Vikipedi

Dekonstrüktivizm

1980'lerin sonunda ortaya çıkan postmodern mimari akım

Dekonstrüktivizm ya da yapısal analiz, 1980'lerin sonlarında ortaya çıkan postmodern mimari akımı. Yapıyı oluşturan mimari unsurların bütünlüğünün parçalanması, yüzeylerle yapılan oyunlar, dış cephe gibi mimari unsurların dikaçılı olmayan köşelerle yamultulması ve kaydırılması gibi yöntemlere dayanır. Dekonstrüktivist tarza sahip binalar bakanlara belirsizlik ve kargaşa hissi verir.

Daniel Libeskind tarafından tasarlanan ve Birleşik Krallık'ın Manchester şehrinde yer alan Imperial War Museum North binası, birbiriyle kesişiyor gibi görünen üç eğrisel kütle içerir.

Dekonstrüktivist mimarlar başlangıçta Fransız filozof Jacques Derrida'nın fikirlerinden etkilendiler.[1] Her ne kadar Peter Eisenman ile Jacques Derrida birbirlerine oldukça yakın olsalar da Eisenman'ın mimariye yaklaşımı, tanışmalarından ve dekonstrüktivist olmasından çok önce gelişti. Peter Eisenman'a göre dekonstrüktivizm, radikal şekilciliğe ilgisinin bir uzantısı olarak ele alınmalıdır. Dekonstrüktivizmin bazı uygulayıcıları, konstrüktivizmin geometrik dengesizlikleri ve biçimsel deneylerinden de etkilenmişlerdir.[2]

Dekonstrüktivizm hareketinin tarihinin erken dönemlerinde olan ve de gelişimini etkilemiş önemli üç olay vardır. Bunlardan ilki, 1982 yılına ait Parc de la Villette mimari tasarım yarışmasıdır. Özellikle Jacques Derrida ve Peter Eisenman'in tasarımları ile Bernard Tschumi'nin ödül alan tasarımı, dekonstrüktivizm akımına önemli etkileri olmuştur.[3] İkinci önemli olay olan Modern Sanatlar Müzesi'nin; 1988'de, Philip Johnson ve Mark Wigley tarafından düzenlediği New York Dekonstrüktivist Mimarlığı sergisi hem bu akımın tanınması hem de bu akımla özdeşleşdirilecek mimarların ortaya çıkması bağlamında dönüm noktası olan etkinliklerden birisidir.[4] Modern Sanatlar Müzesi'nin New York sergisi; Frank Gehry, Daniel Libeskind, Rem Koolhaas, Peter Eisenman, Zaha Hadid, Coop Himmelb(l)au, Paul Pogbave Bernard Tschumi tarafından yapılan çalışmaları sergilemiştir.[5] Bu sergiden sonra dekonstrüktivizim akımı ile özdeşleştirilmiş birçok mimar bu kavrama mesafe koymuştur. Fakat bu terim genel olarak kabul görmüş ve bugünün mimarisinde yaygın kullanılan bir akım olarak kendine yer bulmuştur.[6] Bu akıma önemli katkısı olmuş üçüncü olay da ABD'nin Ohio eyaletindeki Columbus şehrinde yer alan Peter Eisenman tarafından tasarlanmış Wexner Sanat Merkezi'nin, 1989 yılında tamamlanıp hizmete sunulmasıdır.[7]

Dekonstrüktivizm akımında modernizm-postmodernizm karşılıklı etkileşimi; dışavurumculuk, kübizm, minimalizm ve çağdaş sanat gibi diğer 20. yüzyıl hareketlerine de referans olmuştur. Dekonstrüktivizmin uygulamacılarının "biçim işlevi takip eder", "biçimin saflığı" ve "malzemelere dürüstlük" gibi prensipleri daraltıcı modernizm "kuralları" olarak görür ve mimariyi bu kavramlardan uzaklaşmayı amaçlar.

Tarihsel gelişimi, etkilendiği fikirler ve akımlar değiştir

Modernizm ve postmodernizm değiştir

 
Rem Koolhaas tarafından tasarlanan Seattle Merkez Kütüphanesi, Seattle, Washington, ABD

Günümüzdeki çağdaş mimaride dekonstrüktivizm akımı, düzenli ve rasyonel olan modernizm akımının karşı tarafında yer almaktadır. Benzer şekilde postmodernizm ile de genel olarak karşıt kutuplarda bulunur. Her ne kadar postmodern kuramcılar ile henüz fikirleri olgunlaşmamış ilk dekonstrüktivistler Oppositions dergisinde birlikte yazılar yazmış olsalar da;[8] bu yazıların içeriği incelendiğinde, aslında bu iki akımın kesin olarak birbirinden ayrılmaya başlamasının işaretleri de gözlemlenebilmektedir.[9] Dekonstrüksyon, mimarlık ve mimarlık tarihine son derece asi bir şekilde karşı çıkarken; mimariyi parçalamayı ve yeniden bir araya getirmeyi amaçlar.[10] Postmodernizm ise modernizm akımının uzak durmaya çalıştığı ve dekonstrüktivizim akımının tamamen reddettiği tarihi mimari referansları, biraz çelişkili ve gizlice de olsa benimsemeye çalışır. Postmodernizmin dekonstrüktivizm akımından bir başka farkı da süslemenin, sonradan düşünülen veya bir dekorasyon olduğu fikrini de reddetmesidir.

Oppositions 'taki yazılara ek olarak dekonstrüktivizm akımını modernizm ve postmodernizmden ayıran başka bir yayın da 1966 yılında Robert Venturi tarafından yazılan Mimaride Karmaşa ve Çelişki (İngilizce: Complexity and Contradiction in Architecture) adlı basımdır.[11] Bu yayımda modernizmin ana unsurlarından olan saflık, netlik ve basitlik kavramları eleştirilir ki bu kavramların eleştirilmesi hem postmodern hem de dekonstrüktivist akımın başlangıç nedenlerindendir. Yine aynı yayın ile modernizmin alt dallarından ikisi olan fonksiyonalizm ve rasyonalizm akımları olumsuz paradigmalar olarak nitelendirilmiştir. Kendisi de postmodernist olan Robert Venturi'nin yazılarında mimarlık ürünlerine tarihsel süsler eklemek yoluyla modernizmin mimarlığa zenginlik kazandırdığı belirtilmektedir. Bazı postmodern mimarlar, süslemeyi ekonomik ve minimal yapılara dahi uygulamaya çabalamışlardır. Bu teşebbüs, Robert Venturi tarafından "dekore edilmiş ahır" ifadesiyle açıklanır.[11] Bu kavrama göre tasarımın rasyonel olması şart değildir; fakat yapının işlevselliği hâlen önemlidir. Bu bakış açısı Robert Venturi'nin bir sonraki önemli yapıtının ana tezine çok yakındır. Bu teze göre bazı semboller ve süsler uygulamacı olan mimariye uygulanabilir ve semiyolojinin karmaşık felsefesi ile uyum içindedir.[12]

 
Frank Gehry tarafından tasarlanmış ve Almanya'nın Weil am Rhein şehrinde yer alan Vitra Design Museum binası

Robert Venturi tarafından yazılan Mimaride Karmaşa ve Çelişki adlı yayımındaki dekonstrüktivizm yorumu oldukça farklıdır. İşlev ve süslemeyi ayırmak yerine Robert Venturi gibi postmodernistler yapıların işlevsel yanları sorgulanmıştır. Postmodernistler için süsleme ne ise geometri de dekonstrüktivistler için de oydu. Karmaşanın konusu ve geometrinin kendine has kaotik yapısı dekonstrüktivist yapıların işlevsel, yapısal ve uzaysal boyutlarına yansıtılmıştır.[11] Dekonstrüktivist karmaşa ile tasarlanmış örnekler arasında Frank Gehry'nin tasarladığı ve Almanya'nın Weil-am-Rhein şehrinde yer alan Vitra Design Museum gösterilebilir.[13] Bu müzede Frank Gehry, kübizm ve soyut dışavurumculuğu kullanarak tipik beyaz küplerden oluşan modern sanat galeri parçalara ayrılıp, yeniden bir araya getirilmiştir. Bu bakış açısı, basit modernist bakış açısının işlevsellik kavramını tamamen göz ardı ederken; beyaz stükko kaplaması ile özellikle uluslararası üslup başta olmak üzere modernizm stiline gönderme yapmaktadır. Dekonstrüktivist eser Mimaride Karmaşa ve Çelişki 'de verilen başka bir örnek de Peter Eisenman'ın tasarladığı Wexner Sanat Merkezi'dir.[11] Wexner Sanat Merkezi'nde tasarımında kale şeklinde bir formdan yola çıkılmış; daha sonra bu form birçok kesinti ve form değişikliği ile daha da karmaşık bir forma bürünmüştür. Üç boyutlu iskelet taşıyıcı sistemi yapı içinde gelişigüzel olarak uzanmaktadır. Modernist bir tasarım olan iskelet sistem antik bir Orta Çağ tasarımı olan kale yapısı ile çarpışmaktadır. İskelet sistemde yer alan bazı kolonlar özellikle yere değmeyerek ve merdivenlerin arasından dolaşarak nevrotik bir kaygı hissi yaratmayı amaçlarlar. Wexner Sanat Merkezi bir kale örneğinin parçalanıp yeniden bir araya gelmesiyle oluşan bir tasarım olup; boşlukların ve yapının çelişki ve farklılık ile bir araya gelmesinin sağlamayı amaçlamıştır.[7]

Dekonstrüktivist felsefe değiştir

 
Santiago Calatrava'nın tasarladığı ve İsveç'in Malmö şehrinde yer alan Turning Torso

Dekonstrüktivist felsefenin mimarlık teorisine yansıması Peter Eisenman'nın filozof Jacques Derrida'nın görüşlerinden etkilenmesiyle başlamıştır.[1] Peter Eisenman bu hususta görüşlerini oluştururken yapısöküm düşünce hareketini felsefi bir başlangıç noktası olarak kabul etmiş ve Jacques Derrida ile Parc de la Villette projesinin yarışması dahil olmak üzere pratik alanda çalışmalar yürütmüştür. Yürütülen tüm bu çalışmalar Chora L Works adlı bir kitapta toplandı.[3] Jacques Derrida ve Peter Eisenman'a ek olarak Daniel Libeskind de[14] “bulunuş metafiziği” konusuna ilgi duyuyorlardı ki bu kavram dekonstrüktivist felsefenin mimari teori ile açıklanmasının en önemli ve ana konusudur. Mimarlığın dil felsefesinin metotları kullanarak iletişim kurma kapasitesine sahip bir dil olduğu kabul edilmektedir.[3] Varlık ve yokluğun veya doluluk ve boşluğun diyalektiği kavramları Peter Eisenman'ın uygulama fırsatı bulan veya bulmayan tüm tasarımlarında yer alan kavramlardır. Hem Jacques Derrida hem de Peter Eisenman bulunulan mekânının mimarlık olduğu ve de var olmak ile yok olmak diyaletiklerinin hem inşaat (İngilizce: construction) hem de dekonstrüksiyon (İngilizce: deconstruction) kavramlarından bulunduğu görüşünü benimsemektedir.[15]

Jacques Derrida'ya göre metinlerin anlaşılması en kolay klasik açıklamalar ile mümkün olabilir. Bu bağlamda bakıldığında dekonstrüksiyon stilinde tasarlanmış herhangi bir mimarlık eseri de var olabilmesi için son derece köklü bir geçmişten gelen geleneksel bir yapının varlığına ihtiyaç duyar; böylece o yapının varlığına karşı esnek bir tasarım olduğunu ortaya koyabilir.[16]

Frank Gehry'nin 1978 yılında Santa Monica'da kendisi için tasarladığı konut projesi dekonstrüktivist stilde tasarlanmış örnek bir yapı olarak nitelendirilmektedir. Bu yapının tasarımında başlangıç noktası olarak tipik bir banliyö evi ve o evin sahip olması beklenen tipik sosyal anlamlardan yola çıkılmıştır. Daha sonra Frank Gehry bu yapının kütlesini, üç boyutlu biçimini ve diğer tasarım unsurlarını adeta bir oyuncak ile oynar gibi parçalamış ve yapıyı yeniden inşa etmiştir.[17]

Jacques Derrida oluşturduğu ve sıklıkla kullandığı bulunuş metafiziği ve dekonstrüksiyon kavramlarına ek olarak söküme almak (under erasure veya sous rature) kavramlarını de mimarlıkla ilgili yazılarına yansıtmış ve dekonstrüksivist düşünce yapısına katkıda bulunmuştur.[16] Daniel Libeskind mimarlık kariyerindeki ilk tasarımlarını adeta bir yazı şekli şeklinde yarattığını belirtmiş ve bir inşaat malzemesi olan betonu bir nevi şiir gibi tasarımlarına yansıttığını söylemiştir. Tasarımlarını oluştururken kitapları mimari şekiller gibi tasvir etmiş ve yazı biçimlerini bu yapı kütlelerinin üzerine uygulamış ve bu şekilde mimarlık stilini edebiyata gönderme yapmıştır. Bu bağlamda Daniel Libeskind'in söküme almak (under erasure veya sous rature) ve iz sürme (trace) kavramlarına özellikle Berlin Yahudi Müzesi tasarımında yansımalarını gözlemlemek mümkündür.[18] Holokost dönemini hatırlatması amaçlanan bu yapıda olduğu gibi Maya Lin'in Vietnam Şehitleri Anıtı[19] veya Peter Eisenman'ın Katledilen Avrupalı Yahudiler Anıtı[20] projeleri de söküme almak ve iz kavramlarının uygulamaya yansıtıldığı örneklerdir.[21]

Konstrüktivizm ve Rus Fütürizmi değiştir

Dekonstrüktivizmi mimari stil olarak benimseyen bir grup mimar da 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmış, daha çok grafiksel ve hayalperest mimari tasarımları olan ve çok azının inşa edildiği Konstrüktivizm[2] ve Rus Fütürizmi[22] akımlarından etkilenmişlerdir.

Naum Gabo, El Lissitzky, Kazimir Malevich ve Alexander Rodchenko gibi sanatçılar dekonstrüktivizmi uygulayan Zaha Hadid ve Coop Himmelb(l)au gibi mimarların tasarımlarındaki geometrik biçimlerinin gelişiminde etkili olmuşlardır. Bu mimarlar hem Dekonstrüktivizim hem de Konstrüktivizm akımlarını benimseyerek soyut mimari biçimler oluşturmakla ilgilenmişlerdir. Her iki mimari akımın başka bir ortak yanı, tıpkı grafik sanatları veya heykeltıraşlıkta olduğu gibi, geometrik şekillerin temelden basitleştirilmesine önem vermeleridir. Ancak iki akım belli noktalarda birbirlerinden ayrılırlar. Konstrüktivizm genelde kavramların ve biçimlerin saflaştırılması yani özlerine dönülmesine önem verirken bu kavrama dekonstrüktivizmde önem verilmez. Dekonstrüktivizm akımını benimseyenler biçim ne kadar bozulursa (İngilizce: deformed) tasarım da o kadar parçalanmış (İngilizce: deconstructed) olur fikrini benimsemektedirler.[5]

Konstrüktivizmde yaygın olarak kullanılan grafik motifler dikdörtgen çizgiler ve üçgenimsi şekillerdir; ayrıcı kare ve daire gibi basit şekiller de kullanılmıştır. Prouns adı verilen soyut resimler dizisinde El Lissitzky birçok geometrik şekli farklı açılardan uzayda asılı göstermiştir.[23] El Lizzitzky Bunu yaparken de betornarme çeliği veya biçilmiş kerestenin son derece sıkı bir şekilde veya gevşek bir şekilde birbirine bağlandığı; ya da ortalığa saçılmış bir şekilde durdukları sembolize edilmek istemiştir. Aynı kompozisyonları Daniel Libeskind'nin dekonstrüktivist çalışması olan Micromegas'da da görmek mümkündür.[24]

Konstrüktivist eğik ve çapraz çizgi motifleri kullanılarak duvarın sembolik olarak parçalanması çizgileri tanımlayan duvarın yok olmasına sebep oluyor….Son derece belirgin olan bu kaotik durum çizgiyi tanımlayan duvarın inşa edilmesini yani çizginin alyapısının oluşmasını sağlıyor. Bu içsel karmaşıklık çizginin varolmasını sağlarken aynı zamanda o çizginin, duvar üzerinde çentikler gibi, parçalanmasını da beraberinde getiriyor.

—Phillip Johnson ve Mark Wigley, Dekonstrüktif Mimari adlı kitaptan alıntı (sayfa 34)[6]

Konstrüktivizm akımı ile dekonstrüktivizm arasındaki önemli başka bir fark da siyasi ideolojileridir. Konstrüktivizm akımı mevcut teknolojinin 1920'lerin SSCB'sinin kuruluş ve komünist ideolojisine uygun bir sosyal amaçla kullanmayı amaçlarken, dekonstrüktivizm akımının böylesi bir sosyal amacı yoktur. Tasarımlarının bazılarının dekonstrüktivizm akımı ile özdeşleştirildiği Hollanda kökenli bir mimar olan Rem Koolhaas, 1977 yılında yayınladığı The Story of the Pool (Türkçesi: Havuzun Hikâyesi) adlı kitapta Konstrüktivistlerin kendi kendine enerji üreten bir Modernist bir havuzun içinde SSCB'den kaçtığını ve ABD'ye vardığını kurgusal bir hikâyede tasvir eder. Bu hikâyeye göre, tıpkı Stalinizm altında olduğu gibi Konstrüktivizm akımı ABD'de de ölmeye mahkûmdur.[25]

Çağdaş sanat değiştir

 
Coop Himmelb(l)au'nın tasarladığı ve Almanya'nın Dresden şehrinde yer alan Ufa-Kristallpalast binası

Çağdaş sanatın dallarından en fazla minimalizm ve kübizm akımlarının dekonstrüktivizme etkisi olmuştur. Form ve içeriğin birbirinden ayrılması ve de farklı bakış açılarından aynı anda bakılması nedeniyle Kübizm akımının bir parçası olan Analitik Kübizm'in, bu mimarlık akımına etkisi daha fazla olmuştur. Frank Gehry ve Bernard Tschumi'nin birçok tasarımında parçalanmış boşlukların eşzamanlı yer alması son derece sık rastlanan bir durumdur. Kübizm akımı içindeki başka bir alt akım olan Sentetik Kübizm'in dekonstrüktivizime etkisi Analitik Kübizm kadar olmasa bile Frank Gehry'nin mimari kariyerinin ileriki dönemlerindeki tarzında kendini göstermektedir.[26] Dekonstrüktivizm akımı tıpkı Minimalizm gibi kültürel referanslardan kendini bağımsız kılmayı amaçlar.[27]

Deformasyon yani biçiminin bozulması ve dislokasyon yani altüst olma kavramlarına yatkın olan dekonstrüktivizm akımı bunlara ek olarak Dışavurumculuk ve Dışavurumcu Mimarlık akımlarımdan da etkilenmiştir. Dekonstrüktivist bazı tasarımların Dışavurumculuk, Yeni-Dışavurumculuk ve Soyut Dışavurumculuk akımlarının taşıdığı özellikleri aynen taşıdıkları bazı örneklere de zaman zaman rastlanmıştır. Bu duruma bir örnek vermek gerekirse Coop Himmelb(l)au tarafından tasarlanmış ve farklı açılardan oluşmuş şekillerden oluşan Ufa-Kristallpalast soyut geometrik şekillerden oluşan resimler yapmış Franz Kline'nin çalışmalarını anımsatmaktadır. Ufa-Kristallpalast açısal şekilleri ile Almanya kökenli dışavurumcu bir ressam olan Ernst Ludwig Kirchner tarafından tasarlanmış Almanya kasabalarının caddelerini anımsatır.[28] Wassily Kandinsky'nin çalışmaları da dekonstrüktivist mimariye benzerlikler göstermektedir.[29] Kandinsky'nin figüratif ve somut sanattan uzaklaşıp soyut dışavurumculuğa yönelmesi de dekonstrüktivist mimarların aşina olunan geometriyi süs olarak kullanmaktan vazgeçmesi arasında da oldukça belirgin bir benzerlik vardır.

1980'li ve 1990'lı yıllarda oluşturulmuş bazı sanat eserleri ve mimari yapılarda da dekonstrüktivizimin izlerini bulmak mümkündür. Buna en iyi iki örnek Maya Lin ve Rachel Whiteread'in çalışmalarıdır. Maya Lin'in 1982 yılında tasarladığı Vietnam Şehitleri Anıtı'nın granit plakaların yer döşemesi ile çok keskin bir biçimde pozisyonlanması bu duruma güzel bir örnektir.[19] Bu plakaların adeta kırılmış dağılmış gibi gözükmeleri ve üzerlerindeki yazıların minimalist bir şekilde sınırlanmış olması ile bu tasarımın dağılmış, parçalanmış hissi verilmek istenmiş ve tasarımın kendisine yazıdan daha fazla okunması ve anlanması amaçlanmıştır ki bu dekonstrüktivizm anlayaşı ile birebir örtüşmektedir. Maya Lin dekonstrüktivist bir yapı olan ve Peter Eisenman tarafından tasarlanmış Wexner Sanat Merkezi'nin tasarlanması çalışmalarına da katılmıştır.[7] Büyük Britanyalı bir heykeltıraş ve sanatçı olan Rachel Whiteread'in tasarladığı mimari mekân düzenlemeleri de çağdaş sanatın mimari ile bir araya geldikleri tasarımlar olarak nitelendirilirler. Mesela 1990 yılında yaptığı bir çalışma olan Ghost tüm bir mekânı alçı ile kaplanmasıyla tüm boşlukların kapatılması simgelenmişti ki bu Jacques Derrida'nın mimarlığın var olma kavramı ile uyumludur.

Dekonstrüktivizim akımına etkisi olan veya birbirini etkileyan başka birisi de Amerikalı bir sanatçı olan Gordon Matta-Clark'dır.[30] Eğitimi sırasında Fransız kökenli dekonstrüksiyon felsefecilerinden etkilenen Gordon Matta-Clark; süreç içinde détournement adı verilen var olan sanatsal unsurların yeni bir oluşum için kullanılması anlayışını ortaya koymuş ve tasarımlarını da bu yönde oluşturmuştur.[31] Bina parçaları/kesikleri (İngilizce: Building cuts) adını verdiği; terk edilmiş kullanılmayan binaları bazen içlerindeki yer döşemeleri, tavanları, taşıyıcı sistemleri veya duvarlarını yıkarak sergi mekânı olarak yeniden oluşturması (dekonstrüktive etmesi) ile sanat galerileri ve sanat eserlerini sergileme olanaklarını sunmuştur. Bu uygulama biçimleri sonradan hem dekonstrüktivizm felsefesine, hem de bunun mimarlıkta uygulanmasına oldukça önemli etkileri olmuştur.[32]

 
Frank Gehry ve Vlado Milunic'in Çekya'nın başkenti Prag'da tasarladıkları Dans Eden Ev

1988 MoMa sergisi değiştir

Küratörlüğünü Yeni Zelandalı bir mimar olan Mark Wigley[33] ve Amerikalı bir mimar olan Philip Johnson'un yaptığı, 1988 yılına ait Modern Sanatlar Müzesi (MoMa) sergisi dekonstrüktivist akıma enerji vermiş ve onun takipçilerinin birçoğunun ün kazanmasına yardımcı olmuştur.[4] Sergiyle ilgili duyuru makalesini yazan Mark Wigley genelde birbirlerinden farklı olduğu için tanınmış bu mimarların ortak noktalarını bu duyuru makelesinde işlemiştir.

{{Quote2| Bu sergide yer alan projeler son derece farklı bir hassasiyete işaret ediyorlar. Bu hassasiyet saf formun rahatsız edilmesi rüyasıdır. Düşünme şeklimizi rahatsız edebilme yeteneğimiz bu projeleri dekonstrüktivist yapan önemli bir unsurdur. Bu sergi modernizmin gizli potensiyelini incelen birçok mimarın sıra dışı bina tasarımlarının birbiri ile bağlantısıni incelemektedir.|Phillip Johnson ve Mark Wigley, Dekonstrüktif Mimari adlı kitaptan alıntı[6]

23 Haziran 1988 ile 30 Ağustos 1988 tarihleri arasında düzenlenen ve Deconstructivist Architecture (Türkçesi: Dekonstrüvist Mimarlık) isimli bu MoMa sergisinde döneminde oldukça tanınmış yedi mimarın dekonsrüktivist öğeler içeren bazı tasarımları yer almıştır. Sergiye katılan mimarlar arasında Peter Eisenman, Frank Gehry, Zaha Hadid, Coop Himmelblau, Rem Koolhaas, Daniel Libeskind ve Bernard Tschumi vardı.[4] Mark Antony Wigley ve Philip Johnson bu sergiyi düzenlerken Fransız felsefeci Jacques Derrida'nın Dekonstrüksiyon felsefesi görüşlerinden ayrıca Konstrüktivizm'den etkilenmişlerdir.[33] Ancak sergiye katılan yedi mimardan sadece Peter Eisenman ve Bernard Tschumi tasarımlarının Jacques Derrida'nın görüşleri ile bağlantısının olduğunu kabul etmiştir. Ayrıca sadece Zaha Hadid tasarımlarının sadece Konstrüktivizm akımından etkilendiğini kabul etmiştir. Diğer mimarlar zamanla bu kavramların yaygınlaşmasıyla kendilerinin bu akımlarla ilgisi olmadığı görüşünu savunmuşlarsa da, dekonstrüktivizm akımı denilince akla gelen mimarların başında gelmeye devam etmişlerdir.[5]

Bilgisayar destekli tasarım değiştir

 
Bilgisayar Destekli Tasarım ürünü olan ve Frank Gehry tarafından tasarlanan ve Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nün bir parçası olan Stata Merkezi'nin inşaatı 16 Mart 2004 tarihinde tamamlanmıştır.

Bilgisayar Destekli Tasarım günümüzün çağdaş mimarlık eserlerinin inşaatı için oldukça önemli bir araçtır.[34] Dekonstrüktivizm stilinde tasarlanmış projelerde bu teknolojinin kullanılması diğer mimari stillere kıyasla daha fazla önem taşımaktadır. Üç boyutlu modelleme ve hem kurgusal hem de gerçek animasyonlarda son derece karmaşık mekânların tasarlanması Bilgisayar Destekle Tasarım ile (İngilizce: CAD veya Computer Aided Design) mümkün olmasının yanı sıra bu teknoloji ile tasarlanmış eserlerin Bilgisayar Destekli Üretim (İngilizce: CAM veya Computer Aided Manufacturing) ile son derece karmaşık bina detaylarının birebir ve ekonomik olarak üretilmesi mümkündür.[35][36]

Ayrıca zaman içinde teknolojinin gelişmesi ile daha karmaşık mimari modellerin oluşturulması imkânı doğmuştur. Bu yazılımlardan en popüler olanlarından birisi ve Frank Gehry tarafından da kullanılan Digital Project hem CAD programlarının, hem de CATIA adı verilen eşgüdümlü üç boyutlu etkileşimli uygulama programlarının bir araya getirilmesi ile oluşmuş programdır.[37] VectorWorks,[38] ArchiCAD,[39] SolidWorks,[40] Revit[41] gibi farklı yazılımlar da bu amaçla kullanılmaktadır.

Geçmişte inşa edilmiş birçok dekonstrüktivist yapıya bakıldığında bunların tamamımın bilgisayar desteği ile inşa edildikleri düşünülebilir ancak bunun istisnaları da mevcuttur. Örneğin Zaha Hadid'in birçok tasarımı bilgisayar ortamında üretilmemiştir. Ayrıca Frank Gehry'nin birçok eseri, her ne kadar bilgisayar da kullanılmışsa da,[37] daha çok üzerinde çalıştığı maketler ile tasarlanmıştır. Ayrıca hatırlanması gereken başka bir husus bilgisayarlar her ne kadar dekonstrüktivist tasarımların gerçekleşmesini kolaylaştırsalar da her tuhaf gözüken bilgisayar tasarımı dekonstrüktivist değildir.

Dekonstrüktivizm hakkındaki eleştiriler değiştir

 
Frank Gehry'nin tasarladığı ve Nervion Nehri'nde yer alan Guggenheim Müzesi, Bilbao, İspanya

Kenneth Frampton'a ait Modern Mimari: Bir Eleştiriler Tarihi (İngilizcesi: Modern Architecture: A Critical History) adlı kitabın 1980 yılındaki ilk basımında beri mimarlık teorisinin eleştirilmesi hususunda genel bir bilinçlenme mevcuttur.[42] Bu bağlamda dekonstrüktivizm akımı da Jacques Derrida'nın felsefi bakış açısı baz alınarak postmodernizmin diğer akımları gibi eleştirilmiştir. Bu teorik bakış açısında dekonstrüktivizmin aciliyet ve analiz kavramları baz alınarak eleştirildiği gözlemlenebilir.[43] Ayrıca dekonstrüktivizm akımının eleştirileri incelendiğinde geçmişte inşa edilmiş diğer çalışmaların da yeniden analiz edildiği ve estetk kaygıların arka planda kaldığı görülmektedir; bu bağlamda Wexner Sanat Merkezi iyi bir örnek sayılabilir.[7] Eleştiri Teorisi özünde kapitalizmin eleştirir; oldukça pahalı olan ve genel elit bir tabakanın faydalanabildiği dekonstrüktivist yapılar, teoride ne iddia ederlerse etsinler uygulamada bu beklentiyi karşılamaktan son derece uzaktadır. Yapılan tüm eleştirilerde Frank Gehry'nin dekonstrüktivzim akımının en önemli temsilcilerinden birisi olduğu kabul edilse de mimarın kendisi tasarımlarınin dekonstrüktivist olduğu görüşünü reddetmektedir.[44]

Dekonstrüktivizm akımını eleştirenler bu tasarım biçiminin tamamen fiziksel bir çalışma olduğunu; sosyal hiçbir mesaj içermediğini ve sosyal bağlamda önemsiz oldukları yorumunu getirmektedir. Bu görüşü paylaşan Kenneth Frampton dekonstrüktivizmi “elitist ve gerçeklerden uzak” olarak nitelendirirken;[42] Nikos Salingaros ise bu akımın yıkılmış formları inşa etmek için tasarımın düşüncesini ele geçirmiş bir “virütik dışavurumculuk” olduğunu söylemiştir.[45] Nikos Salingaros'un eleştirileri Derrida ve Philip Johnson'un tanımları ile benzerlik gösterse de, kendisi bu tanımı dekonstrüktivizmi tamamen olumsuz bir şekilde eleştirmek için yapmıştır. Mimari alanda uygulanan dekonstrüktivizme getirilen diğer eleştiriler dekonstrütivist felsefeye getirilen eleştiriler ile benzerlikler göstermektedir. Yani yeniden inşaat (İngilizce: deconstruction) planlanmış bir aşamalar zinciri değildi, mimar nasıl isterse öyle sonuçlanabilir; hatta mimarın eserlerinde tutarsızlığa da yol açabilir.[46]

Bu bağlamda getirilen başa bir eleştiride günümüzdeki dekonstrüktivizm uygulamalarının ilk felsefi kökeninin tamamen uzaklaştığı ve elimizde sadece dekonstrütivizmin estetik yani görsel yanının kaldığıdır.[15] Bazı eleştirmenler ise mimarlığın dilsel felsefenin konusu olamayacağı veya geçmişte mümkünse bugün artık bunun mümkün olmadığını, bu bağlamda dekonstrüktivizmin felsefi bağlamlarda eleştirilemeyeceği görüşünü savunmaktadırlar. Başka bir grup ise geçmişi reddeden ve yerine başka bir alternatif önermeyen bir mimarlık akımı olan ve tasarım stratejilerinin insanlara vahşi gelebilen dekonstrüktivizmin gelecek nesillere ne tür bir etki yaratacağını sorgulamaktadır.[15]

Dekonstrüktivizm stilinde yapılardan seçmeler değiştir

Açılış yılı Yapının ismi Şehir ve ülke Görsel Amaç Mimar Ref
1987 Parc de la Villette   Paris, Fransa   Park Tschumi, BernardBernard Tschumi [47]
1989 Wexner Sanat Merkezi   Columbus, Ohio, ABD   Sanat Merkezi Eisenman, Peter Peter Eisenman [7]
1989 Vitra Design Museum   Weil am Rhein, Almanya   Müze Gehry, FrankFrank Gehry [13]
1993 Weisman Art Museum   Minneapolis, Minnesota, ABD   Müze Gehry, FrankFrank Gehry [48]
1996 Dans Eden Ev   Prag, Çekya   Ofis Milunić, VladoVlado Milunić ve
Gehry, FrankFrank Gehry		 [49]
1997 Guggenheim Müzesi Bilbao   Bilbao, İspanya   Müze Gehry, FrankFrank Gehry [50]
2001 Berlin Yahudi Müzesi   Berlin, Almanya   Müze Libeskind, Daniel Daniel Libeskind [18]
2001 Gehry Tower   Hannover, Almanya   Ofis Gehry, FrankFrank Gehry [51]
2002 Imperial War Museum North   Manchester, Birleşik Krallık   Müze Libeskind, Daniel Daniel Libeskind [52]
2003 Rosenthal Çağdaş Sanatlar Merkezi   Cincinnati, Ohio, ABD   Müze Hadid, ZahaZaha Hadid [53]
2003 Walt Disney Concert Hall   Los Angeles, Kaliforniya, ABD   Konser salonu Gehry, FrankFrank Gehry [54]
2004 Stata Merkezi   Cambridge, Massachusetts, ABD   Üniversite kampüs binası Gehry, FrankFrank Gehry [55]
2004 Krzywy Domek   Sopot, Polonya   Alışveriş merkezi Szotynscy & Zaleski [56]
2004 Seattle Merkez Kütüphanesi   Seattle, Washington, ABD   Kütüphane Koolhaas, RemRem Koolhaas [57]
2004 Jay Pritzker Pavyonu   Chicago, İllinois, ABD   Park Gehry, FrankFrank Gehry [58]
2005 Turning Torso   Malmö, İsveç   Gökdelen (sadece iskan amaçlı) Calatrava, SantiagoSantiago Calatrava [59]
2005 Phaeno Bilim Merkezi   Wolfsburg, Almanya   Müze Hadid, ZahaZaha Hadid [60]
2007 Akron Art Museum   Akron, Ohio, ABD   Müze Himmelb(l)au , CoopCoop Himmelb(l)au [61]
2007 IAC Binası   New York,
New York, ABD		   Ofis Gehry, FrankFrank Gehry [62]
2008 Avaz Twist Tower   Saraybosna, Bosna-Hersek Dosya:Sarajevo Holiday Inn.JPG| Ofis Faruk Kapidzic [63]
2008 CCTV Genel Merkezi   Pekin, Çin   Medya merkezi Koolhaas, RemRem Koolhaas ve
Scheeren, OleOle Scheeren		 [64]
2008 Köprü Pavyonu   Zaragoza, İspanya   Köprü Hadid, ZahaZaha Hadid [65]

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

Dipnotlar değiştir

  1. ^ a b "Jacques Derrida, Abstruse Theorist, Dies at 74". New York Times. 10 Ekim 2004. Erişim tarihi: 12 Eylül 2010. 
  2. ^ a b Sima Ingberman. ABC: International Constructivist Architecture, 1922-1939 (İngilizce). 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
  3. ^ a b c Jacques Derrida ve Peter Eisenman (1997). Chora L Works. Monacelli Press. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2010. 
  4. ^ a b c "Deconstructivist Architecture, Museum of Modern Art" (PDF). Baruch College. 13 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2010. 
  5. ^ a b c Andreas Papadakis, Catherine Cooke ve Andrew Benjamin (1989). Deconstruction: omnibus volume (İngilizce). Academy Editions. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  6. ^ a b c Philip Johnson, Mark Wigley, Museum of Modern Art (New York, N.Y.) (1988). Deconstructivist architecture. Modern Sanatlar Müzesi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2010. 
  7. ^ a b c d e Neil Edward Brooks ve Josh Toth. The mourning after: attending the wake of postmodernism (İngilizce). ss. sf. 126. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2010. 
  8. ^ K. Michael Hays. "Oppositions Reader: Selected Essays 1973-1984". Erişim tarihi: 2 Kasım 2010. 
  9. ^ Oppositions (1973-1984). The Institute for Architecture and Urban Studies. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2010. 
  10. ^ Bernard Tschumi (1996). Architecture and Disjunction. The MIT Press. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2010. 
  11. ^ a b c d Robert Venturi. Complexity and Contradiction in Architecture (İngilizce). Modern Sanatlar Müzesi. 1 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2010. 
  12. ^ Robert Venturi, Denise Scott Brown, Steven Izenour (Haziran 1977). Learning from Las Vegas. The MIT Press. 20 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2010. 
  13. ^ a b J. Fiona Ragheb, Jean-Louis Cohen (2003). Frank Gehry (İngilizce). Solomon R. Guggenheim Museum. Erişim tarihi: 2 Kasım 2010. 
  14. ^ "Imperial War Museum North Earth Time"". Daniel Libeskind'den alıntı: "This project develops the realm of the in between, the inter-est.... Pointing to that which is absent". 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2010. 
  15. ^ a b c James Stevens Curl, (Ed.) (2006). A Dictionary of Architecture and Landscape Architecture (2. basım bas.). Oxford University Press, ISBN 0-19-860678-8. ss. 880 sayfa. 
  16. ^ a b Jacques Derrida, (Ed.) (1967). Of Grammatology. Johns Hopkins University Press. ss. 360 sayfa. 
  17. ^ ""Mattaclarking" Dissertation Exploring the work of Gordon Matta-Clark (1994)". Robert Holloway. 14 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2010. 
  18. ^ a b "Jewish Museum Berlin". Berlin Yahudi Müzesi web sitesi. 2 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010. 
  19. ^ a b "Vietnam Veterans Memorial". American Treasures of The Library of Congress. 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2010. 
  20. ^ "Memorial to the Murdered Jews of Europe, Berlin, Germany". ArchiPlanet.org. 28 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2010. 
  21. ^ Madan Sarup (1993). An introductory guide to post-structuralism and postmodernism (İngilizce). University of Georgia Press. Erişim tarihi: 3 Kasım 2010. 
  22. ^ Victor Terras (1990). Handbook of Russian Literature (İngilizce). Yale University Press. 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2010. 
  23. ^ "Design by El Lissitzky". Getty Research Institute. 13 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2010. 
  24. ^ Daniel Libeskind ve Andrea P. A. Belloli (1997). Radix-Matrix: architecture and writings (İngilizce). Prestel. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  25. ^ Rem Koolhaas, (Ed.) (1977). The Story of the Pool. Monacelli Press. 
  26. ^ "Architecture in the Age of Gehry". Vanity Fair. 5 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2010. 
  27. ^ Franco Bertoni (2002). Minimalist architecture (İngilizce). Birkhäuser. Erişim tarihi: 3 Kasım 2010. 
  28. ^ "UFA- Kino "Kristallpalast"". Das-Neue-Dresden.de. 27 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2010. 
  29. ^ Wassily Kandinsky ((Ed.)). Point and Line to Plane (1979 bas.). New York: Dover Publications, ISBN 0-486-23808-3. ss. 146 sayfa. 
  30. ^ "Gordon Matta-Clark Archive". Canadian Centre for Architecture. 4 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2010. 
  31. ^ "Gordon Matta-Clark at the Whitney". William Hanley, ARTINFO (11 Nisan 2007). 10 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2010. 
  32. ^ "The Gordon Matta-Clark Archive at the Canadian Centre for Architecture" (PDF). Louise Désy ve Gwendolyn Owens. 15 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2010. 
  33. ^ a b Mark Wigley. The Architecture of Deconstruction: Derrida's Haunt (İngilizce). Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  34. ^ Gerald E. Farin, Josef Hoschek ve Myung-Soo Kim. Handbook of Computer Aided Geometric Design (İngilizce). 28 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  35. ^ "Curves and Surfaces for CAGD". Gerald Farin, Morgan-Kaufmann, 2002. 22 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  36. ^ "The Architecture of Curved Shapes". Kazimierz Butelski, Cracow University of Technology. 1 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  37. ^ a b "Gehry Technologies". 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  38. ^ "VectorWorks". 26 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  39. ^ "ArchiCAD". GraphiSoft.com. 3 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  40. ^ "SolidWorks". 14 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  41. ^ "Autodesk Revit Architecture". Autodesk. 22 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  42. ^ a b Kenneth Frampton (1992). Modern Architecture: A Critical History (İngilizce). Thames & Hudson. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2010. 
  43. ^ Geoffrey Bennington ve Jacques Derrida. Jacques Derrida (İngilizce). Erişim tarihi: 4 Kasım 2010. 
  44. ^ "Peter Eisenman: 1990-1997, Richard C. Levene ve Fernando Márquez Cecilia (Madrid: El Croquis Editorial, 1997)". Frank Gehry'den alıntı: "The best thing about Peter's buildings is the insane spaces he ends up with.... All that other stuff, the philosophy and all, is just bullshit as far as I'm concerned.". Erişim tarihi: 17 Temmuz 2010. 
  45. ^ Nikos Salingaros (2008). Anti-Architecture and Deconstruction (İngilizce). Umbau-Verlag. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2010. 
  46. ^ "Deconstruction: From Philosophy to Design, Arizona State University" (PDF). Alıntı: "Today, in the mid 90's the term 'deconstruction' is used casually to label any work that favours complexity over simplicity and dramatises the formal possibilities of digital production.". 15 Mart 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2010. 
  47. ^ "Parc de la Villette resmi web sitesi (Fransızca)". 30 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2010. 
  48. ^ "Weisman Art Museum, Frank Gehry designs the building". University of Minnesota, Frederick R. Weisman Art Museum, 2003. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2010. 
  49. ^ "Nationale Nederlanden Building, Rasin Embankment, Prague, Czech Republic". ArcSpace.com. 5 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2010. 
  50. ^ "Museo Guggenheim Bilbao". Guggenheim Müzesi Bilbao web sitesi. 14 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010. 
  51. ^ "Gehry Tower". En.Structura.de. 27 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010. 
  52. ^ "War and peace and quiet". Guardian (22 Nisan 2002). 24 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2010. 
  53. ^ "Zaha Hadid, Contemporary Arts Center". ArcSpace.com. 25 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2010. 
  54. ^ "New L.A. concert hall raises temperatures of neighbors (24 Şubat 2004)". USA Today. 11 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2010. 
  55. ^ "Dizzying heights". Boston Globe. 5 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2010. 
  56. ^ "Six funny buildings". Guardian. 19 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2010. 
  57. ^ "High-Tech Bibliophilia". The New Yorker. 23 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2010. 
  58. ^ "Jay Pritzker Pavyonu web sitesi". MillenniumPark.org. 5 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2010. 
  59. ^ "Turning Torso". Santiago Calatrava web sitesi. 29 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2010. 
  60. ^ "Science Center Celebrates an Industrial Cityscape". New York Times. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2010. 
  61. ^ "Museum Architecture". Akron Art Museum. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2010. 
  62. ^ "IAC Building". IACbuilding.com. 8 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2010. 
  63. ^ "Avaz Twist Tower". Avaz Twist Tower web sitesi. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010. 
  64. ^ "Forbidden Cities: Beijing's great new architecture is a mixed blessing for the city". The New Yorker. 27 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2010. 
  65. ^ "Köprü Pavyonu web sitesi". ExpoZaragoza2008.es. 22 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2010. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dekonstrüktivizm&oldid=32506957" sayfasından alınmıştır