zemine Basınç	?
Mürettebat	4
Performans
Motor	500 BG V12 Dizel motoru
Hız	53 km/s
Menzil	400
Savunma Özellikleri
Zırh	20-70 (tarette), 20-60 (ana gövdede)
Ateş Gücü
Ana Muharebe Silahı	76,2mm'lik F-34 topu (70 mermi)
Yardımcı Muharebe Silahları	2 adet DT makinalı tüfeği

T-34/76 Model 42

T-34/76 Model 42

Fiziksel Özellikler
Ağırlık	28,5 ton
Uzunluk	6,68 m
Genişlik	3,00 m
Yükseklik	2,45 m
İç Hacim	?
Zemine Basınç	?
Mürettebat	4
Performans
Motor	500 BG V12 Dizel motoru
Hız	55 km/s
Menzil	?
Savunma Özellikleri
Zırh	20-65 (tarette), 20-47 (ana gövdede)
Ateş Gücü
Ana Muharebe Silahı	76,2mm'lik F-34 topu
Yardımcı Muharebe Silahları	2 adet DT makinalı tüfeği

T-34/76 Model 43

T-34/76 Model 43

Fiziksel Özellikler
Ağırlık	30,9 ton
Uzunluk	6,75 m
Genişlik	3,00 m
Yükseklik	2,45 m
İç Hacim	?
Zemine Basınç	?
Mürettebat	4
Performans
Motor	500 BG V12 Dizel motoru
Hız	58 km/s
Menzil	?
Savunma Özellikleri
Zırh	20-70 (tarette), 20-60 (ana gövdede)
Ateş Gücü
Ana Muharebe Silahı	76,2mm'lik F-34 topu (100 mermi)
Yardımcı Muharebe Silahları	2 adet DT makinalı tüfeği

T-34/85 Model 44

T-34/85 Model 44

Fiziksel Özellikler
Ağırlık	33 ton
Uzunluk	8,20 m (namlu dahil)
Genişlik	3,02 m
Yükseklik	2,76 m
İç Hacim	?
Zemine Basınç	?
Mürettebat	4
Performans
Motor	500 BG V12 Dizel motoru
Hız	58 km/s
Menzil	?
Savunma Özellikleri
Zırh	20-90 (tarette), 20-60 (ana gövdede)
Ateş Gücü
Ana Muharebe Silahı	85mm'lik ZiS-S-53 topu (60 mermi)
Yardımcı Muharebe Silahları	2 adet DT makinalı tüfeği

Kullanıcılar

T-34 kullanan ülkeler

*: Eski kullanıcılar

Avrupa ve Amerika Arnavutluk* Avusturya Bosna-Hersek* Bulgaristan* Hırvatistan* Kıbrıs Cumhuriyeti Çekoslovakya Küba* Finlandiya - Ele geçirilen tanklar Doğu Almanya Yunanistan Macaristan Kosova* Almanya - Ele geçirilen tanklar Polonya Romanya* Sırbistan* Slovenya Sovyetler Birliği Yugoslavya

Orta Doğu ve Asya Afganistan* Kamboçya* Endonezya Irak İran İsrail - Ele geçirilen tanklar Laos* Lübnan Moğolistan Kuzey Kore* Filistin Pakistan Çin Suriye Vietnam* Güney Yemen* Kuzey Yemen

Afrika Cezayir* Angola* Kongo Cumhuriyeti* Mısır Ekvator Ginesi* Etiyopya* Gine* Gine-Bissau* Libya Mali* Mozambik* Namibya* Somaliland* Somali* Sudan* Togo* Zimbabve*

Ayrıca bakınız

• II. Dünya Savaşı Zırhlı Araç Listesi

Wikimedia Commons'ta T-34 ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Kaynakça

• The Illustrated Directory of Tanks of The World From World Wan I to The Present Day, David Miller, 2005, ISBN 0-86288-682-1