Kazakistan tarihi
Kazakistan tarihi günümüzdeki Kazakistan'ın sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.
Genel bakış değiştir
Bölgedeki insan faaliyetleri, bir milyon ila 800.000 yıl önce Hazar bölgesinde, Karatau Dağlarında ve Balkaş bölgesinde başlamıştır. Modern Homosapiens ise 40.000 ila 12.000 yıl önce güney, orta ve doğu Kazakistan'da ortaya çıkmıştır. Son buzul döneminin (12.500 ila 5.000 yıl önce) sona ermesinden sonra, insan yerleşimi ülke geneline yayıldı. Mamut ve yünlü gergedanların neslinin tükenmesine yol açtı. Avcı-toplayıcı komünler yayları ve tekneleri icat ettiler. Avlanmak içinse evcilleştirilmiş kurtlar ve tuzaklar kullandılar.
Atbasar,[1] Kelteminar,[1]Botai[1] ve Ust-Narym[1] kültürlerine yol açan Neolitik Devrim hayvancılık ve tarımın ortaya çıkmasıyla başlamıştır. Botai kültürü (MÖ 3600-3100), atların ilk evcilleştirilmesiyle bilinmekteydi. Bu dönemde seramik ve cilalı taş aletler de ortaya çıkmıştır. Dördüncü ve üçüncü bin yıl metal üretiminin başlangıcına, bakır aletlerin imalatına ve döküm kalıplarının kullanımına tanık olmuştur. MÖ 2. binyılda, Kazakistan'ın merkezinde cevher madenciliği gelişmiştir.
İklim değişikliği, bozkır kuşağının içine ve dışına doğru nüfusların büyük ölçüde yer değiştirmesine neden olmuştur. MÖ 2. binyılın sonundan MÖ 1. binyılın başına kadar süren kurak dönem, kurak kuşakların ve nehir-vadi vaha alanlarının azalmasına neden olmuştur. Bu alanların nüfusu ise kuzeye, orman bozkırlarına taşınmıştır.
MÖ birinci binyılın başında kurak dönemin sona ermesiyle göçebe nüfus batıdan ve doğudan Kazakistan'a göç ederek terk edilmiş bölgeleri yeniden doldurmuştur. Bu göçebelerin çoğunu Saka olarak bilinen insanlar oluşturmuştur.[2][3]
MS dördüncü yüzyılda Hunlar, 26 bağımsız bölgeyi içine almış ve bir dizi bozkır, orman halkını tek bir devlette birleştirerek Kazakistan'ı kontrol altına almıştır. Hunlar daha sonra batıya göç etmişlerdir. Gelecekte bu alan Göktürk Kağanlığı ve varis devletleri tarafından kontrol etmiştir.
Çağdaş Kazakistan öncesi tarih değiştir
Çağdaş Kazak Ulusunun kökenleri 1400'lü yıllara kadar gitmektedir.[4] 1400'lü yıllarda çeşitli Türk kavimlerinin bir araya gelmesiyle Orta Asya'da yeni bir boy doğmuştur. 1400'lü yıllar öncesinde Kazak toprakları pek çok Türk devletinin kurulduğu geniş bozkır alanlarıdır.
Kazak bozkırları dahil Orta Asya'da Milattan Önce 5000-1200 yılları arası; Afanasiyevo kültürü, Andronovo ve Karasuk kültürleri gibi kültürleri yaşamıştır. Bu döneminden sonra Kazak bozkırlarında kurulan medeniyetler şöyle sıralanabilir: Sakalar, Hiung-nu, Çi-çi yönetimindeki hiung-nu'lar, Aparlar, Göktürk Kağanlığı, Batı Göktürk İmparatorluğu, Hazarlar ve Bulgar Dönemi, II. Göktürk Kağanlığı, Türgiş Devleti, Arap Akınları, Karluklar ve Kimekler, Karahanlı Devleti, Oğuz Yabgu Devleti, Kıpçaklar, Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Harzemşahlar Devleti, Moğol Hakimiyeti, Altın Orda Devleti dönemleri.
Çağdaş Kazakistan'ın doğuşu değiştir
Çağdaş Kazak Ulusu'nun doğuşu: Altın Orda Devleti'nin yıkılmasından sonra Deşt-i Kıpçak yöresinde bulunan Türk kavimleri Nogay Han etrafında toplanarak Nogay Hanlığı'nı kurdular. Daha sonra Kazak Hanlığı'na dönüşen bu hanlık 1465'ten 1847'ye kadar Kırgız Bozkırlarındaki Türk kavimlerinin ortak adı oldu. Kazak Hanlığı, bugünkü Kazakistan toprakları üzerinde üç parçadan oluşuyordu: Büyük Cüz, Küçük Cüz, Orta Cüz. Cüzler Hanın oğulları tarafından yönetiliyordu. Söz konusu cüzler 1771'den sonra birbirinden bağımsız hareket etmeye başladılar. 1770 sonlarında Kazak cüzleri güçlü Rus İmparatorluğu ve Çin arasındaki mücadele arasında kaldı. 1847'de Kazak Hanı olan "Kenesarı Han" döneminde Ruslar, Kazak cüzleri üzerindeki egemenliğini tam olarak sağladılar. 1863'te tüm Orta Asya'da bir "Rus Generalliği" kuruldu ve bu generallik bölgeyi bölümlere ayırdı. Bu dönemde Ruslar Kazak bölgesini, "Kazak Kırgızları Hanlığı" olarak adlandırdı. 1900'lerle birlikte pek çok Rus, Kırgız Bozkırlarına yerleşmeye başladı. 1906'da Orta Asya'yı Rusya'ya bağlayan demiryolu bitirildi.
Açlık ve politik sebeplerle 1912-1917 yılları arasında Rus hükûmetine karşı Orta Asya'da ayaklanma başladı. 1917'de Çarlık Rusya'da ihtilal olması sebebiyle Orta Asya'da bağımsız dönem yaşandı. 1917-1920 yılları arasında eski Kazak cüzleri bir araya gelerek Kazak halkının efsanevi kurucusunun adını taşıyan, bağımsız "Alaş Orda Devleti"ni kurdular. Hükümet Başkanı, Alikhan Bokeikhanov, başkenti Semey'di. Bu devlet, yeni bir siyasi sistem altında Rus kontrolünü korumaya çalışan Bolşevik yetkililere teslim olunmasından önceki üç yıllık dönemde varlığını sürdürdü.[5] 1920'den sonra Ruslar egemenliği ele geçirdiler ve bu tarihten sonra Sovyetler Birliği dönemi başladı.[6]
SSCB Dönemi değiştir
1920'de Orta Asya'da Ruslar iki Sovyet Cumhuriyeti kurdular. Bugünkü Kazakistan'da kurulan Cumhuriyete Ruslar "Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" adını verdiler. 1925'te ise yanlış adlandırıldığı gerekçesiyle Rus yönetimi; Kırgızistan Özerk SSC adını, "Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" olarak değiştirdi. İlk dönemler Orenburg şehri de Kazakistan'a dahildi ancak daha sonra Rusya'ya bağlandı. 1936'da Özerk ibaresi kaldırılarak "Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" kuruldu. 1924'ten 1934'e kadar tarım politikaları nedeniyle sorunlar yaşandı. Pek çok Kazak boyu, Uygur bölgesine göç etti. II. Dünya Savaşı'nda zor dönemler geçiren ve nüfusunda büyük azalma olan Kazakistan SSC, SSCB dönemi boyunca Sovyet tarım politikalarının uygulandığı bir merkez oldu. 1990 yılında meydana gelen ekonomik krizler ve Sovyetler Birliği'nin yıkılmasından sonra 1991 yılında bağımsız olarak dünya arenasında yerini aldı.
SSCB döneminde Kazakistan'daki insanların yaşadığı birçok acı olay olmuştur. Bu olaylara 1933'teki suni kıtlık, 1937-38'deki soykırım, 1954'teki 6.300.000 hektarlık arazinin Rus göçmenlere zorla dağıtılma politikası, 1960'lara kadar sürmüş olan Rus göçleri ve 1986'daki ünlü Jeltoksan olayları örnek olarak verilebilir.[7]
Kaynakça değiştir
- Hiro, Dilip, Between Marx and Muhammad: The Changing Face of Central Asia, Harper Collins, Londra, 1994, sayfa: 112-113.
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d The Cambridge World Prehistory. University of Cambridge. June 2014. ISBN 9780521119931.
- ^ Beckwith 2009, s. 68 "Modern scholars have mostly used the name Saka to refer to Iranians of the Eastern Steppe and Tarim Basin"
- ^ Dandamayev 1994, s. 37 "In modern scholarship the name 'Sakas' is reserved for the ancient tribes of northern and eastern Central Asia and Eastern Turkestan to distinguish them from the related Massagetae of the Aral region and the Scythians of the Pontic steppes. These tribes spoke Iranian languages, and their chief occupation was nomadic pastoralism."
- ^ "Kazakistan tarihi". 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
- ^ Curtis, Glenn E. "In the Soviet Union". Kazakstan: A Country Study. GPO for the Library of Congress. 27 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2011.
- ^ "Kazak Tarihinin Zaman Çizelgesi". 27 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
- ^ "Kazakistan Tarihi" (PDF). 20 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.