Kumandılar
Kumandılar (kendilerince: Къуманды Kumandı, Къубанды Kubandı, Къуўанды Kuwandı, Къувандыг Kuvandıg; Rusça Кумандинцы Kumandintsı), Rusya'nın orta güney bölgesindeki Altay Krayı, Altay Cumhuriyeti ile Kemerovo Oblastında yaşayan Türk halklarından Altayların 3000 kişilik kabilesi. UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir.[3]
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Rusya (Altay Krayı) | 1.401 (2010);[1] 1663 (2002)[2] |
| Rusya (Altay Cumhuriyeti) | 1.062 (2010);[1] 931 (2002)[2] |
| Rusya (Kemerovo Oblastı) | 225 (2010);[1] 294 (2002)[2] |
| Diller | |
Kumandıca (Altaycanın lehçesi) | |
| Din | |
Coğrafya değiştir
Rusya'nın daha çok Altay Krayında Biy Nehri civarındaki Biyskiy, Krasnogorskiy ve Soltonskiy rayonlarında (2002 rakamlarına göre 1663 kişi), biraz da Altay Cumhuriyetinin Turaçak rayonunda (931 kişi), çok az olarak da Kemerovo Oblastında (226 kişi) yaşarlar.
Boyları değiştir
Eskiden sayıları 39 olan söök sayısının Ruslarla birlikte yaşamaya başladıktan sonra zamanla unutularak bugün 10 civarında olduğu ifade ediliyor: Şabat, Çedirbek, Kızılkös, Apaşkös, Toñ~Ton, Toñıl~Tunal, Sakpıjık~Sakpıjok, Toguz, Komnoş~Komdoş, Küzen.[4]
Wilhelm Radloff'a göre Kumandılar iki zaysanlık [jайсан] (Aşağı Kumandılar, Yukarı Kumandılar) ve altı söök [сӧӧк] (Sô, Kubandı, Tastar, Yutı, Çabraş ve Tôn-Kubandı) olarak yapılanmışlardır:[5]
- Aşağı Kumandılar (kendilerince: Örö Kumandı/Kuvandı/Kıvandı)
- Sô
- Kubandı
- Yukarı Kumandılar (kendilerince: Altına Kumandı/Kuvandı/Kıvandı)
- Tastar
- Yutı
- Çabraş
- Tôn-Kubandı
L. P. Potapov tarafından yapılan düzenleme ise şöyledir:[6]
| No | Söök | Annalistic Name | Ethnic and linguistic affiliation | Period | Note |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | So | So/Se/Sek/Saka | Parental tribe of the Ancient Türks | prior to 4th c. CE | [7] |
| 2 | Kubandı | Kuman/Cuman/Kuban/Kun (Hung.) | Appear after disintegration of the Kangar state | 7th c. CE | [8] |
| 3 | Tastar | Kuman/Cuman/Kuban/Kun (Hung.); Ases | Appear after disintegration of Kangar state | 7th c. CE | [9] |
| 4 | Diutı (Chooty) | Tele/Teleütler | Tele/Teleütler were members of the Göktürkler | 6th-8th c. CE | [10] |
| 5 | Chabash (Chabat) | bilinmiyor | bilinmiyor | bilinmiyor | [11] |
| 6 | Ton (Ton-Kubandy) | Nenets kabilesi | Altai-kiji söögü Tongjoan, Tuva grubuTongak of unknown extraction | 12th c. CE in "Moğolların Gizli Tarihi" | [9] |
Barınakları değiştir
Wilhelm Radloff'a göre[5] Kumandıların barınakları genellikle ağaç kütüklerinden yapılmış kaba baraka, toprak kulübe ve kayın ağacının kabuğundan yapılmış çadırlardan ibarettir.
Dil değiştir
Kumandıların dilleri Kumandıca (MultiTree 1p0[12]), Altaycanın Kuzey Altaycası denen lehçe grubuna girer ve bu gruptaki Tuba ve Çalkanduların lehçelerine benzer.[3]
2010 sayımına göre kendini Kumandı olarak niteleyen 3114 kişiden ancak 738[13] ya da 1044[3] kadarı Kumandıcayı konuşabildiği kaydedilmiştir.
Kaynakça değiştir
- ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;пер.2010isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;perepisisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b c "Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: The Kumandin Language". 20 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.
- ^ Figen Güner Dilek (2008), Altay Türklerinde akrabalık 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., Ankara
- ^ a b W. Radloff, Sibirya’dan 1.Cilt, S.200
- ^ Potapov L.P., "Ethnic composition and origin of Altaians. Historical ethnographical essay", p. 21
- ^ Potapov L.P., Ibid, p. 58
- ^ Potapov L.P., Ibid, p. 54
- ^ a b Potapov L.P., Ibid, p. 60
- ^ Potapov L.P., Ibid, p. 14, 59
- ^ Potapov L.P., Ibid, p. 62
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.
- ^ "Всероссийская перепись населения 2002 года. Том 13. «Коренные малочисленные народы Российской Федерации»". 20 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.