Matruşka

Başlığın diğer anlamları için Matruşka (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Matruşka, (Rusça: матрёшка, telaffuz: [matriyoşka]) Rus yapımı bir oyuncak bebek türüdür.

İlk üretilen matruşka bebekler. İç içe sekiz bebekten en büyüğünün elinde horoz var. En küçük olanı, kundaklı bir bebek, bir büyüğü erkek, diğerleri kız figürüdür. Moskova yakınlarındaki Sergiev Posad Oyuncak Müzesi'nde sergilenmektedir.

Ahşap, el yapımı, ortası oyuk bebek figürünün içerisinde iç içe yerleştirilmiş, boyutları giderek küçülen çok sayıda bebekten oluşur.

Matruşkalar genellikle, iri ve güçlü birer kadın görünümündedir ve geleneksel Rus kıyafeti olan sarafan giymiş bebekler şeklinde boyanırlar. Rusya'nın siyasi liderleri, masal kahramanları ve çizgi film karakterleri olarak çizilmiş olanları da üretilmektedir. Bu bebeklerde el ve ayak detaylarına yer verilmez. Bebeklerin gövdesi yarı ovaldir ve üzerine Rus kültürüne özgü motifler çizili ve guaj boya ile boyalıdır.

Bir matruşkada, iç içe geçmiş bebeklerin sayısı genelliklle beş veya yedidir. Ancak özel istek üzerine elli, altmış ya da daha fazla figürden oluşan büyük boyutlu matruşkalar da üretilir. Üretiminde sıklıkla ıhlamur ağacı, bazen kızılağaç veya huş ağacı gibi kolay şekillendirilebilecek yumuşaklıkta ağaçlar kullanılır.

Matruşka, Rusya’ya özgü dekoratif bir eşya, tipik bir Rus hediyeliğidir. Aynı zamanda çocukların motor becerilerinin ve sayı, renk ve eşleştirme becerilerinin gelişimine katkı sağlayan bir oyuncaktır.

Tarihçe

Çin'de M.S. 1000'den itibaren, iç içe geçmiş farklı boyutlarda kutular üretiliyordu ve bu tür nesneler, Çin'den Japonya'ya yayılmıştı. Japonya'da, Fukurama bebek denilen, Japon tanrısı Fukurokuju'nun farklı boyutlardaki figürlerinin iç içe geçtiği nesneler üretilmişti. Matruşka bebeklerin ilham kaynağı, bu figürünler oldu.

Matruşka bebeklerin 1890 yılında Moskova yakınlarında bulunan Abramtsevo Malikanesi'ne ait Çocuk Eğitim Atelyesinde doğduğu iddia edilmektedir. Kültürel bir atılım içinde olan 19. yüzyıl Rusyası'nda, Abramtsevo Malikanesi, halk kültüründen esinlenerek yeni sanat akımları yaratma peşindeki bir sanatçı kolonisini barındırıyordu. Abramtsevo Malikanesi'nin sahibi olan, sanatsever tüccar ve yatırımcı Savva Mamontov'un koruyuculuğunda birçok meşhur ve yetenekli Rus sanatçı, yerel oymacılar ile birlikte çalışmaktaydı. Malikanenin Çocuk Eğitim Atelyesi'nde, Sava Mamontov'un eşi Elizaveta Sapozhnikov'un, Japonya'nın Honşu Adası’ndan getirdiği, Japon mitolojisindeki Yedi Şanslı Tanrıdan birisi olan sağlık, mutluluk, uzun ömür tanrısı Fukurama’nın iç içe geçmiş beş ahşap figüründen alınan ilhamla, sanatçı Sergey Malyutin, iç içe geçmiş sekiz kadın figüründen oluşan oyuncağı tasarladı, ahşap oyma sanatçısı Vasily Zvyozdoçk da bebeği üretti. Bebeğe, dönemin çok beğenilen bir kadın ismi olan Matryona adı verildi. Bu türden bebeklere, ismin daha sevimli versiyonu olan Matryoshka da denildi.

İççe geçmiş Yedi ŞansTanrısı figürü, Hakone, Kanagawa.

Matruşka bebekler, 1900'de Paris Uluslararası Sergisi'nde sergilenince tüm dünyada tanınır hale geldiler ve Rusya'nın pek çok yerinde seri üretimi başladı. Her yıl birkaç milyon bebek üretilmeye başlandı. Matruşkanın antik Rus oyuncağı olduğu miti yerleşti. Bu bebekler o derece popüler oldu ki, başka ülkelerde de taklit edilmeye çalışıldılar ve Rusya'da birkaç farklı türü ortaya çıktı.

Abramtsevo'daki üretim, 1990lara kadar sürdü. Oradaki atelye kapandığında, üretimin merkezi, Moskova'nın kuzey doğusundaki bir diğer şehir olan Sergiev Posad oldu. Bu şehirde üretilen matruşkalarda, yüz ifadelerinin daha iyi verilmesine özen gösterilmiş, elbiselerin detaylarına ise daha az özenilmiştir. Zamanla Gjel, Hohloma, Gorodetsk, Tver, Vyatka da üretimin gerçekleştiği başlıca yerler arasına girmiş ve her birinde ayrı tarzlarda matruşkalar üretilmiş ve üretildikleri yerin adlarıyla anılmıştır.

Sembolik anlamı

Birden fazla olmasıyla kadının doğurganlığını, iç içe geçmesiyle de annenin korumacı yönünü betimlerler. Bebeklerin isimlerinin (Matryona) kökeni de, anne anlamına gelen, Latince mater kelimesinden gelir.

İç içe geçmiş bebeklerin, Antik çağda Çin ve Hindistan'da, Budizmin reenkarnasyon ve ebedi dönüş düşüncelerini ifade ettiği görüşü de bulunmaktadır.

Kaynakça

• Kalender, Nükhet Ertut (2016). "Rus Kültüründe Matryoşka28 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi.