Elyesa Bazna
Elyesa veya İlyas Bazna (28 Temmuz 1904, Priştine - 21 Aralık 1970, Münih), II. Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası hesabına çalışmış ve Cicero (Çiçero) kod adıyla tanınan Arnavut asıllı Türk casusudur.
| Elyesa Bazna | |
|---|---|
Çiçero | |
 Elyesa Bazna (Çiçero) | |
| Casusluk faaliyeti | |
| Bağlılık | Nazi Almanyası |
| Hizmet | Naziler adına casusluk |
| Hizmet yılları | Ekim 1943-Şubat 1944 |
| Kod ad(ları) | Çiçero |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 28 Temmuz 1904 Priştine, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 21 Aralık 1970 Münih, Batı Almanya |
| Milliyet | Arnavut asıllı Türk |
Gençliği değiştir
Priştine'de dünyaya gelen Bazna, askeri akademiye devam ettikten sonra 16 yaşında Fransız Ordusuna yazılmıştır. Ancak hırsızlık yaparken yakalandığı için mahkûm edilmiş ve çalışma kampında üç yıl hapis cezası çekmiştir. Daha sonraki dönemde Fransa ve sonrasında Türkiye'de büyükelçiliklerde kapıcılık, şoförlük ve koruma görevlerinde bulunmuştur. O dönemde diplomatik çevrelerde en geçerli dil olan Fransızcayı ve diğer bazı dilleri çok iyi konuştuğu için bu türlü işlerde tutunabilmiştir.
Casusluk hayatı değiştir
İkinci Dünya Savaşı yıllarının Ankara'sından önce Yugoslavya Krallığı Büyükelçiliği'nde, daha sonra Almanya Büyükelçiliği'nde çalışmıştır. 1943 yılında Ankara'daki İngiliz Büyükelçisi Sir Hughe Knatchbull-Hugessen'in yanında uşak olarak çalışmaya başlamıştır. Bir elbise fırçası ve kamera onun temel araçlarıydı. Sir Hughe'un kıyafetleriyle ilgilendi, yemek ceketlerini fırçaladı ve pantolonlarını ütüledi. Burada, Büyükelçinin özel odalarına ve gizli kasasına kolay erişim sayesinde, fotoğrafladığı gizli askeri belgeleri Franz von Papen'in sefareti döneminde Ankara'daki Almanya Büyükelçiliği'ne satmıştır. Birkaç ay boyunca Almanlara, Churchill, Roosevelt ve Stalin arasında Müttefik saldırı planları hakkında telgraflar da dahil olmak üzere bir bilgi akışı sağladı.
Almanya Büyükelçiliği'nde ataşelik yapan Ludwig Moyzisch'e kendisi yaklaşarak 20.000 Sterlin karşılığı elindeki elli altı belgeyi satma önerisinde bulunmuştur. Kısa bir süre ücretli bir Alman ajanı haline gelmiş ve Alman istihbarat servislerince kendisine "Çiçero" kod adı verilmiştir. Müttefiklerce düzenlenen uluslararası toplantılar ve bazı bombardıman planları hakkında önemli bilgiler aktarmış olmakla birlikte, Normandiya Çıkarması'na ilişkin birçok istihbarat ulaştırmıştır. Bütün bu dönem boyunca Ankara'daki İngiliz istihbarat görevlileri ise Bazna'nın İngilizce anlamadığını zannetmekte, kendisini casusluğundan şüphelenilmeyecek kadar "eğitimsiz" ve "aptal" olarak görmekteydi.
Bazna, 1944 yılında Alman Büyükelçiliği'nde görevli bir sekreterin Müttefikler safına iltica etmesi üzerine, ele geçmekten korkarak İngiliz Büyükelçisi'nin yanındaki görevinden ayrılmıştır. Hizmetleri için Nazi Almanyası istihbarat servisi Abwehr tarafından kendisine 300.000 Sterlin ödenmiştir. Fakat bu paralar, Almanların İngiliz ekonomisini çökertmek için bastıkları sahte Sterlinlerdendir. İlyas Bazna paraların sahte olduğunu ancak savaştan sonra öğrenebilmiş ve sahte para kullanmaktan hapis cezası almıştır[1]. Savaşın bitiminden bir süre sonra Federal Almanya Hükûmeti'ne karşı tazminat davası açmış, çok uzun süren bir davadan sonra kendisine mütevazı bir ödeme yapılmıştır.[2]
Savaşın ardından değiştir
Savaş sona erdikten sonra ABD'nin istihbarat teşkilatı Stratejik Hizmetler Ofisi (OSS), Ludwig Carl Moyzisch de dahil olmak üzere önemli Almanlarla görüşerek Cicero hakkında bir soruşturma yürüttü.[3][4] Cicero'nun Almanlara ilettiği istihbarattan en dikkat çekici bilginin Hughe Knatchbull-Hugessen'in notlarından, özellikle de Türk hükûmetiyle diplomatik çabalara ilişkin olduğu varsayıldı. Diğer belgelerin çoğu, Amt VI'nın (Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle'nin 11 bölümünden biri) İngiliz bölümünün başkanı Ostuf Schuddekoft tarafından Almanlar için çok değerli olamayacak kadar eski olarak değerlendirildi.[4]
Moyzisch, Müttefiklerle sıkı pazarlıklı bir görüşme yaptı ve Nürnberg davalarında tanık oldu, ardından söylentileri ele almak ve savaş sırasındaki rolünü açıklayan bir kitap yazdı. Hiçbir zaman savaş suçlarıyla suçlanmadı.[5]
Knatchbull-Hugessen'in itibarı, özellikle daha önce anahtarlarını ve belge kutularını gözetimsiz bırakması konusunda uyarıldığı için, Cicero Olayından[4] ciddi şekilde etkilenmiştir. 28 Ağustos 1945'te Knatchbull-Hugessen resmi bir kınama aldı.[6]
Savaştan sonra bir ortakla birlikte bir otel inşa etmeye çalıştı, ancak sterlin banknotları İngiltere Bankası tarafından kontrol edildiğinde, çoğunlukla sahte oldukları anlaşıldı (bkz. Bernhard Operasyonu).[7] Casus, banknotların "oldukları Türk ketenlerinin fiyatına bile değmediğini" belirtti.[8] Bazna sahte para kullanmaktan bir süre hapis yattı.[1]
Bazna, 1950'lerde ailesiyle birlikte İstanbul'un Aksaray semtinde bir apartman dairesinde yaşıyordu.[9] Şan dersleri verdi, ikinci el araba satarak çalıştı[10] ve gece bekçisi olarak çalıştı.[11]
Kazandığı paranın çoğu, sahte parayla ödenen alacaklılara gitti.[10] Aldığı sahte paranın geri ödenmesi için Batı Alman hükûmetiyle temasa geçti.[12] Ödeme almak için birçok kez ve birçok yolu denemesine rağmen hiçbir zaman para alamadı.[13]
1960 yılında Bazna, Almanya'ya taşındı ve Münih'te gece bekçisi olarak çalıştı.[14]
Bazna, casusluk yaptığı yıllarda Franz Von Papen'in kendisine taktığı kod adının "Çiçero" olduğunu bilmiyordu. Hatta, kendisinin Çiçero olduğunu ancak 1950’de, Sefaret'te belgeleri teslim ettiği Moyzisch'in tüm yargılamaların ardından inzivaya çekildiği Tirol Alpleri'nde yazdığı anılarından ve yine 1950'de İngilizlerin artık bu casusluk olayını açıklamasıyla öğrenmiştir.
I was Cicero (Ben Çiçero'ydum) başlığı altında yayınladığı anılarından yüksek bir kazanç elde etmiştir. Kitabı 1951 yılında 5 Fingers (Beş Parmak) adı altında, Joseph L. Mankiewicz'in yönetmenliğinde sinemaya uyarlanmış, Bazna rolünü James Mason oynamıştır.[15] 1962'de yayınlanan "I Was Cicero" adlı kitabında, "Alman Reich'ı tarafından fena halde aldatıldım" diye yazmıştı.
Ölümü değiştir
Elyesa Bazna, Münih'te 1970 yılında 66 yaşında, böbrek yetmezliği sebebiyle ölmüştür.[16]
Popüler kültürde yeri değiştir
Serdar Akar'ın yönetmenliğinde ve Erdal Beşikçioğlu'nun başrolünde olduğu, Elyesa Bazna'nın hikâyesini anlatan Çiçero isimli sinema filmi 2019 yılının Ocak ayında vizyona girmiştir.[17]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ a b Polmar, Allen 2012, s. 211.
- ^ İlgili Britannica maddesi 25 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 12 Mayıs 2020 tarihinde erişilmiştir
- ^ Wires 1999, s. 171.
- ^ a b c Foreign and Commonwealth Office historians 2005, s. 2.
- ^ Wires 1999, s. 178.
- ^ Foreign and Commonwealth Office historians 2005, s. 7.
- ^ Wires 1999, ss. 180–181.
- ^ Brown 2007, s. 398.
- ^ Kaylan 2005, s. 127.
- ^ a b Simmons 2014, s. 151.
- ^ Adams 2009.
- ^ CIA 2016.
- ^ Wires 1999, ss. 180–183, 197.
- ^ Luce 1971, s. xcvi.
- ^ Filmin imdb sayfası 3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 12 Mayıs 2020 tarihinde erişilmiştir
- ^ 25 Aralık 1970 tarihli The New York Times haberi (İngilizce) 12 Mayıs 2020 tarihinde erişilmiştir
- ^ İbrahim Cem Özsefil (28 Mart 2018). "Serdar Akar ve Erdal Beşikçioğlu'nu Bir Araya Getiren Çiçero'dan Fragman Yayınlandı". FilmLoverss. 26 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2018.