Vikipedi

Pieter Brueghel (baba)

Flaman Rönesans ressamı

Pieter Brueghel ya da Brueghel (1525 - 9 Eylül 1569) peyzaj çalışmaları ve köy betimlemeleriyle tanınan Hollandalı Rönesans ressamı, Hollanda ve Flaman Rönesans resmi 'nin en önemli sanatçısıdır, aynı zamanda matbaacı, manzara ve köylü sahneleriyle tür resmi ünlüdür. Büyük resimlerde her iki konunun da odak noktası haline getirilmesinde öncüydü.

Pieter Brueghel
Bruegel'in 1565 tarihli The Painter and The Connoisseur adlı eseri. Kendi portresi olduğu düşünülmektedir.
Genel bilgiler
Doğum adıPieter Brueghel
Doğum1525
Breda, günümüz Hollanda'sı ya da Bree, günümüz Belçika'sı
Ölüm9 Eylül 1569
Brüksel, Brabant Düklüğü
UyrukFlemen
AlanıResim, Baskı
Katıldığı akımlarRönesans
EtkilendikleriHieronymus Bosch
Ünlü yapıtlarıÇılgın Meg (yak. 1562)
Babil Kulesi (1563)
Köy Düğünü (1568), Ölümün Zaferi, Karda Avcılar
İmzası

Hollanda Altın Çağı resmi üzerinde biçimlendirici etkisi vardı ve daha sonra yenilikçi konu seçimlerinde resim yapıyordu; dini konular, resmin doğal konusu olmaktan çıktığında büyüyen ilk nesil sanatçılardan biri oldu. Bunun yerine natürmort resimler aracılığıyla görsel dünyayı "haritalandırmaya" ve köylü yaşamın günlük sahnelerini tasvir etmeye odaklandı.[1] İlginç bir şekilde, Bruegel Flaman sanatının diğer dayanağı olan portreleri yapmadı. Eğitiminden ve İtalya seyahatlerinden sonra 1555'te Anvers 'e yerleşmek için geri döndü ve burada esasen günün önde gelen yayıncısı için baskılar yapan üretken bir tasarımcı olarak çalıştı. Ancak on yılın sonlarına doğru ana ortamının resmini yapmaya başladı ve tüm ünlü resimleri erken ölümünden on yıldan biraz daha uzun bir süre önce, muhtemelen kırklı yaşlarının başlarında ve gücünün zirvesinde yaptı.

Sanatı ileriye bakmanın yanı sıra tezhip'deki sıradan yaşamın marjinal drollerie’leri gibi ortaçağ konularını yeniden canlandırıyor ve manzara arka planlarında yer alan tarım işçilerinin takvim sahneleri ve bunları öncekinden daha büyük ölçek ve pahalı yağlıboya ortamında daha çok ortaya koyuyordu. Rönesans baskılarında ve kitap resimlerinde gelişen fantastik ve anarşik dünya için de aynı şeyi yapıyordu.[2]

Oğlu Genç Pieter Brueghel (1564-1638) da dahil olmak üzere ailesindeki daha sonraki birçok ressamdan onu ayırmak için bazen "Köylü Bruegel" olarak anılır. 1559'dan itibaren adından 'h' harfini çıkardı ve resimlerini Bruegel olarak imzaladı; akrabaları "Brueghel" veya "Breughel" kullanmaya devam etti.

Yaşamı değiştir

Yaşamının başları değiştir

 
Gravür Bruegel tarafından tasarlandı ve Hieronymus Cock tarafından yayınlandı, Yedi Ölümcül Günah veya Yedi Kötülük- Öfke, 1558

Bruegel'in biyografisi için iki ana erken kaynak Lodovico Guicciardini 'nin Alçak Ülkeler (1567) ve Karel van Mander'ın 1604 Schilder-boeck açıklamasıdır.[3] Guicciardini, Bruegel'in Breda 'da doğduğunu kaydetti ancak Van Mander Bruegel'in Breda yakınlarındaki "Brueghel" adlı bir köyde ("dorp") doğduğunu[4] bilinen hiçbir yere uymadığını belirtti.[5] Aile geçmişi hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Van Mander ve birçok erken dönem sanat tarihçisi ve eleştirmeni tarafından Bruegel'in köylü tarzı sahnelerine yapılan aşırı vurguyla uyumlu olarak Van Mander, onun köylü bir geçmişinden geldiğini varsayıyor gibi görünür.[6]

 
Kör körün önderidir, 1568

Aksine, son altmış yılın akademisyenleri eserinin entelektüel içeriğini vurguladılar ve şu sonuca varıyorlar: "Aslında, Pieter Bruegel'in hümanistlerle dostane şartlarda bir kasaba adamı ve "zamanının yüksek eğitimli bir kişi olduğunu düşünmek için her neden var",[7] Van Mander'in "dorp" unu görmezden gelerek çocukluğunu sadece Breda'ya yerleştirdi.[6] Breda, 1300 evin %90'ı 1534 yılında bir yangında yıkılmış olsa da yaklaşık 8.000 nüfuslu Oranj-Nassau Hanedanı’nın üssü olarak zaten önemli bir merkezdi.[8] Ancak, bu tersine çevirme aşırıya kaçmak olabilir; Bruegel son derece eğitimli hümanist çevrelerde hareket etmesine rağmen "Latincede ustalaşmamış" gibi görünür ve bazı çizimlerine başkaları Latince başlıkları eklemiştir.[9]

Bruegel'in 1551'de Anvers ressamlar loncasına girmesinden 1525 ile 1530 arasında doğduğu sonucuna varılır.[10] Van Mander'e göre ustası Anvers ressamı Pieter Coecke van Aelst idi.[11]

1545 ile 1550 arasında 6 Aralık 1550'de ölen Pieter Coecke'nin öğrencisiydi.[12] Ancak bundan önce Bruegel Eylül 1550 ile Ekim 1551 arasında Peeter Baltens'e bir sunak üzerinde (şimdi kayıp) yardım ederek grisaille kanatlarında boyayarak Mechelen' de çalışıyordu.[7] Bruegel bu çalışmayı muhtemelen Pieter Coecke'nin karısı Mayken Verhulst 'un bağlantıları aracılığıyla almıştır. Mayken'in babası ve sekiz kardeşinin hepsi sanatçıydı veya bir sanatçıyla evlendi ve Mechelen'de yaşıyordu.[13]

Seyahat değiştir

1551'de Bruegel, Anvers Aziz Luka Loncası’nda özgür bir usta oldu. Kısa süre sonra muhtemelen Fransa üzerinden İtalya'ya doğru yola çıktı. Roma'yı ziyaret etti ve o dönem için oldukça maceralı bir şekilde

1552'de bir Türk baskını sonrasında şehri alevler içinde gösteren bir çizimin bulunduğu anakaranın güney ucundaki Reggio Calabria'ya ulaştı.[14] Muhtemelen Sicilya 'ya devam etti ancak 1553'te Roma'ya geri döndü. Orada minyatürist Giulio Clovio ile tanıştı ve 1578'deki iradesi Bruegel'in resimlerini sıraladı; bir durumda ortak bir çalışma. Görünüşe göre manzaralar olan bu eserler günümüze ulaşamamıştır ancak Clovio'nun el yazmalarındaki marjinal minyatürler Bruegel'e atfedilmiştir.[15]

 
Büyük balık küçük balığı yer, Bir baskı için Bruegel'in çizimi, 1556[16]

1554 yılında İtalya'yı terk etti ve 1555 yılında, "Büyük Manzaralar" olarak bilinen tasarımlarının baskı seti kuzey Avrupa'nın en önemli basım yayıncısı Hieronymus Cock tarafından yayınlandığında Anvers'e ulaştı. Bruegel'in dönüş rotası belirsizdir ancak yolculukta yapıldığı düşünülen ünlü dağ manzaraları serisinin Bruegel tarafından yapılmadığı anlaşıldığında 1980'lerde bu konudaki tartışmaların çoğu ilgisiz hale getirildi.[17] Bununla birlikte, gezinin asıl olduğu düşünülen tüm çizimler manzara resimleri; Roma'yı ziyaret eden 16. yüzyıl sanatçılarının çoğunun aksine hem klasik kalıntıları hem de çağdaş binaları görmezden gelmiş gibi görünür.[18]

Anvers ve Brüksel değiştir

1555'ten 1563'e kadar Bruegel o zamanlar Kuzey Avrupa'nın yayın merkezi olan Anvers'te yaşadı, esasen Cock için kırktan fazla baskının tasarımcısı olarak çalıştı ancak tarihli resimleri 1557'de başladı.[19] Bir istisna dışında, Bruegel plakaları kendisi çalıştırmadı ancak Cock'un uzmanlarının çalıştığı bir çizim yaptı. Şehrin canlı hümanist çevrelerine taşındı ve 1559'daki isim değişikliği (ya da en azından yazım şekli) onu Latinleştirmeye yönelik bir girişim olarak görülebilir; aynı zamanda imzaladığı yazıyı Gotik'ten blackletter Romen büyük harflerine çevirdi.[7]

1563'te Pieter Coecke van Aelst'in kızı Mayken Coecke ile kısa hayatının geri kalanında yaşadığı Brüksel'de evlendi. Anvers, Hollanda ticaretinin ve sanat piyasasının başkentiyken,[20] Brüksel hükûmetin merkeziydi. Van Mander, kayınvalidesinin kendisini köklü hizmetçi kız metresinden uzaklaştırmak için zorladığı bir hikâye anlatır.[21] Artık resim onun ana faaliyeti haline gelmişti ve en ünlü eserleri bu yıllardan gelir. Zengin Flaman koleksiyoncular ve Kardinal Granvelle dahil olmak üzere Mechelen'de bulunan Habsburg baş bakanı gibi patronları tarafından resimleri çok arandı.

Bruegel'in her ikisi de ressam olarak tanınan iki oğlu ve hakkında hiçbir şey bilinmeyen bir kızı vardı. Oğulları Genç Pieter Brueghel (1564-1638) ve Yaşlı Jan Brueghel (1568-1625) idi; kendisi ikisini de eğitemeyecek kadar çok erken 9 Eylül 1569'da Brüksel'de öldü ve Kapellekerk 'e gömüldü.[22] Daha sonrasında ise çocuklarını birisi görüp eğitim vermiştir.

Van Mander ölmeden önce karısına bazı çizimleri, belki de çok keskin ya da alaycı yazılar taşıyan bazı çizimleri yakmasını söylediğini kaydeder. Sebep, her iki alanda da keskin gerilim ortamında siyasi veya doktrinsel olarak provokatif olduklarına dair pek çok spekülasyona yol açmakta sorumlu tutulmalarıdır.[7]

Tarihsel arka plan değiştir

 
Calvary Alayı, 1564, Bruegel'nin en büyük ikinci tablosu 124 cm × 170 cm (49 in × 67 in) ölçülerindedir.

Bruegel, Batı Avrupa'da kapsamlı bir değişim döneminde doğdu. Geçen yüzyılın hümanist idealleri sanatçıları ve akademisyenleri etkiledi. Michelangelo ve Leonardo da Vinci gibi sanatçılar başyapıtlarını yaptığında İtalya, sanat ve kültürdeki yüksek rönesans döneminin sonundaydı.

1517'de Bruegel'in doğumundan yaklaşık sekiz yıl önce Martin Luther kendi "Doksan Beş Tez" 'ini oluşturdu ve komşu Almanya'da Protestan Reformu'na başladı. Reforma ikonoklazma ve Alçak Ülkeler de dahil yaygın sanatın yıkımı eşlik etti. Katolik Kilisesi Protestanlığı ve onun ikonoklazmasını kilise için tehdit olarak gördü.

1563'te Trento Konsili, dini sanatın maddi şeylere ve dekoratif niteliklere daha çok dini konulara odaklanması gerektiğini belirledi. Bu sırada Alçak Ülkeler Onyedi ile bölündü ve bunlardan bazıları İspanya merkezli Habsburg yönetiminden ayrılmak istiyordu. Bu arada Reform, doğuda yeni Lutheran Alman devletlerinden ve batıda yeni Anglikan İngiltere'den etkilenen On yedi ilde takipçi kazanan bir dizi Protestan mezhebi üretti. İspanya'nın Habsburg hükümdarları kendi bölgeleri içinde Katolik Kilisesi için katı bir dini tekdüzelik politikası girişiminde bulundular ve bunu Engizisyon ile uyguladılar. Artan dini düşmanlıklar ve isyanlar, siyasi manevralar ve infazlar sonunda Seksen Yıl Savaşlarının patlak vermesiyle sonuçlandı.

Bu atmosferde Bruegel ressam olarak kariyerinin zirvesine ulaştı. Ölümünden iki yıl önce Birleşik Eyaletler ve İspanya arasında Seksen Yıl Savaşı başladı. Bruegel onu görecek kadar yaşamasa da yedi vilayet bağımsız hale geldi ve Hollanda Cumhuriyeti'ni kurdular diğer on vilayet ise savaşın sonunda Habsburg kontrolünde kaldı.[23]

Konular değiştir

Köylüler değiştir

 
Felemenk Atasözleri, 1559, meşe ağacı üzerine yağlıboya
 
Çocuk oyunları’ nın bir detayı, 1560
 
Köy düğünü, 1566-69, panel üzeri yağlıboya. Daha anıtsal bir muameleye sahip geç bir köylü öznesi.

Pieter Bruegel, köylülerin yaşadığı tür resmi konusunda uzmanlaştı, genellikle bir peyzaj unsuruna sahipti ancak dini eserler de yaptı. Köylülerin yaşamını ve tavırlarını bir eserin ana odağı haline getirmek Bruegel'in zamanında resim sanatında nadirdi ve o tür resmin öncülerinden biriydi. Köylü resimlerinin çoğu, ölçek ve kompozisyon açısından iki gruba ayrılıyor, her ikisi de orijinal ve sonraki resim üzerinde etkilidir. Daha önceki stili, yüksek bir bakış açısından görülen ve merkezi resim alanına oldukça eşit bir şekilde yayılmış düzinelerce küçük figürü gösterir. Ortam genellikle figürlerin "temelde bağlantısız bir tasvir tarzına" sahip olduğu, diğerlerini görmezden gelen bireyler veya küçük grupların kendi ayrı faaliyetleriyle meşgul olduğu, binalarla çevrili kentsel bir alandır.[24]

Tarım, avlar, yemekler, festivaller, danslar ve oyunlar da dahil olmak üzere köy yaşamının ritüellerinin dünyevi, duygusuz ama canlı tasviri, kaybolmuş bir halk kültürüne eşsiz pencerelerdir ancak bugün hala Belçika yaşamı ve kültürünün karakteristik özelliği ve bir ana 16. yüzyıl yaşamının hem fiziksel hem de sosyal yönleri hakkında ikonografik kanıtın kaynağıdır. Örneğin, orijinali Mavi Pelerin olan ünlü Felemenk Atasözleri tablosu, çoğu Flamanca, Fransızca, İngilizce ve Hollandaca'da hala kullanılan olan düzinelerce çağdaş özdeyişi gösterir.[25] Flaman ortamı atasözleri ile dolu resimler için geniş bir sanatsal seyirci sağladı çünkü atasözleri eğlenceli olduğu kadar iyi biliniyordu ve tanınırdı. Çocuk Oyunları gençlerin zevk aldığı çeşitli eğlenceleri gösterir.

Karda Avcılar gibi 1565 tarihli kış manzaraları, Küçük Buzul Çağı'nda kışların şiddetini doğrulayan bir kanıt olarak kabul edilir.

Bruegel, Köy Düğünü ve Karnaval ve Perhiz Arasındaki Savaş gibi topluluk olaylarını sık sık resmetti. Köy Düğünü gibi resimlerde Bruegel, bireysel, tanımlanabilir insanları resmederken, Karnaval ve Perhiz Arasındaki Savaşdeki insanlar açgözlülük veya oburluğun muffin yüzlü kinayeleridir.

Bruegel ayrıca, "Pavlus'un Dönüşümü" ve "Vaftizci Aziz John'un Vaazları" nda olduğu gibi geniş bir Flaman manzara ortamında dini sahneler de resmetmiştir. Bruegel'in konusu alışılmadık olsa bile resimlerini yönlendiren dini idealler ve atasözleri Kuzey Rönesansı'nın tipik bir örneğiydi. İncil'den bir alıntıyı tasvir eden Körün Önünde Kör gibi engelli insanları doğru bir şekilde tasvir etti: "Eğer kör körlere liderlik ederse, ikisi de hendeğe düşecektir" (Matta 15:14). Bu tabloyu yorumlamak için İncil'i kullanan altı kör adam, Mesih'in öğretilerine odaklanmak yerine insanlığın dünyevi hedeflere ulaşma konusundaki körlüğünün sembolleridir.

Bol ruh ve komik güç kullanan Bruegel, sanat tarihindeki akut toplumsal protestoların çok erken dönem görüntülerinden bazılarını yarattı. Örnekler arasında Karnaval ve Perhiz Arasındaki Savaş gibi resimler (Protestan Reformu 'nun çatışmalarının bir hicvi) ve Okuldaki Eşek ve Domuzcuklarla Savaşan Kasa Kutuları gibi gravürler yer alır.[26]

1560'larda Bruegel, tipik olarak uzak bir manzara olmadan bir manzara arka planında yalnızca birkaç büyük figürü gösteren bir stile geçti. Manzaralarının hakim olduğu resimleri, figürlerin hem sayısı hem de büyüklüğü açısından orta bir yol izler.

Geç anıtsal köylü figürleri

Peyzaj öğeleri değiştir

 
Mısır'a Uçuşla Manzara, 1563, 37.1 × 55.6 cm (14.6 × 21.9 inç), sahibi Cardinal Granvelle

Bruegel, dağları, ovaları, suyu ve binaları içeren yüksek bir bakış açısından görülen hayali bir panoramik manzaradaki küçük figürleri gösteren dünya manzarası tarzını uyarladı ve daha doğal hale getirdi. İtalya'dan Antwerp'e döndüğünde 1550'lerde yayıncı Hieronymus Cock tarafından şimdi artan manzara resimleri için talebi karşılamak için bir dizi gravür, "Büyük Manzaralar" için çizimler yapmak üzere görevlendirildi.

Mısır'a Uçuşla Manzara (Courtauld, 1563) gibi daha önceki resimlerinden bazıları tamamen Patinir gelenekleri içinde yer alsa da onun İkarus'un Düşüşü Sırasında Bir Manzara (iki kopyası ile bilinir) Patinir tarzı bir manzaraya sahipti, en büyük figür sözde anlatı konusuna sadece seyirci olan ve hatta farkında bile olmayan tür figürü idi. Bruegel'in kayıp orijinalinin tarihi belirsizdir,[27] ancak muhtemelen görece erken ve öyleyse daha sonraki çalışmalarının eğilimini gösterir. 1560'larda ister köylü türü figürler ister dini anlatılardaki figürler olsun, çok sayıda çok küçük figürlerle dolu ilk sahneler yerini az sayıda çok daha büyük figürlere bıraktı.

Yılın Ayları değiştir

 
Karda Avcılar, 1565, ahşap üzerine yağlıboya

Mevsimleri betimleyen tür figürlerinin yer aldığı ünlü manzara seti peyzaj tarzının doruk noktasıdır; Günümüze ulaşan beş resim dünya manzarasının temel unsurlarını kullanır (sadece bir tanesi sarp dağlardan yoksundur) ama onları kendi tarzına dönüştürür.

Ön plandaki birkaç figürün yer aldığı bir tür sahnesi ve ağaçların arasından veya arkasından görülen panoramik manzarayla, önceki eserlerin çoğundan daha büyüktürler.[28] Bruegel ayrıca Tuna Okulu 'nun baskılar aracılığıyla peyzaj stilinin farkındaydı.[29]

Yılın aylarını konu alan seri, Bruegel'in en iyi bilinen birkaç eserini içerir. 1565'te, Anvers'in zengin bir patronu Niclaes Jonghelinck, onu yılın her ayına ait bir dizi resim yapması için görevlendirdi. Serinin orijinalinde altı veya on iki eser içerip içermediği konusunda sanat tarihçileri arasında fikir ayrılığı yaşandı.[30] Bugün bu resimlerden sadece beşi günümüze ulaşmıştır ve bazı aylar genel bir sezon oluşturmak için eşleştirilir. Geleneksel Flaman lüksü saat kitapları (örneğin, Très Riches Heures du Duc de Berry;[25] 1416), Ayların Emekçileri, tasvirleri içeren takvim sayfalarına sahipti o ay için tipik olan tarımsal görevler, hava durumu ve sosyal yaşamın manzaralarında yer alır.

Bruegel'in resimleri tipik bir takvim sayfası resminden çok daha büyük bir ölçekte, her biri yaklaşık 1 fit x 5 fitti. Bruegel için bu büyük bir siparişti (bir siparişin büyüklüğü resmin ne kadar büyük olduğuna bağlıydı) ve önemli biriydi. 1565'te Kalvinist isyanlar başladı ve Seksen Yıl Savaşları'nın patlak vermesinden sadece iki yıl önceydi. Bruegel, Kalvinist veya Katoliği rahatsız etmemek için laik bir komisyonla daha güvende hissedebilirdi.[31] Bu serinin en ünlü tablolarından bazıları Karda Avcılar (Aralık-Ocak) ve Hasatçılar (Ağustos-Eylül) idi.

Resimlerindeki içerik değiştir

Sanatçının eserlerinde sıkça rastlanan tema savaşlar, yıkımlar, perişan insanlar ve bu dönemlerdeki dayanışma çabalarıdır. "Ölümün Zaferi"yle insanlığa ve olup bitene tepkisini koyarken, neredeyse hepimizin aynı çocuk oyunlarıyla büyüdüğümüzü anımsatan olgunluk dönemi resimlerinden "Çocukların Oyunları" bizi ortak saflığa davet eder.

Galeri değiştir


Kaynakça değiştir

  1. ^ Weststeijn, T. (2008). The visible world: Samuel van Hoogstraten's art theory and the legitimation of painting in the Dutch Golden Age. Amsterdam University Press. 978 90 8964 027 7
  2. ^ Gombrich, 295; Clark, 41-43, 27, 33, 57, also covering Gothic aspects of Bruegel's style
  3. ^ Grove; van Mander's Bruegel biography in Dutch 14 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Wied, 15-18 gives a full English translation. Guicciardini was an Italian who had lived in Antwerp since at least 1542, and probably knew Bruegel, which Van Mander, born in 1648 on the other side of Flanders, is most unlikely to have done.
  4. ^ "den welcken is geboren niet wijt van Breda, op een Dorp geheeten Brueghel, welcks naem hy met hem ghedraghen heeft, en zijn naecomelinghen ghelaten."
  5. ^ Grove: "none of the three Flemish villages of that name is close to Breda".; Wied, 18, says two of the villages (Groot Bruegel and Cleyn Bruegel) are close to Bree, Belgium, which is "Breda" in Latin, perhaps causing Van Mander confusion. Son en Breugel still has supporters but is 34 miles from Breda, though just outside Eindhoven – see RKD 29 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  6. ^ a b Orenstein, 57-58; Grove
  7. ^ a b c d Grove
  8. ^ Wied, 19-20
  9. ^ Orenstein, 64
  10. ^ Orenstein, 5; Grove
  11. ^ Orenstein, 5
  12. ^ This is according to Van Mander; although there is no documentation and little evident stylistic influence from his future father-in-law, modern scholars generally accept this.
  13. ^ Orenstein, 5, 7
  14. ^ Grove; Orenstein, 204 for the drawing
  15. ^ Orenstein, 5-6; Grove
  16. ^ Orenstein, 140-142
  17. ^ Orenstein, 266-267, and following catalogue pages; Grove
  18. ^ Snyder, 502; Orenstein, 96-97 for one agreed exception; see this British Museum page 4 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. for another drawing of Roman ruins, perhaps the Colosseum, recently attributed to Bruegel
  19. ^ Orenstein, 7
  20. ^ Wied, 9-10
  21. ^ Van Mander, quoted in Wied, 16; Orenstein, 7; Hagens, 15
  22. ^ Grove; Orenstein, 8-9
  23. ^ Foote, Timothy (1968). The World of Bruegel. Library of Congress: Time-Life Library of Art. ss. 18-27. 
  24. ^ Franits, 203
  25. ^ a b Stokstad, Cothren, Marilyn, Michael (2010). Art History- Fourteenth to Seventeenth Century Art. 
  26. ^ Mayor, A. Hyatt (1971). Prints & People: A Social History of Printed Pictures. Princeton: Princeton University Press, p. 426.
  27. ^ about 1558 has been suggested
  28. ^ Silver, 39-52; Snyder, 502-510; Harbison, 140-142; Schama, 431-433
  29. ^ Wood, Chapter 5, especially 275-278
  30. ^ Gibson, Walter S. (1977) :) . Bruegel. The World of Art Library. Thames and Hudson pp 147-148.
  31. ^ Foote, Timothy (1968). The World of Bruegel. Library of Congress: Time-Life Library. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Pieter_Brueghel_(baba)&oldid=32455583" sayfasından alınmıştır