Kişileştirilmiş tanrı
Kişileştirilmiş tanrı veya insani tanrı, insani özelliklere sahip tanrı.[1] Tanrının insani kişilik özelliklerine sahip olduğu, insan gibi konuştuğu, kızgınlık, gurur, öfke, merhamet, cezalandırma ve ödüllendirme gibi duygu ve isteklere sahip olduğu durumları tanımlamada kullanılır. Öfke ve intikamcılık insanlarda adalet ile çelişen, kontrol edilemeyen bir duygusal durumu ifade etmek için kullanılır.
Tanrının insani kişilik özellikleri ile tanımlanması birçokları için çok ünlü olan sorunun ortaya çıkmasına yol açmıştır; "İnsanı yaratmak mı tanrının büyük hatasıydı; tanrıyı yaratmak mı insanın büyük hatasıydı?" (Nietzsche)
İbrahimi dinler değiştir
İbrahimi dinlerin kitaplarında de Tanrı kişileştirilmiş bir yaratıcıdır. Birincil kişi olarak konuşur ve gurur, öfke gibi duygular sergiler, bazen insanların karşısına "insan görüntüsü" ile çıkar.[2]
Tanrı hakkında teşbihi antropomorfik bir dil kullanılıp kullanılamayacağı konusunda Yahudi, Hristiyan ve İslam düşünce tarihinde oldukça yoğun tartışmalar olmuştur. Kutsal kitaplarda Tanrı’yı hem teşbih eden hem de tenzih denilen olumsuzlama örneklerine rastlanmaktadır. Üç dinin de bu konuya yaklaşımını incelediğimizde hem Kur’an’ın hem de Kitab-ı Mukaddes’in olumsuz nitelemeler yanında olumlu nitelemeleri çok daha fazla kullanıldığı görülecektir; yani vahiyde tenzihten çok teşbih vardır.[3]
Tanah'ta da Yehova'nın sık sık kişileştirildiği görülür. Hristiyanlıkta Tanrı baba, sufilikte arkadaştır.[4]
İslam'da değiştir
İslam'da Allah Müntakim (intikam alan, intikamcı), Mütekebbir[5] (kişiliğinin ve sıfatlarının mahiyeti bilinemeyecek kadar ulu) ve hilecilere karşı hile yapanların en hayırlısı,[6] Sabur (çok sabırlı), celil (çok öfkeli), rahim (çok merhametli), halim (yumuşak huylu) gibi insani duygular ifade eden isimlerle de anılır. (Allah'ın 99 ismi)
İslami kaynaklarda Allah'ın yakın, insansı kimliği yanında varlık veya evren (yaratılmışlar) ötesi aşkın (transendental) kimliğine ilişkin de ifadeler birlikte kullanılır. Örneğin Allah Kur'an'da eski toplumlardan hikâyeler anlatarak veya şiirimsi anlatımlar ile insanlara hitap eder, yer yer tehdit eder, yer yer merhamet eder.
Hadislerde ise daha belirgin bir şekilde insansı anlatımlar kullanılır. Örneğin hidayete eren bir kul karşışında çölde binek devesini yiyecekleri ve suyu ile birlikte kaybeden, tam da ölümü beklerken yanıbaşında bulduğu devesi karşısında şaşkınlıktan "Allahım ben senin tanrım, sen de benim kulumsun"[7] diye kendinden geçen bir bedevi kadar sevinçlidir.
Ayrıca bakınız değiştir
- Hulul
- İnsan biçimcilik (Antropomorfizm)
- Müşebbihe
- Teşhis
Dipnotlar değiştir
- ^ "Stanford Encyclopedia of Philosophy's concepts of God". 7 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2013.
- ^ Williams, W. Wesley, "A study of anthropomorphic theophany and Visio Dei in the Hebrew Bible, the Qur'an and early Sunni Islam", University of Michigan, March 2009
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2017.
- ^ "The man who realizes God as a friend is never lonely in the world, neither in this world nor in the hereafter. There is always a friend, a friend in the crowd, a friend in the solitude; or while he is asleep, unconscious of this outer world, and when he is awake and conscious of it. In both cases the friend is there in his thought, in his imagination, in his heart, in his soul." Hazrat Inayat Khan, quoted from The Sufi Message of Hazrat Inayat Khan
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.
- ^ http://www.kuranmeali.org/3/ali_imran_suresi/54.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx 20 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2017.