Kuzey Vey
Vey veya başka tarihsel kaynaklara göre
Kuzey Vey (Çince: 北魏; pinyin: Běi Wèi)
Toba Vey (Çince: 拓跋魏; pinyin: Tuòbá Wèi)
Yuan Vey (Çince: 元魏; pinyin: Yuán Wèi) olarak da bilinir. Hanedanlık, Siyenpiler'in Toba (Tabgaç) klanı tarafından kuruldu. Kuzey ve Güney hanedanları döneminde 386'dan 535'e kadar[1] Kuzey Çin'i yöneten ilk hanedandır. "Siyasi kargaşa ve yoğun sosyal ve kültürel değişim çağının bir parçası" olarak tanımlanan [2] Kuzey Vey hanedanı, özellikle 439'da Kuzey Çin'i birleştirmesi, kaotik On Altı Krallık dönemini sona erdirmesi ve 485'teki reformlarla kırsal alan üzerindeki emperyal kontrolü güçlendirmesiyle dikkat çekmektedir. Kuzey Vey, kendilerini Çin kültürünün gerçek savunucuları olarak gören Güney hanedanlarının yazarları tarafından "Örgülü Barbarlar" (索虜 suolu) olarak anılıyordu.[3][4]
Kuzey Vey 魏 | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 386-535 | |||||||||||||||||
 Kuzey Wei Haritası | |||||||||||||||||
 Kuzey Wei haritası | |||||||||||||||||
| Başkent | Huhhot (386-398) Datong (398-493) Luoyang (493-534) Çang'an (534-535) | ||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Tabgaçça Orta Çince | ||||||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||||||
| İmparator | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||
| 450 | 2.000.000 km2 | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Günümüzdeki durumu | Çin Moğolistan | ||||||||||||||||
Rouran, Kuzey Vey ve Song
439’da üçüncü imparatoru Tai Vu Di'nin Hiung-nu Helian boyu'nun kurduğu Xia ve Hiung-nu Juqu boyu'nun kurduğu Kuzey Lyang'ı yıkıp Kuzey Çin'i birleştirmesiyle Çin tarihinde Güney Kuzey Hanedanları dönemi başlamıştır.
Tai Wu Di, Taoist Kou Qianzhi'nin tavsiyesiyle Budizm'i bastırmış ve daha sonra Konfüçyüsçülüğe önem vermeye başlamıştı. Ancak diğer hükümdarlar Budizme önem verdiği için Budizm kültürü gelişmişti.
Hanlaştırma siyasetini izleyerek mevcut boylar sisteminin yerine aristokrat sistemi getirmiştir. Fakat Tuoba boyu başta olmak üzere Sien-pi’ler bu siyasetlere karşı çıkmış ve 524’te Altı Garnizon’un İsyanı (六镇之亂 liùzhèn zhī luàn) meydana gelmiştir.
İsyanı bastıran askerlerin söz hakkı büyümüş ve Doğu Vey (534 - 550) ile Batı Vey (535 - 556) olmak üzere ikiye bölünmüştü.
Tai Wu Di öldüğünde ardılı olan hükümdarlar Ven Çeng Di (452 - 465) ve Hyan Ven Di (465 - 471) zamanlarında Güney Çin'deki hanedanları Liu Sung Hanedanı ve kuzeydeki Rouranlara mücadele etmişti.
Ciddi önlemler alınmaması sonucunda Budistleşme ve onunla özdeş gözüken Hanlaşma süreci de başlamış oluyordu. Nihayet kendisi de Budist olan Xiao Wen Di (471 - 499) başkentini kuzeydeki bozkır bölgesinden alarak Çinli nüfusun ağırlıkta olduğu Lo-Yang'a taşımış, böylece asimilasyon süreci tamamlanmıştır.
495 yılında Sien-pi kıyafetleri, gelenekleri ve dili yasaklandı. Buna karşı çeyrek yüzyıl süren tepkiler bastırıldı. Xuan Wu Di (499-515)'dan sonra tahta çıkan imparatoriçe Xiao Ming Di (515-528) Ak Hun ülkesine rahip gönderip onları hidayete davet edecek kadar inançlı bir Budist'ti.
Artık Çinlilerden ayrılmayan Tobalar 534'e doğru, Doğu ve Batı Vey'leri olmak üzere ikiye ayrıldı. Önce 550'de Bei Qi (550 - 577) Doğu Wei'nin, 557'de Kuzey Çov (557 - 581) Batı Wei'nin yerlerini almıştır. 577'de Bei Zhou, Bei Qi'yi yıkarak Kuzey Çin'i birleştiyse de 581'de Sien-pi Puliuru boyu'na mensup olan Yang Jian, Bei Zhou'yu yıkıp Suy Hanedanı (隋 suí; 581 - 619) kurmuştur.
Bei Wei'de Budizm kültürü değiştir
-
Buda heykeli
Yungang taş mağarası (Dünya mirası) -
Budist nakışları
Yungang teş mağarası
(Dünya mirası) -
Budist heykelleri
Longmen taş mağarası (Dünya mirası)
Bei Wei Hanedanı hükümdarları değiştir
| Sonradan verilen ad |
Çince soyadı ve adı | Taht süresi | Dönemin adı ve süresi |
|---|---|---|---|
| Bei Wei 386-535 | |||
| Dao Wu Di (道武帝 daò wǔ dì) | Tuoba Gui (拓跋珪 tuò bá guī) | 386-409 | Dengguo (登國 dēng guó) 386-396 Huangshi (皇始 huáng shǐ) 396-398 Tianxing (天興 tiān xīng) 398-404 Tianci (天賜 tiān cì) 404-409 |
| Ming Yuan Di (明元帝 míng yuán dì) | Tuoba Si (拓跋嗣 tuò bá sì) | 409-423 | Yongxing (永興 yǒng xīng) 409-413 Shenrui (神瑞 shén ruì) 414-416 Taichang (泰常 tài cháng) 416-423 |
| Tai Wu Di (太武帝 tài wǔ dì) | Tuoba Tao (拓跋燾 tuò bá táo) | 424-452 | Shiguang (始光 shǐ guāng) 424-428 Shenjia (神䴥 shén jiā) 428-431 Yanhe (延和 yán hé) 432-434 Taiyan (太延 tài yán) 435-440 Taipingzhenjun (太平真君 tài píng zhēn jūn) 440-451 Zhengping (正平 zhèng píng) 451-452 |
| Nan An Wang (南安王 nán ān wáng) | Tuoba Yu (拓跋余 tuò bá yú) | 452 | Chengping (承平 chéng píng) 452 |
| Wen Cheng Di (文成帝 wén chéng dì) | Tuoba Jun (拓跋濬 tuò bá jùn) | 452-465 | Xingan (興安 xīng ān) 452-454 Xingguang (興光 xīng guāng) 454-455 Tai'an (太安 tài ān) 455-459 Heping (和平 hé píng) 460-465 |
| Xian Wen Di (獻文帝 xiàn wén dì) | Tuoba Hong (拓跋弘 tuò bá hóng) | 466-471 | Tian'an (天安 tiān ān) 466-467 Huangxing (皇興 huáng xīng) 467-471 |
| Xiao Wen Di (孝文帝 xiào wén dì) | Yuan Hong (元宏 yuán hóng) | 471-499 | Yanxing (延興 yán xīng) 471-476 Chengming (承明 chéng míng) 476 Taihe (太和 tìi hé) 477-499 |
| Xuan Wu Di (宣武帝 xuān wǔ dì) | Yuan Ke (元恪 yuán kè) | 499-515 | Jingming (景明 jǐng míng) 500-503 Zhengshi (正始 zhèng shǐ) 504-508 Yongping (永平 yǒng píng) 508-512 Yanchang (延昌 yán chāng) 512-515 |
| Xiao Ming Di (孝明帝 xiào míng dì) | Yuan Xu (元詡 yuán xǔ) | 516-528 | Xiping (熙平 xī píng) 516-518 Shengui (神龜 shén guī) 518-520 Zhengguang (正光 zhèng guāng) 520-525 Xiaochang (孝昌 xiào chāng) 525-527 Wutai (武泰 wǔ tài) 528 |
| Youzhu (幼主 yòu zhǔ) | Yuan Zhao (元釗 yuán xhāo) | 528 | Yoktu |
| Xiao Zhuang Di (孝莊帝 xiào zhuāng dì) | Yuan Ziyou (元子攸 yuán zǐ yōu) | 528-530 | Jianyi (建義 jiàn yì) 528 Yongan (永安 yǒng ān) 528-530 |
| Chang Guang Wang (長廣王 cháng guǎng wáng) | Yuan Ye (元曄 yuán yè) | 530-531 | Jianming (建明 jiàn míng) 530-531 |
| Jie Min Di (節閔帝 jié mǐn dì) | Yuan Gong (元恭 yuán gōng) | 531-532 | Putai (普泰 pǔ tài) 531-532 |
| An Ding Wang (安定王 ān dìng wáng) | Yuan Lang (元朗 yuán lǎng) | 531-532 | Zhongxing (中興 zhōng xīng) 531-532 |
| Xiao Wu Di (孝武帝 xiào wǔ dì) veya Chu Di (出帝 chū dì) |
Yuan Xiu (元脩 yuán xiū) | 532-535 | Taichang (太昌 tài chāng) 532 Yongxing (永興 yǒng xīng) 532 Yongxi (永熙 yǒng3 xī) 532-535 |
Kaynakça değiştir
- ^ Fairbank, John King; Goldman, Merle (30 Nisan 2006). China: A New History, Second Enlarged Edition (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01828-0.
- ^ Tsiang, Katherine R. (Haziran 2002). "Changing Patterns of Divinity and Reform in the Late Northern Wei". The Art Bulletin. 84 (2): 222. doi:10.2307/3177267. ISSN 0004-3079.
- ^ Liu, Puning (21 Aralık 2020). China’s Northern Wei Dynasty, 386-535: The Struggle for Legitimacy (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-000-28314-3.
- ^ Puning Liu (2018). "Song scholars' views on the Northern Wei legitimacy dispute". Archiv Orientální. s. 112.
Dış bağlantılar değiştir
Wei Shou, "Wei" Kitabı, 魏收, "魏書" 28 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.