Sabri el-Aseli
Bu madde tümüyle ya da çoğunluğuyla tek kaynağa dayanıyor. (Ocak 2023) |
Sabri el-Aseli (Arapça: صبري العسلي; 1903 - 13 Nisan 1976) Suriyeli bir siyasetçidir ve üç kez Suriye başbakanı olmuştur. Ayrıca 1958 yılında Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin başkan yardımcısı olarak görev yapmıştır.
| Sabri el-Aseli Arapça: صبري العسلي | |
|---|---|
| |
| Suriye Başbakanı | |
| Görev süresi 14 Haziran 1956 - 1 Şubat 1958 | |
| Yerine geldiği | Said el-Gazi |
| Yerine gelen | Nureddin Kahala |
| Görev süresi 13 Şubat 1955 - 13 Eylül 1955 | |
| Yerine geldiği | Faris el-Huri |
| Yerine gelen | Said el-Gazi |
| Görev süresi 1 Mart 1954 - 19 Haziran 1954 | |
| Yerine geldiği | Edib Çiçekli |
| Yerine gelen | Said el-Gazi |
| Birleşik Arap Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Yardımcısı | |
| Görev süresi 7 Mart 1958 - 7 Ekim 1958 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1903 Şam, Osmanlı Suriyesi, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 13 Nisan 1976 (72-73 yaşlarında) Şam, Suriye |
| Partisi | Ulusal Blok Ulusal Parti |
İlk yılları değiştir
El-Aseli, Şam'da toprak sahibi varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Amcası Şükrü el-Aseli, önde gelen ulusal liderlerden biriydi ve Osmanlı Parlamentosunda milletvekiliydi. Şükrü el-Aseli ve diğer bazı milliyetçi liderler 6 Mayıs 1916'da Osmanlı valisi Cemal Paşa tarafından Şam ve Beyrut'ta idam edildi.[1]
Sabri el-Aseli Şam Üniversitesine devam etti ve 1925 yılında hukuk diploması alarak mezun oldu. Aynı yıl Fransız işgaline karşı Büyük Suriye İsyanı patlak verdi ve el-Aseli, Guta bölgesindeki Suriyeli savaşçılara silah ve malzeme kaçırılmasına yardım ederek ayaklanmaya katıldı. İsyanın bastırılmasının ardından Fransız yetkililer tarafından Suudi Arabistan'a sürgün edilen el-Aseli, burada sürgündeki bir diğer Suriyeli lider Şükri el-Kuvvetli ile birlikte Suudi Kralı Abdülaziz'in özel danışmanı oldu.[1]
Siyasi kariyer değiştir
Fransız Mandası değiştir
El-Aseli ve Kuvvetli, genel affın ardından 1932 yılında Suriye'ye döndüler. 1933 yılında el-Aseli, bir dizi etkili Arap düşünürle birlikte, Avrupa'nın sömürgeci etkisine karşı koymak amacıyla Ulusal Eylem Birliğinin kurucu üyesi ve genel sekreteri oldu. Diğer kurucu üyeler arasında tarihçi ve profesör Konstantin Züreyk, filozof Zeki el-Arsuzi ve politikacı Muhsin el-Barazi de vardı. Birlik, Suriye ve Lübnan'da çok başarılı oldu ve Fransız ve İngiliz mandalarının kaldırılması ve Arap ülkelerinin ekonomik entegrasyonu çağrısında bulundu.[1]
1936 yılında Kuvvetli, el-Aseli'yi Fransız işgaline karşı siyasi mücadeleye öncülük eden bir şemsiye grup olan Ulusal Blok'a katılmaya davet etti. El-Aseli, Blok'un bir üyesi olarak parlamentoya adaylığını koydu ve 1936 seçimlerinde ve 1943, 1947, 1954 ve 1961'de tekrar bir sandalye kazandı. Faris el-Huri kabinesinde içişleri bakanı olarak görev yapan el-Aseli, daha sonra adalet ve eğitim bakanı oldu. Ekim 1945'te kurulan Sadullah el-Cabiri kabinesinde el-Aseli yine adalet ve eğitim bakanlıklarını üstlendi. El-Aseli, 1945 yılında Kahire'de Arap Birliğinin kuruluşuna katılan Suriye heyetinde yer aldı.[1]
Bağımsızlık değiştir
Suriye Nisan 1946'da bağımsızlığını kazandı ve el-Cabiri işgal sonrası Suriye'de ilk kabineyi kurarak el-Aseli'yi içişleri bakanı olarak atadı. Aseli, Kasım 1946'ya kadar bu görevi sürdürdü. Ulusal Blok, Ulusal Parti ve Halk Partisi olmak üzere iki rakip parti olarak bölündüğünde, el-Aseli Kuvvetli'nin Ulusal Partisine katıldı ve Suriye'deki Haşimi etkisine karşı muhalefete liderlik etti.[1]
El-Aseli 1948 yılında Başbakan Cemil Merdam Bey tarafından yeniden içişleri bakanlığına atandı. Görev süresi, 1948 Arap-İsrail Savaşı'ndan kaynaklanan iç huzursuzluklarla gölgelendi. El-Aseli sert bir yaklaşım benimsedi ve muhalefete baskı uyguladı. Baas Partisinden Mişel Eflak da dahil olmak üzere önde gelen birçok sosyalist onun emriyle tutuklandı; Eflak'ın tutuklanması kabine içinde muhalefete ve Merdam Bey'in yardımcısı Lütfi el-Haffar'ın istifasına yol açtı. Kargaşa daha da yayılınca el-Aseli orduyu sokaklarda konuşlandırdı. Çok sevilmeyen biri haline geldi ve 1948'de hayatına yönelik birkaç suikast girişiminden kıl payı kurtuldu. 1949'da Genelkurmay Başkanı Hüsnü Zaim, Kuvvetli hükûmetini deviren bir askeri darbeye öncülük etti. El-Aseli, Kuvvetli'nin ortaklarının çoğuyla birlikte tutuklandı. Zaim'in hükûmeti başka bir askeri darbe ile devrilene kadar ev hapsinde kaldı. Edib Çiçekli'nin askeri hükûmeti döneminde el-Aseli, eski başkan Haşim el-Etasi ile ittifak kurarak Çiçekli hükûmetini devirmek ve Suriye'ye sivil bir yönetim getirmek için komplo kurdu.[1]
Başbakanlık değiştir
Çiçekli hükûmeti 1954 yılında askeri bir darbe ile devrildi. El-Etasi devlet başkanı seçildi ve El-Aseli'den bir kabine oluşturmasını istedi. Görev süresi sırasında Genelkurmay Başkan Yardımcısı Albay Adnan el-Maliki, Suriye Sosyal Milliyetçi Partisinin (SSMP) bir üyesi tarafından öldürüldü. "Maliki olayı" ordu içinde infiale neden oldu. El-Aseli, Abdülhamid es-Serrac'ı resmi bir mahkemenin başına atadı ve bu mahkeme ABD'nin desteğiyle SSMP'yi ana suçlular olarak belirledi. SSMP yasadışı ilan edildi ve tüm lider kadrosu tutuklandı. El-Aseli başbakan olarak görev yaptığı ilk dönemde güçlü ordu ile ittifak kurdu ve bu sayede 1956'da ikinci kez başbakanlık koltuğuna oturdu.[1]
Nasırcılık değiştir
El-Aseli, 1956 Süveyş Krizi'nin ardından Suriye'deki Nasırcı harekete öncülük etti ve Nasırcı yetkililer ve ordu subayları onun döneminde terfi ettirildiler. Bir başka Nasır yanlısı lider olan Kuvvetli'yi 1955'te yeniden devlet başkanlığına aday olmaya ikna etmesiyle tanınır. Kuvvetli göreve geldikten sonra el-Aseli'yi ilk başbakanı olarak atadı. Ocak 1958'de sosyalist lider Selahaddin el-Bitar'ı dışişleri bakanı olarak atadı ve onu Mısır ile Suriye arasında tam bir birlik sağlanması için müzakerelerde bulunmakla görevlendirdi. Devlet Başkanı el-Kuvvetli ve el-Aseli anlaşmayı sonuçlandırmak üzere Kahire'ye gittiler ve 1 Şubat 1958'de Cemal Abdünnasır liderliğinde Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni ilan ettiler. El-Aseli ertesi gün Nasır tarafından başkan yardımcısı olarak atandı.[1]
1959'da yayınlanan 1951 tarihli belgelerin Aseli'yi Irak hükûmetiyle ilişkilendirdiği ortaya çıktı. Muhalifleri Aseli'yi yasadışı fonlar almakla suçladı ve istifaya zorladı. 1960 yılında el-Aseli, Nasır hükûmetine karşı Suriye muhalefetine katıldı ve Nasır'ı Suriye'de diktatörlük yönetimi kurmakla suçladı. Birliği sona erdiren 1961 Darbesi'ni destekledi ve ayrılık bildirgesini imzaladı.[1]
Sonraki yıllar değiştir
Ayrılık yıllarında el-Aseli parlamentoya seçildi ancak hiçbir kabinede görev almadı. 1963 Baas Darbesi'nin ardından, ayrılıkçı hükûmetle işbirliği yaptığı düşünülen Sabri el-Aseli'nin mallarına el konuldu ve vatandaşlık hakları iptal edildi. Aseli, kamu hayatından emekli oldu ve 13 Nisan 1976'da Şam'da öldü.[1]
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e f g h i j Moubayed, Sami M. (2006). Steel & Silk: Men & Women Who Shaped Syria 1900–2000. Cune Press. ss. 160-163. ISBN 1-885942-41-9.