Farsça söz varlığı

(Farsça sözcükler sayfasından yönlendirildi)

Farsça söz varlığı, Farsçanın sözcük hazinesidir.

Farsça, İran'ın resmî dilidir. Okullarda öğretilen dil ile konuşma dili farklıdır. Okullarda öğretilene ketābi (kitaptaki gibi) denir.

Konuşmada bazı harfler düşer, kısaltılır veya değişime uğrar. Örneğin kitap dilinde na mi danam (bilmiyorum) sözü söylenişte ne mi dunam olarak, na mi khaham (istemiyorum) sözü ne mi kham olarak telaffuz edilir.

Konuşmada "ā" (uzun a) harfi "u" olarak telaffuz edilir. Örneğin Hune (Türkçe: ev) sözcüğü Hūne, Pānsad (Türkçe: beş yüz) Punsad olarak telaffuz edilir.

Kelime oluşumu

değiştir

Farsça türetilmiş sözcükler açısından çok zengin bir dildir. Ön adlardan, adlardan, eylemlerden yeni sözcükler türetmek için ekler kullanılır. Profesör Mahmoud Hessaby Farsçada 226 milyon sözcük türetilebileceğini göstermiştir.[1]

Aşağıdaki tabloda sözcüğünün şimdiki zaman kökünden türemiş yeni sözcüklere örnekler mevcuttur:

Farsça Bileşenler Türkçe Sözcük Türü
dān dān dānesten (bilmek) Şimdiki zaman Sözcük kökü
dāneş dān + -eş Bilgi Ad
dāneşmend dān + -eş + -mend Bilgin Ad
dāneşgāh dān + -eş + -gāh Üniversite Ad
dāneşgāhi dān + -eş + -gāh + -i Üniversite ile ilgili Ön ad
hamdāneşgāhi ham- + dān + -eş + -gāh + -i Aynı üniversiteden kişi Ad
dāneşkade dān + -eş + -kede Öğretim üyesi -Fakülte- Ad
dānā dān + -ā Bilge, Öğrenmiş Ön ad
dānāyi dān + -ā + -i Bilgelik Ad
nādān nā- + dān Cahil, Aptal Ön ad
nādāni nā- + dān + -i Cahillik, Aptallık Ön ad
dānande dān + -ande Bilen kişi Ön ad
dānandegi dān + -ande + -i Bilme Ön ad

Geçmiş zaman köküne gelen eklerle oluşturulan sözcükler için örnek tablo:

Farsça Bileşenler Türkçe Sözcük Türü
did ديد did Şimdiki zaman didan (görmek) Sözcük kökü
did ديد did görme, görüş Ad
diden ديدن did + -en görmek Mastar
dideni ديدنی did + -en + -i görmeye değer Ön ad
didār ديدار did + -ār Ziyaret Ad
didāri ديداری did + -ār + -i Görsel, Görmeye dair Ön ad
dide did + -e Görülen; Görülmüş Uzak geçmiş, ad
nedide ne- + did + -e Görülmemiş Ad
didgāh did + -gāh Bakış açısı Ad
didebān dide + -bān Bekçi Ad
didebāni dide + -bān + -i Bekçilik Ad

Kişi adılları: ضمیرهای شخصی

değiştir
Şahıs Farsça Telaffuzu Türkçe
1. Tekil Kişi من Men Ben
2. Tekil Kişi تو To Sen
3. Tekil Kişi او U O
1. Çoğul Kişi ما Ma Biz
2. Çoğul Kişi شما Şoma Siz
3. Çoğul Kişi ایشان، آنها Anha, İşan Onlar

Sayılar ve Sıra Sayıları

değiştir

Farsçada yazı, sağdan sola doğru yazılırken sayılar, Türkçedeki gibi soldan sağa doğru yazılır ve okunurlar. Farsçada sayılar arasına و harfi getirilir. Sayıların arasına getirilen bu bağlaç harfi, "o" sesi olarak okunur.

Sayılar Farsça Rakamlar Farsça Türkçe Söyleyişi Farsi Sıra Sayıları (Farsça) Türkçe Söyleyişi Farsi
0 ۰ sefr Sefr صفر hiçom هیچم
1 ۱ yek Yek يك avval, yekom Evvel, Yekom اول‌، يكم
2 ۲ do دو dovvom Devvom دوم
3 ۳ se Se سه sevvom Sevvom سوم
4 ۴ çahār Çehar چهار çehārom Çeharom چهارم
5 ۵ panc Penc پنج pancom Pencom پنجم
6 ۶ şeş Şeş شش şeşom Şeşom ششم
7 ۷ haft Heft هفت haftom Heftom هفتم
8 ۸ haşt Heşt هشت haştom Heştom هشتم
9 ۹ noh Noh نه nohom Nohom نهم
10 ۱۰ Deh ده dāhom Dehom دهم
11 ۱۱ yāzda Yazdeh يازده yāzdahom Yazdehom يازدهم
12 ۱۲ davāzda Devazdeh دوازده davāzdahom Devazdehom دوازدهم
13 ۱۳ sīzda Sizdeh سيزده sīzdahom Sizdehom سيزدهم
14 ۱۴ çahārda Çehardeh چهارده çahārdahom Çehardehom چهاردهم
15 ۱۵ pānzda (punzda) Panzdeh پانزده pānzdahom (punzdahom) Panzdehom پانزدهم
16 ۱۶ şānzda Şanzdeh شانزده şānzdehom(şunzdehom) Şanzdehom شانزدهم
17 ۱۷ hefda Hifdeh هفده hefdahom Hifdehom هفدهم
18 ۱۸ hecda Hicdeh هجده hecdahom Hicdehom هجدهم
19 ۱۹ nūzda Nuzdeh نوزده nūzdahom Nuzdehom نوزدهم
20 ۲۰ bīst Bist بيست bīstom Bistom بيستم
30 ۳۰ Si سی sīyom Siyom سی ام
40 ۴۰ çehel Çehel چهل çehelom Çehelom چهلم
50 ۵۰ pancā Pencah پنجاه pancāhom Pencahom پنجا هم
60 ۶۰ şast Şest شصت şastom Şestom شصتم
70 ۷۰ haftād Heftad هفتاد haftādom Heftadom هفتادم
80 ۸۰ haştād Heştad هشتاد haştādom Heştadom هشتادم
90 ۹۰ navad Neved نود navadom Nevedom نودم
100 ۱۰۰ sad Sed صد sadom Sedom صدم
200 ۲۰۰ devīst Divist دويست devīstom Divistom دويستم
300 ۳۰۰ sīsad Sised سيصد sīsadom Sisedom سيصدم
400 ۴۰۰ çahār sad Çehar sed چهارصد çahār sadom Çehar sedom چهار صدم
500 ۵۰۰ pānsad (punsad) Pansed پانصد pānsadom (punsadom) Pansedom پانصدم
600 ۶۰۰ şeş sad Şeş sed شش صد şeş sadom Şeş sedom شش صدم
700 ۷۰۰ haft sad Heft sed هفت صد haft sadom Heft sedom هفت صدم
800 ۸۰۰ haşt sad Heşt sed هشت صد haşt sadom Heşt sedom هشت صدم
900 ۹۰۰ noh sad Noh sed نه صد noh sadom Noh sedom نه صدم
1000 ۱۰۰۰ hazār Hezar هزار hazārom Hezarom هزارم
Milyon ۱۰۰۰۰۰۰ melyūn Milyon میلیون melyūnom Milyonom میليونم
Milyar ۱۰۰۰۰۰۰_ mīlyārd Milyard مليارد mīlyārdom Milyardom ملياردم

Not: Farsçada sayıları, sıra sayılarına dönüştürmek için sayıların sonuna م (om) veya مین (omin) eklerinden biri getirilir.

Günler: روزها

değiştir
Türkçe Farsça Türkçe Telaffuzu Farsi harf
Pazar yekşanbe Yekşenbe یکشنبه
Pazartesi doşanbe Doşenbe دو شنبه
Salı seşanbe Seşenbe سه‌ شنبه
Çarşamba çehārşanbe Çeharşenbe چهار شنبه
Perşembe pancşanbe Pencşenbe پنجشنبه
Cuma com'e Com' e جمعه
Cumartesi şanbe Şenbe شنبه

Mevsimler: فصلها

değiştir
Türkçe Farsça Türkçe Söyleyişi Farsi harf
İlkbahar bahār Behar بهار
Yaz tābestān Tabistan تابستان
Sonbahar pāyīz Payiz پاییز
Kış zemestān Zemistan زمستان

Miladî Aylar: ماه‌های میلادی

değiştir
Türkçe Farsça Türkçe Telaffuzu Farsi Harf
Ocak jānviye Janviye ژانویه
Şubat fevriye Fevriye فوريه
Mart mārs Mars مارس
Nisan āvrīl Avril آوريل
Mayıs me Me مه
Haziran jūan Juen ژوئن
Temmuz jūīye Juyeh ژوئیهٔ
Ağustos ūt Ut اوت
Eylül septāmbr Septambır سپتامبر
Ekim oktobr Oktobır اکتبر
Kasım novāmbr Novembır نوامبر
Aralık desāmbr Desambır دسامبر

Hicrî-Şemsî Aylar: ماه‌های هجری-شمس

değiştir

İran'da iki çeşit takvim vardır. Resmi olarak hicri-şemsi takvimi kullanılır. Baharın gelişinin habercisi olan 21 Mart (Nourūz) hicri-şemsi takviminin yılbaşısı olarak kabul edilir. Ayların başlangıç ve bitiş zamanları zodyaktaki 12 burçla uyumludur ve bu yüzden kişinin doğduğu ay aynı zamanda burcudur.

Daha çok bilgi için: İran Takvimi
Zaman Aralığı Farsça (Burçlar) Türkçe Telaffuzu Farsi
21.03-20.04 farvardīn (Koç) Ferverdin فروردین
21.04-20.05 ordibeheşt (Boğa) Ordibehşt اردیبهشت
21.05-20.06 khordād (İkizler) Hordad خرداد
21.06-20.07 tīr (Yengeç) Tir تیر
21.07-20.08 mordād (Aslan) Mordad مرداد
21.08-20.09 şehrīvar (Başak) Şehriver شهریور
21.09-20.10 mehr (Terazi) Mehr مهر
21.10-20.11 ābān (Akrep) Aban آبان
21.11-20.12 āzar (Yay) Azer آذر
21.12-20.01 dei (Oğlak) Dey دی
21.01-19.02 bahman (Kova) Behmen بهمن
20.02-20.03 esfand (Balık) İsfend اسفند

Renkler: رنگها

değiştir
Türkçe Farsça Türkçe Söyleyişi Farsi
Renk rāng Reng رنگ
Mavi ābī Abi آبی
Kırmızı germez Sorh سرخ
Sarı zard Zerd زرد
Yeşil sabz Sebz سبز
Kahverengi qahveī Ğehve-i قهوه‌ای
Mor banafş benefş

بنفش

değiştir
Pembe sūratī Sureti صورتی
Turuncu nārancī Narenci نارنجی
Beyaz sāfīd Sefid سفید
Siyah sīyāh/meşkī Siyah/Meşki سیاه/مشکی

Eylemler ve Kökleri: فعلها

değiştir
Türkçe Farsça Türkçe Söyleyişi Farsi Farsça Kök Türkçe Söyleyişi Farsi
Aldatmak ferīftan Feriften فریفتن ferib Ferib- -فریب
Aramak costan Costen جستن Cu- -جو
Araştırmak dars hāndan Ders handen درس خواندن dars hān Ders han- -درس خوان
Bağlamak (Kapatmak) bastan Besten بستن band Bend- -بند
Başarmak tavānestan Tevanesten توانستن tavān Tevan- -توان
Bilmek dānestan Danesten دانستن dān Dan- -دان
Bitirmek tamām kardan Temam kerden تمام کردن tamām kon Temam kon- -تمام کن
Buyurmak farmūdan Fermuden فرمودن farma Ferma- -فرما
Çalışmak kār kardan Kar kerden کار کردن kār kon Kar kon- -کار کن
Dinlemek asudan Asuden آسودن asa Asa- -آسا
Dövmek koftan Koften کفتن kub Kub- -کوب
Durmak istadan İstaden ایستادن ist İst- -ایست
Duymak şenidan Şeniden شنیدن şena Şena- -شنا
Etmek (Yapmak) kardan Kerden کردن kon Kon- -کن
Fikirleşmek pandaştan Pendaşten پنداشتن pendar Pendar- -پندار
Geçmek peymudan Peymuden, Gozeşten گذشتن، پیمودن peyma Peyma-, Gozer- -گذر-، پیما
Getirmek averdan Averden آوردن aver Aver- -آور
Gitmek raftan Reften رفتن rev Rev- -رو
Göndermek (Yollamak) firistadan Firistaden فرستادن firist Firist- -فرست
Görmek didan Diden دیدن bin Bin- -بین
Hazır bulunmak (Olmak) budan Buden بودن baş Baş- -باش
İstemek Hastan Hasten خواستن hah Hah- -خواه
Kalkmak berhastan Berhasten برخاستن berhiz Berhiz- -برخیز
Okumak Handan Handen خواندن han Han- -خوان
Oturmak neşestan Neşesten نشستن neşin Neşin- - نشین
Övmek sena kardan Sena kerden ثنا کردن sena kon Sena kon- -ثنا کن
Özür dilemek ozr hastan Ozr hasten عذر خواستن ozr hah Ozr hah- - عذر خواه
Sahip olmak daştan Daşten داشتن dar Dar- -دار
Satın almak heridan Heriden خریدن her Her- -خر
Satmak foruhtan Foruhten فروختن foruş Foruş- -فروش
Sevmek dust daştan Dust daşten دوست داشتن dust dar Dust dar- -دوست دار
Sormak porsidan Porsiden پرسیدن pors Pors- -پرس
Söylemek goftan Goften گفتن gu Gu- -گو
Tanımak şenahtan Şenahten شناختن şenas Şenas- -شناس
Titremek larzidan Lerziden لرزیدن larz Lerz- -لرز
Tutmak gereftan Gereften گرفتن gir Gir- -گیر
Üflemek puf kardan Puf kerden پف کردن puf kon Puf kon- -پف کن
Vermek dadan Daden دادن dah Deh- -ده
Yakmak efruhtan Efruhten افروختن efruz Efruz- -افروز
Yanmak suhtan Suhten سوختن suz Suz- -سوز
Yardım etmek komek kerdan Komek kerden کمک کردن komek kon Komek kon- -کمک کن
Yaşamak zendegi kerdan Zindegi kerden زندگی کردن zendegi kon Zindegi kon- -زندگی کن
Yerine getirmek (Yapmak) encam dadan Encam daden انجام دادن encam dah Encam deh- -انجام ده
Yetişmek rasidan Residen رسیدن res Res- -رس
Yıkamak şostan Şosten شستن şu Şu- -شو
Yorulmak fersudan Fersuden فرسودن fersa Fersa- -فرسا

Not: Farsça kökler aynı zamanda geniş zaman kipinin kökleridir.

Örnek cümleler

değiştir
  • bale, Beli : Evet. / Nakheir, Nekheyr, ne. : Hayır.
  • Be bahşīd, Be bekhşid! : Afedersiniz!
  • Lotfan, Lotfen! : Lütfen!
  • Esm-e şomā çīst? : Adınız nedir? / Esm-e man.... e (ast), Esm-e men ... est. : Benim adım ... dır.
  • Haletan çetor e (ast)? Hale şoma çetor e (ast)? : Nasılsınız? / Çetori? : Nasılsın?
  • Motaşokkuram. (Moçakkeram). Moteşekkirem., Taşakkor mi konam : Teşekkür ederim. / Khaheş mi konem. : Bir şey değil.
  • Khūbī? : İyi misin? / Khūbam, Khūbem. : İyiyim. / Bad nīst, Bed nīst. : Fena değil.
  • Çand sal darid, Çend sal darid? : Kaç yaşındasınız?
  • Khodā hāfez, Khodā hāfiz: Allahaısmarladık! / Beselamet! : Güle güle!
  • (Āyā) zabān-i farsī mi dani (mi duni), Āyā zebān-i farsī mi dani (mi duni)? : Fars dili biliyor musun? / Bale, mi danam (mi dunam), Beli, mi danem (mi dunem). : Evet, biliyorum. / Nakheir, nemi danam (nemi dunam) Nekheyr, nemi danem (nemi dunem). : Hayır, bilmiyorum.
  • Ahl-e koca hastīd, Ehl-i koca hestīd (kocastīd)? : Nerelisiniz? / Man ahl-e Ankara hastam, Men ehl-i Ankara hestem. : Ben Ankaralıyım. / Man ahl-e .... hastam, Men ehl-i ... hestem. : Ben ... lıyım.
  • Sa'at çand e (ast), Sa'et çend est? : Saat kaçtır?
  • Man to (ra) dūst dāram, Men to ra dūst dārem. : Seni seviyorum.
  • (Āyā) to zabān-e farsī (ra) dūst dāri?, Āyā to zebān-i farsī ra dūst dāri? : Sen Fars dilini seviyor musun? / Man zebān-e farsī (ra) dūst dāram, Men zebān-i farsī ra dūst dārem. : Ben Fars dilini seviyorum.

Bu maddede kullanılan transkriptler,

S. Haim, The Lager Persian English Dictionary, Ferhang-e Moaser Publishing Co., Tehran, Iran, 1991. adlı sözlükteki yazılışların Türkiye Türkçesine uygun (' sh → ş, ch → ç, ee → ī, oo → ū ' olarak) şekilde değiştirilmiş halidir. Ayrıca sözcüğün sonundaki okunulmaz ة harfi yazılmamaktadır.

Kaynakça

değiştir

"Türkçe Telaffuzu" başlığı altında verilen okunuşların kaynakçası:

  1. Arş. Gör. Osman ASLANOĞLU, "Kendi Kendine Kolay Farsça", Kent Yayınları, İstanbul 2008.
  2. Yrd. Doç. Dr. Nimet YILDIRIM, "Farsça Dilbilgisi", Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınevi, Erzurum 1997.
  3. Fono Yayınları Sözlük Dizisi, "Farsça Cep Sözlüğü", İstanbul 2006.
  4. H. HATEMİ, Fars Dili, Bakı 1986.
  1. ^ "fareiran.com / فرايران". 2 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2008. 

Dış bağlantılar

değiştir