Kara dut
Kara dut veya bilimsel adıyla Morus nigra,[1] Güneybatı Asya ve İber Yarımadası kökenli olmakla birlikte, çok uzun süredir kültürü yapılmasından dolayı, doğal yayılış alanı tam anlamıyla bilinemeyen, Moraceae familyasına mensup, çiçekli bir bitki türüdür.[2] Bitki, yüksek kromozom sayısı ile bilinmektedir (308 kromozomlu).[3] Bitki, Morus alba'nın siyah meyveli bireyleri ile karıştırılabilir ancak yaprağının alt yüzünün tek tip tüylerle kaplı olması ile ayırt edilir.[4]
| Kara dut | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bir illüstrasyon: Flora of Germany, Austria and Switzerland (1885) | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Morus nigra L., Sp. Pl.: 986 (1753).
| |||||||||||||||
| Dut, çiğ | |
|---|---|
| Besin değeri | |
| Enerji 180 kJ (40 kcal) | |
| Karbonhidrat | 9.8 g |
| - Şeker | 8.1 |
| - Lif | 1.7 g |
| Yağ | 0.39 g |
| - Doymuş yağ | 0.27 g |
| - Tekli doymamış yağ | 0.041 g |
| - Çoklu doymamış yağ | 0.207 g |
| Protein | 1.44 g |
| A vitamini | 1 μg (%0) |
| Tiyamin (Vit. B1) | 0.029 mg (%2) |
| Riboflavin (Vit. B2) | 0.101 mg (%7) |
| Niyasin (Vit. B3) | 0.62 mg (%4) |
| B6 vitamini | 0.05 mg (%4) |
| Folik asit (Vit. B9) | 6 μg (%2) |
| C vitamini | 36.4 mg (%61) |
| E vitamini | 0.87 mg (%6) |
| K vitamini | 7.8 μg (%7) |
| Kalsiyum | 39 mg (%4) |
| Demir | 1.85 mg (%15) |
| Magnezyum | 18 mg (%5) |
| Fosfor | 38 mg (%5) |
| Potasyum | 194 mg (%4) |
| Sodyum | 10 mg (%0) |
| Çinko | 0.12 mg (%1) |
| Link to USDA Database entry Oranlar yetişkinler için alınması önerilen oranlardır. | |
Özellikler değiştir
Morus nigra, 12 m boya ve 15 m ene kadar büyüyebilen, yaprak döken bir ağaçtır. Yapraklar, 10–20 cm uzunlukta, 6–10 cm genişliktedir ve genç sürgünler 23 cm boya kadar ulaşabilir. Yaprakların alt yüzeyleri tüylüdür, üst yüzeyleri ise düzensiz kısa ve sert tüylerle kaplıdır.
Yenilebilir olan meyveleri; koyu mor (neredeyse siyah) renkte, olgunlukta 2–3 cm uzunlukta, birçok küçük drupadan oluşmuş bir küme şeklindedir. Meyvelerinin, Morus alba'nın daha tatsız meyvelerinin aksine, Morus rubra meyvelerine benzer zengin bir aroması vardır.
Yetiştirme ve kullanım değiştir
Kara dut, yenilebilir meyveleri için uzun süredir yetiştirilmektedir ve Batı Avrupa'dan Çin'e kadar olan coğrafyada naturalize olmuştur.
Kara dutun, ilk olarak Mezopotamya'nın ve İran'ın dağlık bölgelerinde yetişmeye başladığı sanılmaktadır. Günümüzde Afganistan, Irak, İran, Hindistan, Pakistan, Suriye, Lübnan, Ürdün, Filistin, İsrail ve Türkiye'ye geniş ölçüde yayılmıştır ve bu bölgelerde Farsça kökenli bir isim olan dut veya şahdut şeklinde adlandırılır. Bu bölgelerde meyvesinden reçel ve şerbet yapımında yararlanılır.
Kara dut, 17. yüzyılda Britanya'ya, ipek böceği yetiştirilmesinde kullanılabileceği düşüncesiyle getirtilmiştir. Ancak ipek böcekleri beyaz dutu tercih ettikleri için bu deneme başarısız olmuştur fakat bu başarısız denemeden geriye evlerin bahçelerinde yaşlı ve büyük kara dut ağaçları miras olarak kalmıştır.
Avrupa'daki belgelenmiş en büyük kara dut topluluğu (470 ağaç), Pukanec, Slovakya'da bulunmaktadır.[5]
Galeri değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "Definition And Classification Of Commodities (Draft) 8. Fruits And Derived Products". Food and Agriculture Organization of the United Nations. 21 Şubat 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2014.
- ^ RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley. 2008. s. 1136. ISBN 978-1405332965.
- ^ Zeng, Q; Chen, H (2015). "Definition of Eight Mulberry Species in the Genus Morus by Internal Transcribed Spacer-Based Phylogeny". PLOS ONE. 10 (8): e0135411. Bibcode:2015PLoSO..1035411Z. doi:10.1371/journal.pone.0135411. PMC 4534381 $2. PMID 26266951.
- ^ Nelson, G.; Earle, C.J.; Spellenberg, R.; More, D.; Hughes, A.K. (2014). Trees of Eastern North America. Princeton University Press. s. 408. ISBN 9781400852994. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021.
- ^ Kristbergsson, K.; Ötles, S. (2016). Functional Properties of Traditional Foods. Springer. s. 211. ISBN 9781489976628.
Dış bağlantılar değiştir
- Flora of China: Morus nigra 18 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.