Eski Valide Camii ve Külliyesi (müftülük kayıtlarına göre Atik Valide Camii) İstanbul'un Üsküdar ilçesinin hakim konumu Toptaşı sırtına II. Selim'in eşi, III. Murat'ın ise annesi Afife Nur-Bânû Valide Sultan tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmıştır. Camii, medrese, tekke, dârüşşifa, dârulhadis, dârulkurrâ, sıbyan mektebi ve imaretten oluşan tesis, Mimar Sinan’ın inşa ettiği tam teşekküllü ve tek parça kalabilmiş son külliye olarak kabul edilmektedir. Mimar Sinan’ın inşa ettiği cami vefatından sonra talebesi Davud Ağa tarafından genişletilmiştir. Son olarak da II. Mahmud döneminde eski İstanbul evlerini andıran ve müstakil bir girişi bulunan hünkâr kasrı ve mahfili eklenmiştir.[1] Yapılış tarihi 1570-1579 tarihleri arasını kapsamakla 1583 yılında Mimar Sinan'ın talebesi Davud Ağa tarafından genişletilmiştir.[2]
Külliye, cami, medrese, tekke, sıbyan mektebi, kervansaray, hamam, darülkurra, darüşşifa'dan oluşur. Külliyenin merkezini oluşturan cami ve medrese, kompleksin ortasında yer almaktadır. Şadırvan avlusunun alt tarafında bulunan kapıdan, esas girişi Kartal Baba Caddesinde olan medreseye geçiş sağlanabilmektedir. Külliyenin ana yapısını oluşturan ikinci birimi medrese ise yine Mimar Sinan’ın bir eseri olup yamuk planlı bir avluya sahiptir. Revaklarla süslü medresenin on beşinin talebeye, ikisinin muîdlere, birinin de bevvâba tahsis edilmiş olan toplam on sekiz hücresi bulunmaktadır.[3]
Caminin kubbesi altı dayanak üstündedir. İki yanından ikişer yarım kubbeyle çevrelenmiştir. Dışarı doğru çıkıntılı mihrab tarafında beşinci yarım kubbe bulunmaktadır. Mihrab tarafındakiİznik çinileri yer alır. Minareler klasik Osmanlı üslûbuna ters düşen bir tertiple yapı kitlesinin içinde kalmış ve ikinci revak harimin kuzey duvarı hizasında kesilerek birer kemeri yeni inşa edilen duvarların içine gömülmüştür.[2]
Caminin kubbesi
Caminin avlusundan bir görünüm (Kasım 2021)
