Paris Pişmiş
Marie Paris Pişmiş de Recillas asıl adıyla Mari Sukiasyan[1] (1911, İstanbul - 1999), Türkiye Ermenisi Meksikalı gök bilimci.
Marie Paris Pişmiş de Recillas | |
|---|---|
| Doğum | Mari Sukiasyan 30 Ocak 1911 Ortaköy, İstanbul |
| Ölüm | 1 Ağustos 1999 (88 yaşında) Meksiko |
| Milliyet | Meksikalı-Türk |
| Vatandaşlık | Türkiye, Meksika |
| Eğitim | Üsküdar Amerikan Kız Lisesi, İstanbul Üniversitesi, Harvard Üniversitesi |
| Ödüller | Guggenheim Fellowship (1946) |
| Kariyeri | |
| Çalıştığı kurumlar | National Autonomous University of Mexico |
| Tez | On the Interpretation of K Term (Galaksinin Kinematiği ve Dinamiği) (1937) |
| Doktora danışmanı | Erwin Finlay-Freundlich |
Meksika'nın ilk astronomlarının yetişmesinde emeği geçmiş bir bilim insanıdır. Yıldız kümeleri üzerine çalışmaları ile tanınır. Darülfünun’un matematik bölümü mezunu ilk kadın öğrencisidir.
Yaşamı değiştir
1911 yılında İstanbul'un Ortaköy semtinde dünyaya geldi. Kökleri Anadolu Ermenilerine dayanan üç çocuklu bir ailenin ikinci çocuğudur.[2]
İlkokulu Üsküdar Yenimahale’de okudu. İlkokulu bitirdiğinde İngilizce, Fransızca, Türkçe, Ermenice biliyordu, daha sonraki yıllarda ise Almanca öğrendi. Ortaokul ve lise öğrenimini Üsküdar Amerikan Lisesi'nde gördü. Lise öğrenimini birincilikle tamamladı[3] 1930-1931 ders yılında Darülfünun Fen Fakültesi Matematik bölümüne kaydoldu. 1933 yılındaki Üniversite reformu nedeniyle Darülfünun'un kapanmasından sonra İstanbul Üniversitesi adıyla eğitime devam eden kurumdan mezun oldu. İstanbul Üniversitesi'nin Matematik bölümünü bitiren ilk kız öğrenci idi.
Mezuniyetinden sonra okulda Erwin Finlay Freundlich'in asistanlığını yapan[4] Paris Pişmiş, On the Interpretation of K Term (Galaksinin Kinematiği ve Dinamiği)[5] konulu doktora tezini 1937’de tamamlayarak doktor unvanını aldı ve ertesi yıl tezini yayımladı. 1938 sonunda, daha sonra bir yıllık burs alarak Harvard Rasahanesi’nde yıldızların değişkenliği üzerine bir projede çalışmak üzere ABD’ye gitti. II. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine orada iki yıl daha kaldı.[6] 1941'de Meksikalı bir modern astrofizik öğrencisi olan Felix Recillas ile evlendi ve eşiyle birlikte Meksika'ya yerleşti.[6] Çiftin iki çocuğu ve üç torunu da astronom oldu.[6]
Paris Pişmiş, yıldızlar ve galaksinin dönmesi üzerine çalışmalarını Meksika’da sürdürdü. Pueblo’da yeni kurulan Tonantzinla Gözlemevi’nin kuruluşunda bulundu. 1946’da altı aylık bir araştırma bursu alarak Princeton Üniversitesi’nde çalışmak üzere yeniden ABD’ye gitti, astronom Henry Norris Russell ile çalışma fırsatı buldu.[2]
Meksika’ya döndüğünde siyasi nedenlerle Tonantzinla Gözlemevi'nden ayrılmak zorunda kaldı, Chicago Üniversitesi'nden aldığı iki yıllık bursla ülkeden ayrıldı ve çift yıldızların dönme hızlarını araştırdı.[2]
1948’de Meksika’ya döndüğünde Meksika Ulusal Özerk Üniversitesi'nde göreve başladı. Üniversiteye bağlı Tacubaya Gözlemevi'nde astronom olarak görevlendirildi. Eşiyle birlikte üniversitede astronomi dersleri veren Paris Pişmiş, ülkenin ilk astronomlarını yetiştirmeye başladı.[2] 1955 yılında ilk resmî astronomi dersleri başladığında tüm derslerin tek hocası oldu. Bu yıllarda fotometri ile ilgilendi.
1960'lı yıllarda galaksilerin spiral yapısının oluşumu üzerine çalışmaya başladı.[2] 1965’te yeni yıldız kümeleri keşfetti. 23 tane yıldız kümesi onun isminden ötürü “PIS” adıyla anılır. 1969 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde altı ay boyunca ziyaretçi araştırmacı olarak görev yaptı. Türkiye'ye sık sık gelerek Ege Üniversitesi Astronomi Topluluğu'nun kurulmasına da katkıda bulundu.[6]
1971 yılında Uluslararası Astronomlar Birliği'nin Meksika Komitesi başkanı seçilen Pişmiş, Meksika Astronomi ve Astrofizik Dergisinin de ilk editörü oldu.[2]
1974-1980 yılları arasında çeşitli araştırmalar yapmak için yılda iki kez NASA'ya giden araştırmacı, 1980’li yıllarda Aktif Galaksi çekirdeği üzerine çalışmalar yapmaya başladı.
1981 yılında Meksika Ulusal Özerk Üniversitesinde yüksek emekli araştırmacı (Investigador Emerito) unvanını, 1985 yılında aynı üniversiteden yüksek doktor (Doctor Honoris Causa) unvanını aldı. 1996 yılında Tonanztintla gözlem evi kendisine hayat boyu doktor unvanını verdi.
1 Ağustos 1999 tarihinde 88 yaşındayken Meksika’da hayatını kaybetti.[2] Cenazesi krematoryumda yakılmış ve külleri havaya savrulmuştur.[1]
Bağlantı değiştir
- Silvia Torres-Piembert. "Paris Marie Pismis (1911-1999)" (İngilizce). Amerikan Astronomi Topluluğu. 19 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2013.
Web sitesinde ölümünden sonra Paris Pişmiş hakkında yayınlanan anma yazısı
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Bir Matematikçi Portresi: Paris Pişmiş". Net Fikir Blogu, Ünlü Matematikçiler. Ekim 2011. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2013.
- ^ a b c d e f g "Engin Yılmaz, Paris Pishmish mi Paris Pişmiş mi?, Radikal blog sitesi, Erişim tarihi:08.12.2015". 9 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2015.
- ^ "Paris Pişmiş". Feminet. 13 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2015.
- ^ "Paris Pişmiş". Türk Astronomi Derneği. 3 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Doktoralı Kadın ve Erkek Astronomlarımız" (PDF). 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b c d "Füsun Oralalp, Paris Pişmiş, Bilim Teknik Dergisi, Sayı 334, Eylül 1995" (PDF). 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2013.