Christopher Hansteen
Christopher Hansteen (d. 26 Eylül 1784 - ö. 11 Nisan 1873), Dünya'nın manyetik alanını çizime dökmesiyle tanınan Norveçli jeofizikçi ve gökbilimci.
Christopher Hansteen | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 26 Kasım 1784 Christiania |
| Ölüm | 11 Nisan 1873 (88 yaşında) Kristiania |
| Milliyet | Norveçli |
| Mezun olduğu okul(lar) | Kopenhag Üniversitesi |
İlk yılları değiştir
Hansteen, Johannes Mathias Hansteen (1744-1792) ile Anne Cathrine Treschow (1754-1829)'un çocukları olarak Christiania'da doğdu. Norveçli fizikçi, Conradine Birgitte Dunker'in küçük kardeşi,[1] onun çocukları Bernhard Dunker ile Vilhelmine Ullmann'in dayısı ve torunları Mathilde Schjøtt, Ragna Nielsen ile Viggo Ullmann'in büyük dayısıydı.[2] Ayrıca annesi, Niels Treschow'un kuzeniydi.[1]
Önceleri deniz subayı olmak isteyen Hansteen'in bu arzusu, babasının henüz o küçükken ölmesi sonucu gerçekleşemedi. Dokuz yaşında Oslo Katedral Okulu'na gitmeye başladı. Annesinin kuzeni, Niels Treschow, okulun müdürüydü. Hansteen 1802'de examen artium'u geçerek 1803'te Kopenhag Üniversitesi'ne kaydoldu. İlk olarak hukuk öğrencisi olarak başlayan Norveçli, sonraları matematiğe daha fazla ilgi duydu. Hans Christian Ørsted'ın derslerinden etkilenmekteydi. Hansteen ileride evleneceği, profesör Caspar Abraham Borch'ın kızı, Johanne Cathrine Andrea Borch'la da üniversitede tanıştı. 1806 yılında Frederiksborg'daki gymnasium'da matematik öğretmeni olarak çalışmaya başladı.[1]
Akademik kariyeri değiştir
Hansteen 1807'de yerin manyetik alanı üzerine çalışmaya başladı.[3] İlk akademik yayını, 1811'de Danimarka Kraliyet Bilim ve Edebiyat Akademisi'nin manyetik eksenler konusunda düzenlediği bir yarışmanın ardından, Journal de Physique'da yer aldı. 1813'te Hansteen'e, o dönemde yeni kurulmuş olan Frederick Kraliyet Üniversitesi (1811) tarafından araştırma bursu verildi; ayrıca ileride hocalık yapma hakkı tanındı. 1814 Mayıs'ında Johanne Cathrine Andrea Borch ile evlenen Norveçli, yazın ülkesine gitmek üzere yola çıktı. 1814'te devam eden İsveç'in Norveç'e askeri müdahalesi yüzünden deniz yolunu kullanan çift, beş gün sonra Norveç'e ulaştı ve Oslo'ya yerleşti.[1]
1814'tek itibaren derslere giren Hansteen, 1816'de astronomi ve uygulamalı matematik profesörü oldu. 1815'ten itibaren resmî Norveç almanakının editörlüğü ile Oslo astronomi gözlemevinin müdürlüğü, 1817'den itibaren de Norveç Harita ve Kadastro Kurumu (Norges Geografiske Oppmåling) müdür yardımcılığı yaptı.[1] 1819'da manyetik alan çalışmalarının bir bölümünü yayımladı; çalışması Untersuchungen über den Magnetismus der Erde adıyla Almancaya da çevrildi. Hansteen, manyetik olgunun gözlemi için kitabında çerçevesini çizdiği kurallarla, Dünya'nın manyetik kutuplarının yer ve sayısını belirleyebileceği verilere ulaşabileceğini düşünmüştü.[3] 1822'de Norveç'in doğa bilimleri üzerine ilk yayını olan Magazin for Naturvidenskaberne'in kurucu ortağı oldu. Sekiz yıl boyunca derginin baş editörlüğünü yaptı[1]
Hansteen araştırması kapsamında kendi ülkesinin büyük bölümü ve Finlandiya'da bulundu; 1828-1830 arasında ise Georg Adolf Erman'la birlikte, Rusya ile ortaklaşa yürütülen hükûmet destekli çalışma için Batı Sibirya'ya gitti. Bu yolculuğun hikâyesi önce hikâyesi yayımlandı (Reise-Erinnerungen aus Siberien, 1854; Souvenirs d’un voyage en Sibérie, 1857); ana çalışmanın yer aldığı kitap ise 1863'te çıkabildi (Resultate magnetischer Beobachtungen).[3] Norveçli, kitapta konuyu tam olarak kapatmamıştı; çalışması daha sonra Carl Friedrich Gauss tarafından tamamlandı. Dönüşünden kısa süre sonra ailesiyle beraber, mimar Christian Heinrich Grosch'un çizimleriyle inşa edilen, gözlemevine yerleşti.[1] 1839'da binaya manyetik gözlemevi eklenmişti.[3]
Hansteen 1835-1838 arasında geometri ve mekanik ders kitapları yazdı;[3] çalışmaları, eski asistanı Bernt Michael Holmboe'nin kitaplarına karşılık niteliğindeydi. Hansteen'in kitapları, Holmboe'nin eğitim yöntemine göre daha çok pratik üzerine kurulmuştu. Holmboe'nin Morgenbladet gazetesinde, Norveçli matematikçinin ilk kitabı hakkında bir değerlendirme yaparak, okullara bu kitabın kullanılmamasını tavsiye etmesi üzerine, kamuoyunda diğer matematikçilerin de katıldığı bir tartışma başladı. Bu Norveç'te ders kitapları üzerine çıkan ilk tartışma olarak görüldü. Sonucunda Holmboe'nin kitapları kabul görürken, Hansteen'in eserleri tekrar basılmadı.[4] Hansteen 1842'de Disquisitiones de mutationibus, quas patitur momentum acus magneticae'yi yayımladı; bunun yanında çoğu Magazin for Naturvidenskaberne dergisinde olmak üzere, farklı yayınlardaki birçok makaleye katkı yaptı.
Hansteen 1818'den itibaren Norveç Kraliyet Bilim ve Edebiyat Topluluğu ve 1857'den sonra da Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi üyeliği yaparken, aralarında İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nin (1822) de olduğu, farklı ülkelerdeki topluluklara da katıldı. Uzun yıllar Norveç Kraliyet Kalkınma Topluluğu ve Norveç Ulusal El Sanatları ve Güzel Sanatlar Endüstrisi Akademisi (Statens håndverks- og kunstindustriskole) yönetiminde bulundu.[1]
Son yılları değiştir
Sağlık sorunları olan Hansteen, 1856 yılında ders vermeyi bıraktı. 1861'de işini tamamen bıraksa da, çalışmalarına devam etti;[1] Observations de l'inclination magnetique ile Sur les variations séculaires du magnetisme 1865'te tamamlandı. 1861'de gözlemci yöneticiliği de bırakmış olan Hansteen, 1863'e kadar Norveç almanakı editörlüğünü ve 1872'ye kadar da Norveç Harita ve Kadastro Kurumu başkanlığını sürdürdü.[1]
Eşi 1840'ta hayatını kaybetti. Kızları Aasta Hansteen bilinen bir kadın hakları savunucusu olmuştu. Hansteen, Kristofer Hansteen ile Edvard Heiberg Hansteen'in büyük büyük babasıydı. Christopher Hansteen 1873 yılının Nisan ayında Christiania'da öldü ve Gamle Aker kirkegård'a gömüldü. Cenaze töreni üniversitede yapıldı.[1]
Ödülleri ve anısı değiştir
Hansteen 1847'de Norveç Kraliyet St. Olav Nışanı'na layık görüldü. 1850'lerde gözlemevine büstü yapıldı.[1]
Ay üzerindeki bir krater ve dağ Norveçlinin adını aldı.[5] Majorstuen'de bir sokağa da, Hansteens gate, onun adı verilmişti ancak 1879'da Bernt Michael Holmboe'nin anısına, Holmboes gate şeklinde ismi değiştirildi.[6] Bergen bölgesinde ise yine bir sokağa, 1881'de Professor Hansteens gate adı verildi.[7]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e f g h i j k l Stubhaug, Arild (2001). "Christopher Hansteen". Helle, Knut (Ed.). Norsk biografisk leksikon (Norveççe). 4. Oslo: Kunnskapsforlaget. 6 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2009.
- ^ Lorenz, Astrid. "Conradine Dunker". Helle, Knut (Ed.). Norsk biografisk leksikon (Norveççe). Oslo: Kunnskapsforlaget. 6 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2009.
- ^ a b c d e Encyclopædia Britannica Eleventh Edition
- ^ Stubhaug, Arild (25 Mayıs 2004). "Den inspirerende læreren". Forskning.no (Norveççe). 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2009.
- ^ Ronald Greeley (2001). The compact NASA atlas of the solar system. Cambridge University Press. s. 360. ISBN 9780521806336. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012.
- ^ Tvedt, Knut Are, (Ed.) (2000). "Holmboes gate". Oslo byleksikon (4 bas.). Oslo: Kunnskapsforlaget. s. 195. ISBN 82-573-0815-3.
- ^ Hartvedt, Gunnar Hagen, (Ed.) (1999). "Professor Hansteens gate". Bergen byleksikon (1 bas.). Bergen: Kunnskapsforlaget. s. 377. ISBN 82-573-1036-0.