Mümtaz Turhan
Mümtaz Turhan, (d. 1908 Horasan Köyü, Erzurum - ö. 1 Ocak 1969, İstanbul), Türk sosyal psikolog ve akademisyen.
Mümtaz Turhan | |
|---|---|
| Doğum | 1908 Horasan Köyü, Erzurum, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1 Ocak 1969 (61 yaşında) |
| Vatandaşlık |  Türkiye |
| Kariyeri | |
| Dalı | Sosyal psikoloji, deneysel psikoloji |
| Çalıştığı kurumlar | İstanbul Üniversitesi |
Türkiye'de deneysel psikoloji çalışmalarını başlatmış ve sosyal psikoloji alanında çalışmalar yapmıştır. Lâle Devri'nden Meşrutiyet döneminin sonuna kadar büyük şehirlerde meydana gelen kültür değişmelerini inceleyen "Kültür Değişmeleri" adlı kitabı en ünlü eseridir.[1]
Yaşamı değiştir
1908 yılında Erzurum'un Horasan Köyü'nde doğdu. Babası Pasinlerli Şerif Efendi, annesi ise Cebriyye Hanım'dır.[1] Üç erkek kardeşin en büyüğüdür. Erzurum'un Rus işgaline uğraması üzerine ailesi 1916'da Kayseri'ye göç etmiş; Mümtaz Turhan ilk ve orta öğrenimini Kayseri Sultânîsi'nde tamamlamıştır. Ailesiyle birlikte daha sonra Bursa'ya göç etti ve lise öğrenimine Bursa Lisesi'nde başladı.[1] Sekiz yıllık göçmenlikten sonra ailesi yeniden köylerine döndü.[2] Mümtaz Turhan ise lise öğrenimine Ankara Lisesi'nde devam etti ve 1927'de mezun oldu. Lise öğrenimini tamamladıktan sonra Maarif Vekaleti'nin açtığı sınavı kazanarak yüksek öğrenim için devlet bursu ile Almanya'ya gitti.[3]
1928-1935 yılları arasında Almanya'da yaşadı. Berlin Humboldt Üniversitesi'nde psikoloji öğrenimi gördükten sonra, doktorasını Frankfurt Üniversitesi'nde deneysel psikoloji alanında yaptı. "Gestalt psikolojisi"nin mucidi Max Wertheimer'in öğrencisi oldu.[3]
1936'da Türkiye'ye döndü ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tecrübî psikoloji kürsüsünde asistanlığa başladı. Gestalt teorisinden hareket ederek yüzde belirli bir heyecan ifadesini algılamanın o ifadenin nasıl bir psikolojik ortamda gözlendiğine bağlı olarak değiştiğini ortaya koyan çalışmalar yaptı.[3] Yüz ifadelerinin yorumlanmasına ilişkin deneysel araştırmasıyla 1939'da doçent oldu.
1936-1942 yıllarında yaz tatillerinde köyüne giden Turhan, şehre göç edip geri dönmüş olan köy topluluğunun yaşamını inceledi.[2] Köylülerde şehir yaşantısına ait alışkanlıkların ortadan kalktığını gözledi ve duyduğu hayret, onu kültür değişimleri üzerine çalışmaya sevk etti.[2]
1943 yılında Mevhibe (Ögel) Turhan Hanım ile evlendi. Bu evlilikten iki çocuk sahibi oldu.[1]
1944 yılında British Council'in bursuyla İngiltere'ye gitti. Cambridge Üniversitesi'nde sosyal psikoloji alanında ikinci bir doktor unvanı aldı. 1948'de tamamladığı doktorası için deneysel psikoloji profesörü Frederic Bartlett ile birlikte kültür değişmeleriyle ilgili bir araştırma gerçekleştirdi. Tezini yurda döndükten sonra genişletti. Lâle Devri'nden Meşrutiyet Dönemi'nin sonuna kadar büyük şehirlerde meydana gelen kültür değişmelerini inceleyerek yorumladığı bu çalışması ile 1950'de profesör unvanı aldı.[2] Çalışması, "Kültür Değişmeleri" adıyla 1951 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından kitap olarak yayımlandı.
1949-1951 yılları arasında Birleşmiş Milletler Sosyal Komisyonu'nda Türkiye temsilcisi olarak çalıştı. 1952'de İstanbul Üniversitesi Tecrübi Psikoloji Kürsüsü Başkanı oldu. Bu görevine devam etmekteyken 1 Ocak 1969'da karaciğer kanserinden öldü.
Eserleri değiştir
- Telif eserleri
- Yüz İfadelerinin Tefsiri Hakkında Tecrübî Bir Tetkik, Rıza Coşkun Matbaası, İstanbul, 1941.
- Kültür Değişmeleri, Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul, 1951.
- Maarifimizin Ana Davaları ve Bazı Hal Çareleri, Bedir Yayınevi, İstanbul,1954.
- Garplılaşmanın Neresindeyiz, Türkiye Basımevi, İstanbul, 1958
- Toprak Reformu ve Köy Kalkınması, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1964.
- Atatürk İlkeleri ve Kalkınma, Şehir Matbaası, İstanbul, 1965.
- Üniversite Problemi, Yağmur Yayınevi, İstanbul, 1967.
- Çevirdiği kitaplar
- E. Kretschmer’den Beden Yapısı ve Karakter, Devlet Matbaası, İstanbul, 1942.
- V. Peters’den Ergenlik ve Delikanlılık Çağı, Rıza Coşkun Matbaası, İstanbul, 1944.
- D. Krech-R.S. Crutchfield- E.L. Ballachey’den Cemiyet İçinde Fert I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1969.
- D. Krech-R.S. Crutchfield- E.L. Ballachey’den Cemiyet İçinde Fert II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1969. (Bu eserin ikinci cildi M. Turhan’ın ölümü dolayısıyla eksik kalmıştır. Kitabın 48-54 ve 357-411. sahifeleri asistanı Erol Güngör tarafından tercüme edilmiştir.)
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d Küçük, Hasan. "Türk Milliyetçiliğinin Büyük Önderlerinden Prof. Dr. Mümtaz Turhan (Bütün yönleriyle)" (PDF). ulkunet.com. Ulkunet.com sitesi. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2017.
- ^ a b c d Özakpınar, Yılmaz. ""Kültür Değşlmeleri" ve Batılılaşma Meselesi" (PDF). www.otuken.com.tr. Ötüken Yayıncılık web sitesi. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2017.
- ^ a b c Özakpınar, Yılmaz. "Turhan,Mümtaz" (PDF). www.islamansiklopedisi.info. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 41, Yıl 2012. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2017.