Elia Kazan
Elia Kazan doğum adıyla Elias Kazancıoğlu (Yunanca: Ηλίας Καζαντζόγλου) (d. 7 Eylül 1909, İstanbul - ö. 28 Eylül 2003, New York), Amerika vatandaşı Türk yönetmen ve yazar.[2] Özellikle Tennessee Williams ve Arthur Miller'ın oyunlarını sahneleyerek tiyatroda büyük başarı kazanmış, etkileyici filmleriyle sinema sanatının ustaları arasına girmiştir.[2]
Elia Kazan | |
|---|---|
.jpg) 1967'de Elia Kazan | |
| Doğum | Elias Kazancıoğlu 7 Eylül 1909 İstanbul, Osmanlı Devleti[1] |
| Ölüm | 28 Eylül 2003 (94 yaşında) New York, ABD |
| Mezun olduğu okul(lar) | Williams College Yale Üniversitesi (MFA) |
| Meslek | Film yönetmeni, yazar |
| Evlilik | Molly Day Thatcher (e. 1932; b. 1963) Barbara Loden (e. 1967; b. 1980) Frances Rudges (e. 1982; ö. 2003) |
| Ödüller | En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1947 Gentleman's Agreement 1954 On the Waterfront Akademi Onur Ödülü En İyi Yönetmen Altın Küre Ödülü 1948 Gentleman's Agreement 1955 On the Waterfront 1957 Baby Doll 1964 America, America |
| İmza | |
 | |
Yaşam Öyküsü değiştir
Aslen Kayserili bir ailenin oğlu olarak İstanbul'da doğan, küçük yaşta Rum kökenli ailesiyle birlikte ABD'ye göçen Elia Kazan, Yale Drama Okulu'nda öğrenim gördükten sonra, Lee Strasberg'in yönettiği Group Theatre'a katıldı.[2][3] Cheryl Crawford ve Robert Lewis ile birlikte New York'ta, Amerikan tiyatro ve sinema tarihinde çok önemli bir yere sahip olacak Actor's Studio'yu kurdu (1947).[2]
Kazan, ilk oyununu 1934'te New York şehrinde sahneledi.[4] 1940'larda yönettiği oyunlarla ülke çapında üne kavuştu ve Broadway'in en iyi yönetmenleri arasına girdi. 1947'de Cheryl Crawford ve Robert Lewis'le birlikte ünlü oyunculuk okulu Actors Studio'yu kurdu.[4] Burada Marlon Brando başta olmak üzere Montgomery Clift, Julie Harris, Eli Wallach, Karl Malden, Patricia Neal, Mildred Dunnock, James Whitmore ve Maureen Stapleton gibi aktörlere eğitim vermiştir.[4]
Filmleri çoğunlukla ilerici ve toplumsal açıdan eleştirel temalar içermektedir.[4]
1948 ve 1955'te Akademi Ödülleri'nde iki kez en iyi yönetmen Oscar'ını kazandı.[5] 1960-64 arasında da New York kentindeki Lincoln Sahne Sanatları Merkezi Repertuvar Tiyatrosu'nun yönetmenleri arasında yer aldı.[6]
1952'de Amerikan Karşıtı Faaliyetleri İzleme Komitesi'nce (HUAC) sorgulanan Kazan, buradaki ifadesinden ötürü ağır eleştirilere uğradı. Başta Rıhtımlar Üzerinde olmak üzere çeşitli yapıtlar bu kovuşturmadaki tutumuyla ilgili izler taşır. 1960'ların ortalarında tiyatrodan uzaklaşmaya başladı; sinemayı da ikinci plana bırakarak yazarlığa ağırlık verdi. 1999 yılında 71. Akademi Ödülleri'nde Yaşamboyu Onur Ödülü'nü, HUAC sorgusu nedeniyle protestolar arasında aldı.
1970'lerden itibaren Türkiye'yi sık sık ziyaret eden Kazan, 1988'de 7. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde seçici kurul başkanlığı yaptı. Zülfü Livaneli'nin Sis filminde küçük bir rol aldı. (1989).
2010 yılında Martin Papier tarafından Elia'ya Mektup adıyla onuruna çekilen belgeselde Al Pacino, Elizabeth Kemp ve diğer oyuncular röportajlar vermiştir.
Kariyeri değiştir
Panic in the Streets (Caniler Sokağı, 1950) New Orleans'ta çekilen ve bir kente korku salan iki haydudun yakalanmasını konu edindi.[7] Bu filmin peşinden İhtiras Tramvayı (A Streetcar Named Desire, 1951), Viva Zapata (1952), Rıhtımlar Üzerinde (On the Waterfront, 1954), Cennet Yolu (East of Eden, 1955) ve Son Patron'u (The Last Tycoon, 1976) yönetti.[8] Baby Doll (Taş Bebek, 1956) servetini yitirmiş orta yaşlı bir güneyli adamla çocuk yaşta karısı ve erginlik yaşına gelmediği için kocasıyla yatmayan kadının gönlünü çelecek bir Sicilyalı arasındaki ilişkiyi, A Face in the Crowd (Kalabalıkta Bir Yüz, 1957) Radyo ve televizyonun nasıl kötüye kullanılabileceğini, Wild River (Vahşi Nehir, 1960), 1920'ler Amerika'sını, Splendor in the Grass (Aşk Bahçesi, 1961) 1930'lar Amerikasını, America, America (1963) amcasının yaşam öyküsünden yola çıkarak Kayseri'den Amerika'ya göç etmek isteyen biri Ermeni biri Rum'un Osmanlı Devleti'nde yaşadıkları zor hayatı, The Arrangement (Kader Değişmez, 1969) Los Angeles'ta intihar eşiğinde olan bir reklam yöneticisinin öyküsünü ve The Visitors (Ziyaretçiler, 1971) ise Vietnam Savaşı'ndan dönenlerin kolayca şiddete yönelebileceklerini konu edindi.[9]
Filmografi değiştir
| Elia Kazan'ın yönettiği filmler | ||
|---|---|---|
| Yıl | Film | Türkçe Adı |
| 1947 | Gentleman's Agreement | Centilmenlik Anlaşması |
| 1951 | A Streetcar Named Desire | İhtiras Tramvayı |
| 1952 | Viva Zapata! | Viva Zapata! |
| 1954 | On the Waterfront | Rıhtımlar Üzerinde |
| 1955 | East of Eden | Cennetin Doğusu |
| 1956 | Baby Doll | Taş Bebek |
| 1957 | A Face in the Crowd | Kalabalıkta Bir Yüz |
| 1961 | Splendor in the Grass | Aşk Bahçesi |
| 1962 | America, America | Amerika, Amerika |
| 1969 | The Arrangement | Uzlaşma |
| 1972 | The Visitors | Ziyaretçiler |
| 1976 | The Last Tycoon | Son Patron |
Kitapları değiştir
- 1962: "America America". New York: Popular Library. (Türkçede "Amerika Amerika", Yaba Yayınları, 1994 çev:Özay Süsoy.)
- 1967: "The Arrangement: A Novel". New York: Stein and Day. (Türkçede "Uzlaşma" (2 cilt halinde), 1972, E-Yayınları, çev: Nazar Büyüm)
- 1972: "The Assassins". Londra: Collins. (Türkçede "Babanın Suçu", Altın Kitaplar, 1973, çev: Hemri Kamdiyoti, Ferit Gürsu)
- 1973: "Kazan on Kazan". Londra: Secker and Warburg.
- 1975: "The Understudy". New York: Stein and Day.
- 1977: "A Kazan Reader". New York: Stein and Day.
- 1978: "Acts of Love". New York: Warner. (Türkçede "Erkekten Erkeğe", Cep Kitapları, 1981, çev: Osman Deniztekin)
- 1982: "The Anatolian". New York: Knopf.
- 1988: "Elia Kazan: A Life". New York: Knopf. (Türkçede "Bir Yaşam", 1989, Güneş yay. çev: Nihal Yeğinobalı)
- 1994: "Beyond the Aegean". New York: Knopf.
- 1999: "The Master Director Discusses His Films". New York: Newmarket Press.
- 2005: "Elia Kazan". New York: Harper Collins.
- 2009: "Kazan on Directing". New York: Knopf.
Kaynakça değiştir
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2022.
- ^ a b c d Schatz 1997, s. 111.
- ^ "Ünlü yönetmen Elia Kazan'ın Kayseri'de doğduğu ev harap durumda". Milliyet. 19 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2022.
- ^ a b c d Schatz 1997, ss. 111-17.
- ^ Schatz 1997, ss. 111-13.
- ^ Schatz 1997, ss. 111-12.
- ^ Lev 2003, ss. 72-74.
- ^ Friedman 2007, ss. 171-73.
- ^ Monaco 2001, ss. 122-24.
Kullanılan Kaynaklar değiştir
- Friedman, Lester, ed. American Cinema of the 1970s: Themes and Variations. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press, 2007.
- Lev, Peter. The Fifties: Transforming the Screen, 1950–1959. Berkeley: University of California Press, 2003.
- Monaco, Paul. The Sixties, 1960–1969. Berkeley: University of California Press, 2001.
- Schatz, Thomas. Boom and Bust: The American Cinema in the 1940s. New York: Scribner’s, 1997.
| Ödüller | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: William Wyler Hayatımızın En Güzel Yılları |
En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1947 Centilmenlik Anlaşması |
Sonra gelen: John Huston Treasure of the Sierra Madre |
| Önce gelen: Fred Zinnemann From Here to Eternity |
En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1954 On the Waterfront |
Sonra gelen: Delbert Mann Marty |