John Smith (kâşif)
John Smith (d. 1579 - ö. 1631) İngiliz paralı asker, maceracı, yazar ve kâşif. Smith, İspanyollara ve Osmanlılara karşı savaşmıştır. Ayrıca Kuzey Amerika'daki uzun süreli ilk yerleşim yeri olan Jamestown'in ilk kurucularından biri olarak tanınır.
John Smith | |
|---|---|
 İngiliz paralı askeri, yazar ve kâşif | |
| Doğum | 1580 Alford İngiltere |
| Ölüm | 21 Temmuz 1631 |
| İmza | |
 | |
Yaşamı değiştir
Gençliği değiştir
John Smith İngiltere'de Willoughby, Lincolnshire'de doğmuş ve 6 Ocak 1580'da o kasaba kilisesinde vaftiz edilmiştir.[1] Babası oranın asil toprak sahibi olan Lord Willoughby'den toprak kiralayan bir ortakçı çiftçi idi. John Smith Cuerdley'de bulunan asil Smith ailesine yakın akraba olduğunu bildirmektedir. 1592-1595'te John Smith o zamanlar için iyi bir eğitim almış ve Louth'daki "King Edward İV Gramer Okulu" mezunu olmuştur.[2]
16 yaşında iken babası ölmüş ve John Smith'de evini bırakarak Avrupa'da paralı askerliğe başlamıştır. Önce bahriye kalyonlarında denizci oldu. Sonra Fransa Kralı IV. Henri'nin, özellikle Hollanda bölgesinde, İspanyollara karşı yaptığı savaşlarda Fransız ordusunda bulundu. Hollanda'lıların İspanyollara karşı yaptıkları bağımsızlık savaşları sırasında İspanya İmparatoru II. Filip ordularına karşı savaşan Hollanda ordusunda paralı asker olarak görev yaptı. Sonra Akdeniz'e geçti ve bu denizde korsanlık yapan Hristiyan gemilerinde korsan olarak çalıştı.
Sonra Macaristan ve Erdel'e gitti ve buralarda paralı askerlik yaptı. 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı sırasında Avusturya ordularında kiralık askerdi. Avusturya İmparatoru Arşidükü Rudolf komutanlığı altında Macaristan'a hücum eden orduda "kaptan" rütbesi kazandı. Avusturyalılar yanında yer alan Erdel prensi Sigismund Bathory tarafından beğenildi ve asil rütbesi ile emeklilik maaşı bağlandı. Bu sırada Avusturyalı bir generalin bir Osmanlı kalesini kuşattığıni; kale komutanının teke tek çarpışma ile bu kuşatmanın sonuçlandırılmasını istediğini; Erdel-Avusturya ordusu şampiyonu olan John Smith'in teke tek yaptığı üç ayrı çarpışmada üç Osmanlı şampiyonu öldürdüğünü ve bu nedenle sonradan İngiltere'de asilzade yapıldığında armasının sağına ve soluna üçer Osmanlı-Türk başı koydurduğu anıların da öykü edilmektedir.[3][4]
1600-1601'de önce Eflak voyvodası iken Erdel Prensi unvanı da almış olan Cesur Mihal ile birlikte Osmanlılara aleyhinde savaştı. Mihal'in şiddetinden korkan ve Osmanlılarla anlaşacağı sezilen Mihal 1601'de Avusturyalılar teşviki ile Erdelliler tarafından öldürüldü ise de Erdel bir Avusturya generali olan George Basta elinde kaldı. John Smith bundan sonra Eflak Voyvodası olan Radu Serban ordusuna katıldı. Erdel'eki karışık durumdan dolayı Erdel Szekeli asilzadelerinden Szekeli Mozes Osmanlı Veziriazamı Yemişçi Hasan Paşa'ya müraacatla yüksek bir para vereceğini bildirerek Erdel voyvodalağına geçmek istedi ve bu kabul edildi.[5] John Smith'in Szekeli Mozes ile yakın bağlantıları olduğu hatıralarında belirtilmektedir.
1602'de bir Kırım Hanlığı süvari birliği ile yapılan bir çarpışmada John Smith yaralı düştü ve esir olarak alınarak İstanbul'a gönderildi. John Smith hatıralarında "hepimiz pazarda hayvanlar gibi bir köle olarak satıldık" demektedir.[6] John Smith bir Osmanlı-Türk ilerigeleni tarafından köle olarak satın alındığını ve bu kişi tarafından Rum asıllı genç bir cariyesine köle olarak verildiğini ifade etmektedir. Yine hatıralarında John Smith bu cariyenin kendisine âşık olduğunu ve onu, daha iyi sahibe göndermek üzere, Kırım'da bulunan cariyenin ağabeyine bir mektupla gönderdiğini yazmaktadır. Yine hatıralarına göre yeni sahibi ona iyi muamele etmemiştir. Bunun üzerine John Smith yeni sahibini öldürerek Türk kıyafetinde çaldığı bir at ile Don Nehri üzerinde bulunan bir Rus Çarlığı kalesine kaçmıştır. Oradan Lehistan üzerinden güney Avrupa'ya geçmiş Kuzey Afrika'ya geçmiş ve oradan da 1604'te İngiltere'ye dönmüştür.
Sonradan hatıralarını yazan John Smith bu hatıralarında bu gençlik yılları maceralarını abartıp abartmadığı tartışma konusu olabilmektedir.[7] Ama her hâlde bundan sonraki Amerika'daki maceraları daha ilgi çekici olduğu için 1604'e kadar maceraları üzerinde pek derin araştırma bulunmamaktadır.
Virjinya maceralari değiştir
Eylül 1608 ile Ağustos 1609 arasında Virginia bölgesindeki olusturulan bu Virjinya kolonisinin lideridir. Ardında bıraktığı yazılarda kendi rolünü abartmaya eğilimli olduğu için, tarihçiler anlatılarının ne kadarının gerçek olduğu konusunda şüphe taşırlar.
İlk Ingiliz yerleşimleri sırasında Virjinya'da yaşayan kızılderili Powhatan konfederasyonunun reisi olan Wahunsenacawh ile kızı Pocahontas arasındaki kavgayı anlatan mektubu ile ünlenmiştir. Smith, Pocahontas'ın babasının kendisini öldürmek istediğini ve kızının onu kurtardığını duygusal bir dille anlatmış ve Pocahontas Amerikan folklorunun kahramanlarından biri haline gelmiştir.
Film değiştir
- Pocahontas - 1995 yılında Walt Disney stüdyolarında hazırlanan çizgi film. John Smith ile Pocahontas arasında çocuksu bir aşk hikâyesi anlatılır.
- Yeni Dünya: Amerika'nın Keşfi - Terrence Malick'in yönetmenliğini yaptığı 2005 yapımı ABD filmi. Jamestown'ın kurulmasından sonra yaşanan olaylar ve John Smith ile Pocahontas arasındaki aşk hikâyesi anlatılır.
- Doctor Who'da dizinin ana karakteri The Doctor gittiği yerlerde kendini Doktor John Smith diye tanıtmaktadır.
Edebiyat değiştir
- Charles Dudley Warner: Captain John Smith, 1881, Captain John Smith 24 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gutenberg Projesi
- Philip L. Barbour: The Three Worlds of Captain John Smith. Houghton Mifflin, Boston 1964
- Dorothy Hoobler, Thomas Hoobler: Captain John Smith: Jamestown and the Birth of the American Dream. John Wiley & Sons, Hoboken (New Jersey) 2006
Kaynakça değiştir
- ^ Lefroy, John Henry (1882), The Historye of the Bermudaes Or Summer Islands, Hakluyt Society, s. iv, erişim tarihi: 21 Eylül 2008[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "History of the School". King Edward VI Grammar School, Louth. 7 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2008.
- ^ Not Just Another John Smith, usnews.com, 21 Ocak 2007
- ^ "Kaptan John Smith'in biyografisi". 27 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2012.
- ^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.48-50
- ^ {Paralı Asker John Smith Jamestown'dan önce.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ John Smith, (ed. Philip L. Barbour) (1986) The Complete Works of Çaptain John Smith (1580–1631) 3 Cilt Chapel Hill: University of North Carolina Press for The Institute of Early American History and Culture, Williamsburg,
Dış bağlantılar değiştir
| Wikimedia Commons'ta John Smith (kâşif) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- John Smith ve Jamestown19 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., National Geographic (İngilizce)
- John Smith'in biyografisi 27 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)