Vikipedi

Andreas Jaszlinszky

Andreas Jaszlinszky (d.Eylül 1715, Abaújszina - ö.Ocak 1783, Rozsnyó ) Slovak fizikçi. Erken dönem fizik ders kitapları olan Institutiones physicae pars prima, seu physica generalis (Trnava /Nagyszombat, 1756/1761, 471 pp) ve Institutiones physicae pars altera, seu physica particularis(Trnava /Nagyszombat, 1756/1761, 341 pp)'in yazarıdır.[1][2][3][4]

Biyografi değiştir

 
Physica Generalis (1756).
 
Physica Particularis (1756).

Jaszlinszky, Cizvitlere katıldı (Ekim 1733, Trencin'de ) Profesör olarak felsefe, metafizik, tarih, etik, fizik ve teoloji öğrettiği Trnava Üniversitesi'nde (Macaristan Krallığı, günümüzde Slovakya'da) fizik ders kitaplarını yayınladı.[5][6] O zamanlar Trnava Üniversitesi, Braunsberg, Lemberg, Vilnius ve Prag ile birlikte Doğu Avrupa'daki en büyük Cizvit üniversitelerinden biriydi (ve Macaristan Krallığı'ndaki tek üniversite).[7] Maria Theresa'nın her profesörün ders notlarını dikte etmek yerine ders kitabı yazmasını gerektiren kararı sonrası, Physica Generalis ve Physica Particularis'i yayımladı ve bu karar Adanyi, Jaszlinszky, Reviczky, Radics ve Horvath'ın çokca kitap yazmasına neden oldu.[8] Jaszlinszky, 1771'de üniversitenin rektörü oldu ve 1773'te Society of Jesus'un Bastırılmasından sonra Rozsnyo'da papaz oldu.[9] Johann Baptiste Horvath, Leopold Biwald ve Joseph Redlhamer ile aynı dönemde yaşamıştır.[10]

Bu Latin fizik ders kitaplarının her biri, manometreler (akışkan statiği ), mercekler / prizmalar (kırılma ) ve bazı basit makineler dahil olmak üzere çeşitli çağdaş fizik cihazlarının açıklamalarını ve görsellerini içeren sekiz ekslibrise sahipti.[11][12] Mekanik, manyetizma, gök mekaniği, sıvı sürükleme deneyleri, mineraloji ve insan anatomisi dahil olmak üzere birçok farklı konuyu içerse de elektrik konusunun bahsi nispeten azdır.[13][14][15] Kapsamlı bibliyografik referanslar sağlanmıştır.[16][17]

Bu ders kitapları (1750'ler), Horvath'ın (1770'ler) benimsediği doğru olan Newton mekaniğini değil de yanlış olan Kartezyen girdap mekaniğini içermektedir.[18][19] Aslında, modern Newton mekaniği (1687), Macaristan'da ancak 1760-70'lerde geniş çapta kabul görmüştür.[20] 1616 ile 1759 arasında, Physica Generalis ve Physica Particularis'in yayınlanmasından üç yıl sonra, güneş merkezli teorinin diğer teorilerle birlikte sunulmasına izin verilmesine rağmen, Cizvit bilim adamları Güneş Sisteminin Kopernik modellerini açıkça destekleyen ders kitapları yayınlayamadılar. Bununla birlikte, Nagyszombat astronomik bir gözlemevi olduğu için (1755-1773), tarihçiler Cizvit profesörlerinin güneş merkezliliğin doğru olduğunu gösteren fenomenleri gözlemlediklerini düşünmektedir.[21] Jaszlinszky, Ptolemaik yaklaşımı esasen reddetmiştir.[22]

Jaszlinszky ayrıca, Institutiones logicae (Trnava, 1754, 164 pp) ve Institutiones metaphysicae'ye (Trnava, 1755, 288 pp) ek olarak Tractatus Theologicus de Angelis, Beatitudine et Actibus Humanis (Trnava, 1762/1769, 574 pp) ve muhtemelen Geographica'nın (1761) kitaplarının yazarıydı.[23][24][25][26][27][28]

Physica Generalis'in bir kopyası Google Books'da bulunmaktadır.[29] Ders kitabı'nın başlık sayfalarının görüntüleri de mevcuttur.[30] Bu ders kitaplarının her biri, durumuna bağlı olarak yaklaşık 150 $ değerindedir.[31][32][33]

Aşağıda gösterilen ekslibrisler, 1762 civarında Collegio Romano'daki birçok profesörün sahip olduğu bir kopyadan alınmıştır.

Physica Generalis'ten (1756) ekslibrisler (8) değiştir

               

Physica Particularis'ten (1756) ekslibrisler (8) değiştir

               

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ "Archived copy". 21 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2009. 
  2. ^ "Jaszlinszky – Magyar Katolikus Lexikon". 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Hungarikumok a BME OMIKK muzeális gyűjteményében". 18 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Petrik, Geza. Magyarország bibliographiája, 1712-1860. Budapeşte, 1890, p268.
  5. ^ Hurter, H. Nomenclator Literarius. 1883.
  6. ^ O'Neill, C.E. & J.M. Dominguez. Diccionario historico de la compania de Jesus. p2140, 2001.
  7. ^ de Ridder-Symoens, H. & W. Ruegg. A History of the University in Europe: Volume 2, Universities in Early Modern Europe (1500 - 1800). Cambridge, 2003.
  8. ^ "A természettudomány a nagyszombati egyetemen". 27 Ekim 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ Augustin, P. & A. deBacker. Bibliotheque des Ecrivains de la Compagnie de Jesus. Liege, 1859.
  10. ^ "Full text of "Die pflege der philosophie im Jesuitenorden während des 17./18. jahrhunderts [microform]"". 1938. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Archived copy" (PDF). 5 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2009. 
  12. ^ "Archived copy" (PDF). 16 Şubat 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
  13. ^ Morovics, M.T. & A. Sperka.The beginnings of scientific interests in electrical phenomena in Hungarian Kingdom. ICESHS, 2006.
  14. ^ Institutiones physicae (Open Library). Typis Academicis Societatis Jesu. 1756. 
  15. ^ "Archived copy" (PDF). 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
  16. ^ "Science Citation Index A.D. 1758". 11 Ağustos 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ Wroblewski, A.K. The Art of Bibliometrics. Siegen, 2001.
  18. ^ Dobrzycki, Jerzy (ed). The Reception of Copernicus' Heliocentric Theory. Kluwer, 1973, pp349-352.
  19. ^ History of Physics
  20. ^ Berend, I.T. History Derailed: Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century. University of California Press, 2005, p33.
  21. ^ Casanovas, J. The Teaching of Astronomy in Jesuit Colleges in the 18th Century. PADEU, 16, 57, 2006.
  22. ^ "Recepció És Kreativítás - Nyitott magyar kultúra". 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2009. 
  23. ^ "Institutiones metaphysicae, in usum Discipulorum concinnatae". 1756. 
  24. ^ "Institutiones Logicae". 1761. 
  25. ^ "Titles list". 31 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2009. 
  26. ^ "Titles list". 80.250.173.141. 31 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022. 
  27. ^ "Full text of "Catalogue of a collection of books on logic presented to the library by John Venn .."". Cambridge [Printed at the University Press]. 1889. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  28. ^ Jaszlinszky Andrea. "Institutiones Logicae, in Usum Discipulorum Concinnatae. Together with: Institutiones Metaphysicae ..." 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  29. ^ "Institutiones physicae ... a r.p. Andrea Jaszlinszky ..." 1971. 
  30. ^ "Jaszlinszky[András], Andreas: Institutiones physicae". 13 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2022. 
  31. ^ International League of Antiquarian Booksellers @ "Antiquarian Books :: ILAB-LILA :: International League of Antiquarian Booksellers". 9 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2009. 
  32. ^ "Book Search". 18 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  33. ^ Antiquarian Booksellers' Association of America @ "ABAA Antiquarian Booksellers Association of America". 1 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2009. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Andreas_Jaszlinszky&oldid=32558955" sayfasından alınmıştır