Newtonculuk
Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Eylül 2022) |
Newtonculuk, doğa filozofu Isaac Newton'un inanç ve yönteminden ilhamla kurulmuş felsefi öğretidir. Newton'un katkı sağladığı alanlar fizik ve matematik olsa da, rasyonel ve anlaşılabilir yasalarla yönetilen evren kavrayışı, Aydınlanma Çağı'nda birçok düşünüre dayanak noktası olmuştur. Böylece Newtonculuk, modern bilimin temelindeki entelektüel ajanda olmuştur. Bunun yanında felsefe, siyasal düşünce ve teoloji alanlarında da çağın paradigmasını oluşturmuştur.
Arka plan değiştir
Newton'un Principia Mathematica adlı eseri Royal Soxiety tarafından 1687'de yayımlandı[1] fakat bilimde radikal değişimlere neden olan eserin İngilizce olarak kullanım imkanı bulması ölümünden sonra oldu.[2]
Newton'un diğer eseri Opticks 1704'te yayımlandı vePhilosophical Transactions of the Royal Society'de sunuldu. Kitap güneş ışığının bileşimi ve dağılımını inceliyordu. Ancak eserin yarattığı devrim Newton'un döneminde anlaşılamadı.[2] Eseri yüzyıl sonra Thomas Young, "Henüz rakibi yok." diye tanımladı.[3][4]
Matematiksel felsefe değiştir
Newton'un çalışması ve felsefesi, matematiksel ve fiziksel yasaların deney ve gözlem yoluyla gerçek dünyada ortaya çıkarılabileceğini savunan matematiksel empirisizme dayanır.[2] Newton'un empirisizmi, birçok durumda teorilerini üzerine inşa ettiği "gözlemlenen fenomenler" aslında temsilci olan ancak tanımladıkları doğal fenomenlerle aynı olmayan matematiksel modellere dayanmaktadır.
Newtoncu öğreti Kartezyen felsefe, Leibnizcilik ve Wolffçuluk ile karşılaştırılabilir.
Newton'un diğer görüşleri değiştir
Bilimsel ve tarihi görüşlerini bir tarafa bırakırsak, Newton kutsal metinlere gönülden inanan bir dindardı. Newton, Tanrı'nın doğaya ait "mekanik" yasaları zamanın başında yerleştirdiği ancak bu mekanizmaya herhangi bir zamanda girme ve değiştirme gücünü koruduğu fikrini benimseyerek inançlarını uzlaştırdı.[5]
Newton ayrıca doğanın korunmasının başlı başına bir Tanrı eylemi olduğuna inanıyordu. "Güneş'in ve sabit yıldızların yerçekimi yoluyla birbirlerine çarpmasını önlemek için sürekli bir mucizeye ihtiyaç duyulduğunu" da belirtiyordu.[5][6]
Yaygınlaştırma değiştir
_-002.jpg)
Fransız yazar ve filozof Voltaire 1726 ile 1729 arasında İngiltere'ye sürgüne gönderilmişti. Orada birçok İngiliz'den Newtoncu sistemi öğrendi. Daha sonra Fransa'ya döndüğünde Lettres Philosophiques ve Philosophie de Newton adında kitaplarını yayımladı.[7] Voltaire'in bir arkadaşı ve doğa filozofu Émilie du Châtelet, Principia'nın Fransızca çevirisini yayımladı. Bu eser Fransa'da büyük başarı kazandı.[5]
Newton, Tanrı hakkındaki Teslisçi olmayan inançları nedeniyle dini topluluğun bazı üyelerinden tepki toplarken, diğerleri bilimin felsefi bir uygulama olduğunu ve doğru yapılırsa daha büyük bir Tanrı bilgisine ve takdirine yönlendireceğini düşünüyordu.[8]
1737'de İtalyan bilim insanı Frencesco Algarotti, Newton'un çalışmalarını kadınlara tanıtmayı amaçlayan Newtonianismo per le dame overro dialoghi sopre la luce e i colori adlı bir kitap yayımladı. Kitap, Newton'un Opticks adlı eserinin ilkelerini açıklıyordu. Kitap daha sonra kadınlara gönderimde bulunmayan bir adla yayımlandı. Bu da bazılarına kitabın ilk başta bu adla yayımlanmasının sansürden kaçmak için yapıldığını düşündürdü.[5]
Öteki alanlara etkisi değiştir
İskoç filozof David Hume Newton'un Opticks eserinin analiz ve sentez yönteminden hayli ilham alıp Newtoncu empirisizmi etik çalışmalarına uygulamıştır.[9]
Newton ve onun Newtonculuk felsefesi, Avrupa'da bilimlerin yaygınlaşmasına önayak olmuştur. Özellikle Aydınlanma Çağı'na yaptığı etki gözden kaçmayacak niteliktedir.
Kaynakça değiştir
- ^ Sir Isaac Newton (5 Şubat 2016). The Principia: The Authoritative Translation and Guide: Mathematical Principles of Natural Philosophy. University of California Press. ISBN 978-0-520-96481-5.
- ^ a b c Bernard., Cohen, Ierome (1 Ocak 2002). The Newtonian revolution : with illustrations of the transformation of scientific ideas. Cambridge Univ. Press. ISBN 9780521273800. OCLC 265462302.
- ^ Young, Thomas (1 Ocak 1802). "The Bakerian Lecture: On the Theory of Light and Colours". Philosophical Transactions of the Royal Society of London (İngilizce). 92: 12-48. doi:10.1098/rstl.1802.0004
. ISSN 0261-0523.
- ^ 1925-2006., Dalitz, R. H. (Richard Henry); Michael., Nauenberg (1 Ocak 2000). The foundations of Newtonian scholarship. World Scientific Pub. ISBN 9789810239206. OCLC 42968133.
- ^ a b c d E., Force, James; 1948-, Hutton, Sarah (1 Ocak 2010). Newton and Newtonianism : new studies. Kluwer Academic. ISBN 9781402022388. OCLC 827177278.
- ^ "A new theory of the earth, from its original to the consummation of all things wherein the creation of the world in six days, the universal deluge, and the general conflagration, as laid down in the Holy Scriptures, are shewn to be perfectly agreeable to reason and philosophy : with a large introductory discourse concerning the genuine nature, stile, and extent of the Mosaick history of the creation / by William Whiston ..." name.umdl.umich.edu. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2017.
- ^ Bell, Arthur E. (1961). Newtonian Science. Londra: Edward Arnold.
- ^ R., Rogers, Moira (1 Ocak 2003). Newtonianism for the ladies and other uneducated souls : the popularization of science in Leipzig, 1687-1750. P. Lang. ISBN 978-0820450292. OCLC 469855126.
- ^ 1975-, Demeter, Tamás (2016). David Hume and the culture of Scottish Newtonianism : methodology and ideology in Enlightenment inquiry. Brill. ISBN 9789004327313. OCLC 960722703.
