Vikipedi

Adiabene

Kuzey Mezopotamya'da bir krallık (MÖ 164 - MS 379 civarı)

Adiabene, isim klasik Süryanice'den türetilmiştir: ܚܕܝܐܒ‎, Ḥaḏy’aḇ veya Ḥḏay’aḇ, (Antik Yunanca'da, Ἀδιαβηνή Adiabene, Pehlevice:Nodshēragān,Ermenice:Նոր Շիրական, Nor Shirakan) merkezi Arbela (Erbil) olan, eski Asur'daki bir Yahudi (Uydu) devletiydi.[1][2][3]

Adiabene
MÖ 1 yüzyıl civarı-MS 116
Büyük Tigran dönemi Ermenistan Krallığı altındaki Adiabene
Büyük Tigran dönemi Ermenistan Krallığı altındaki Adiabene
BaşkentArbela (Erbil)
Yaygın dil(ler)Klasik Süryanice
HükûmetMonarşi
Tarihçe 
• Kuruluşu
MÖ 1 yüzyıl civarı
• Dağılışı
MS 116

Coğrafi konumu değiştir

Adiabene, Asur bölgesinde, yukarı Zap (Likya) ve Aşağı Zap (Caprus) bölgesi aralığında varlık gösterdi. Zaman içerisinde politik olarak Asur topraklarının büyük bir kısmını kapsadığından, bir süre sonra tüm Asur ülkesi için kullanılmaya başlanmıştır. Strabo'ya göre ana şehirleri Arbela ve Ninova'dır. Antakyalı tarihçi Marcellinus; ilaveten, Ekbatan ve Gaugamela-Musul civarı) dan'da bahsetmektedir.[4][5] Sembolik olarak Part İmparatorluğu'na bağlılık göstermiş olsa da, MÖ 1. yüzyıldan, MS 1. yüzyılın sonlarına kadar bağımsızlığını sürdürdü ve sınırları Nisibis'e kadar uzandı.Talmud yazılarında adı, Süryanice formu "Hadyab" veya "Hedayab" ile paralel olan (חדייב, חדייף ve הדייב) olarak geçmektedir.[6]

Tarih ve nüfus değiştir

MS 1. yüzyılda, Mezopotamya dininden, Museviliğe geçmiş bir hanedanlık tarafından yönetildi.[5] MÖ 1. yüzyıldan başlayarak Part İmparatorluğu'nun satraplığı, bazende Ermenistan krallığının vasallığıydı. Hükümdarı, Kral Izates II bar Monobaz" (36–59/60), Part İmparatorluğunda hatırı sayılır bir nüfuza sahipti. Sonrasında, Izates II ve kardeşi Monobaz II ve de anneleri Helena (Musevi kaynaklarda;Heleni HaMalka) ile birlikte politik nedenlerden Yahudiliğe geçmişlerdi,[5][7] bu geçiş durumu Proselitizm ile izah edilebilir.
Kraliçe Helena, kendisi ve oğulları için saraylar inşa ettirdiği Yeruşalim'e taşındı, Helena'nın Lahiti 1863'te keşfedildi. Lahitte bulunan, tzaddan malka" ve "tzadda malkata," yazıtlarının, Helena'nın Kudüs'ün yoksullarına ve genel Yahudi krallığına sağladığı, dinsel Tsedaka uygulamalarına dair olduğuna inanılır.[8]

Talmud'a göre; hem Helena, hem de oğlu Monobaz II, Kudüs Tapınağı için büyük fon bağışları yaptılar. Aile, Filistin Yahudilerini, Romalılarla yaptıkları "Birinci Yahudi-Roma savaşı sırasında, finansal ve askeri açıdan desteklemişti.[9] Helena ve oğlu Monobaz II den, dindarlıklarından dolayı Mişna'da sıkça övgü ile bahsedilir. MS.115 sonrası, Adiabene'deki tüm tarihsel Yahudi kraliyet izleri yok olup silindi, ancak bu hikâyeler "Rabbinik/Haham edebiyatı) ve Talmud üzerinde büyük bir etki yarattı.[10]

Adiabene karışık bir nüfusa sahipti, Süryani dili bölgedeki Asurlular tarafından konuşuluyordu. Tarihçi Josephus Adiabene sakinlerinin Asurlular olduğunu belirtir. Yaşlı Plinius'a göre ise, Adiabene bölgesinde dört kabile yaşıyordu: Orontidler, Alanlar, Azonlar ve Silekler)[11] Tarihçi ve İranolog Ernst Herzfeld; hükümdarlarının isimlerine dayanaraktan, Adiabene kraliyet evi için, Saka veya İskit kökenli olduklarını iddia etti.[12][13] Ancak, daha sonra İran dilbilimsel çalışmalarında kaydedilen ilerlemeler neticesinde, bu isimlerin Batı Orta İran dillerin'den isimler olduğu anlaşıldı.[14] Adiabene kraliyet evi üyelerinin, Trajan işgalinden kaçtıktan sonra, Urmiye ve Van gölü arasındaki bölgeyi yöneten, Amatuni hanedanlığını kurdukları öne sürülmüştür.[15][16]

Kraliyet üyelerinin isimleri ve yasaksevi ilişkileri,[17] erken dönem İrani, Zerdüşt veya Mecûsî kökenli olduklarına bir işaret olabilir. Josephus'a göre; Kraliçe Helena, Kral Monobaz I.'in hem kardeşi ve de eşiydi, Izates II bar Monobaz ve Monobaz II ise oğullarıydı. Ayrıca, Hem Josephus hem de Horenli Musa'ya göre, Helena, Osroene kralı V. Abgar'ında baş eşlerinden biriydi.[18][19] Josephus, Helena'nın, Kral Izates I'in kızı olduğunu da aktarır.[20]

Adiabene, erken dönemlerden beri Mezopotamya'da, Neo-Asur İmparatorluğu'nun bir parçasıydı ve Ninova'nın yıkılmasından sonra bile Süryanilerin ağırlıklı meskun olduğu yerdi. Roma İmparatoru Trajan 116 yılında Mezopotamya'yı fethedince, Adiabene, Asurya adıyla bir Roma eyaletine dönüştürüldü. Ancak Mezopotamya kolonileri, Hadrianus zamanında bölgeyi tekrar ele geçirdiler. 195 yılında Septimius Severus Adiabene'yi kısa sürede yeniden ele geçirdi ve bu nedenle Adiabenus unvanını aldı. Caracalla zamanında, 216 yılında, Romalılar bir kez daha Adiabene'ye girdi ve Cassius Dio'a göre; Roma kralı Caracalla bu dönemde Part krallarının, Adiabene'ye gömülüp gömülmediğini tespit etmek için tüm mezarları tarattı. Antik kraliyet mezarlarının çoğu bu sebepten yıkıldı. İkinci yüzyılın sonlarında Hristiyanlık, Zerdüştler ve daha önce Yahudiliğe geçmiş olanlar arasında hızla yayıldı. I. Konstantin döneminde Hristiyanlık Roma İmparatorluğu'nun resmi dini haline geldiğinde, Adiabene Hristiyanlarının konumu doğal olarak kızıştı, çünkü Zerdüşt olan Sasaniler tarafından, potansiyel muhalifler olarak görüldüler.[21]

 
MS 1. yüzyıldan Karduya ve Adiabene haritası.Mavi çizgi: MÖ 401'de Onbinlerin Karduya içinde ilerlediği ve geri çekildiği hat.

Adiabene Kralları değiştir

 
Kraliçe Helena'nın Lahiti, Louvre Müzesi

Adiabene Piskoposları değiştir

 
Kral Mezarları batı girişi (Kudüs) 19. yüzyıl

Adiabene, MS 5. ve 14. yüzyıllar arasında Doğu Süryani Kilisesi'nin büyük metropollerinden biriydi. Pers ve Sasani altındaki Adiabene'den, Hristiyanlığın (sahte olduğu iddia edilen) bir şeceresi verilir ve ilk piskoposların bir kısmının sıralaması yapılır. Aşağıdaki listede yer alan piskoposlardan bazıları başka kaynaklarda onaylanmıştır, ancak ilk piskoposlar muhtemelen efsanevidir. Piskoposların listesi, Rahip ve İlahiyatçı Alphonse Mingana tarafından bulunup, tercüme edilmiş olan ve 1907'de yayımlanan Erbil Vakayinamesin'den alınmıştır.[22] Yayımlandığında orijinal bir metin olup olmadığı tartışmalara konu olmuş ve rahip Mingana sahtecilikle suçlanmıştır.[23]

  • Pkidha (104-114)
  • Semsoun (120-123)
  • Isaac (135-148)
  • Abraham (148-163)
  • Noh (163-179)
  • Habel (183-190)
  • Abedhmiha (190-225)
  • Hiran (225-258)
  • Saloupha (258-273)
  • Ahadabuhi (273-291)
  • Sri'a (291-317)
  • Iohannon (317-346)
  • Abraham (346-347)
  • Maran-zkha (347-376)
  • Soubhaliso (376-407)
  • Daniel (407-431)
  • Rhima (431-450)
  • Abbousta (450-499)
  • Joseph (499-511)
  • Huana (511-???

Notlar değiştir

  • Helena hakkında tüm bilinenler, Flavius Josephus, Horenli Musa, Kirakos Gandzaketsi ve Talmud yazılarına dayanmaktadır. MS 1.yy da yaşamış olan Josephus, genç olmasına rağmen, neredeyse yaşadığı ve orada gömüldüğü sırada Kudüs'te yaşayan Helena ile çağdaştı ve de çalışmalarının önemli bir bölümünü, ilk elden bilgilerle yazmıştır. Talmud'un en eski kısımları, eski kaynaklara dayanmakla birlikte, 200 yılından itibaren derlenmiş ve düzenlenmiştir.'

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ In Memory of Rabbi and Mrs. Carl Friedman: Studies on the Problem of Tannaim in Babylonia (ca. 130–160 C. E.) Author(s): Jacob Neusner Source: Proceedings of the American Academy for Jewish Research, Vol. 30 (1962), pp. 79–127.
  2. ^ Ammianus Marcellinus, another fourth-century writer. In his excursus on the Sasanian Empire, he describes Assyria in such a way that there is no mistaking he is talking about lower Mesopotamia (Amm. Marc. XXIII. 6. 15). For Assyria, he lists three major cities-Babylon, Ctesiphon and Seleucia (Amm. Marc. xxIII. 6. 23), whereas he refers to Adiabene as 'Assyria priscis temporibus vocitata' (Amm. Marc. xxIII. 6. 20).
  3. ^ The Biblical Geography of Central Asia: with a General Introduction, by Ernst Friedrich Karl Rosenmüller. Page 122.
  4. ^ Ammien Marcellin, Res Gestæ, xviii, vii, 1.
  5. ^ a b c Gottheil, Richard. "Adiabene". Jewish Encyclopedia. 30 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2011. 
  6. ^ Yaqut, Geographisches Wörterbuch, ii. 263; Payne-Smith, Thesaurus Syriacus, under "Hadyab"; Hoffmann, Auszüge aus Syrischen Akten, pp. 241, 243.
  7. ^ "Helena". www.jewishvirtuallibrary.org. 27 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2018. 
  8. ^ Shapira, Ran (1 Ekim 2010). "A Royal Return". 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2018 – Haaretz vasıtasıyla. 
  9. ^ Neusner, Jacob (1964). "The Conversion of Adiabene to Judaism: A New Perspective". Journal of Biblical Literature. 83 (1). ss. 60-66. JSTOR 3264908. 
  10. ^ The Other Zions: The Lost Histories of Jewish Nations By Eric Maroney P:97
  11. ^ Pliny the Elder, The natural history, book VI, chap. 30
  12. ^ Ernst Herzfeld, 1947, Zoroaster ve dünyası, Cilt 1, s. 148, Princeton üniversitesi basını, Michigan Üniversitesi, 851 sayfa
  13. ^ Ernst Herzfeld, Gerold Walser, 1968, Pers İmparatorluğu: Eski Yakın Doğu coğrafyası ve etnografya çalışmaları, s. 23, Michigan Üniversitesi, 392 sayfa
  14. ^ Helmut Humbach, Prods Oktor Skjaervo, 1983, The Sassanian Inscription of Paikuli Pt. 3,1, p. 120, Humbach, Helmut und Prods O. Skjaervo, Reichert, 1983, 3882261560/9783882261561
  15. ^ Jacob Neusner, 1969, Babil'deki Yahudilerin Tarihi, Cilt 2, s. 352-353, Brill, 462 sayfa
  16. ^ Jacob Neusner, 1990, Talmudic Babil'de Yahudilik, Hıristiyanlık ve Zerdüştlük, Cilt 204, s. 103-104, Michigan Üniversitesi, Scholars Press, 228 sayfa
  17. ^ Josephus, "Ant." xx. 2, § 1.
  18. ^ Moses of Chorene, History of Armenia
  19. ^ The Sociology of MMT and the Conversions of King Abgarus and Queen Helena of Adiabene, Professor Robert Eisenman.
  20. ^ Josephus, War, p.298
  21. ^ electricpulp.com. "ADIABENE – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 3 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2018. 
  22. ^ Chronique d'Arbèle 12 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. de Mshiha-Zkha, traduite par Alphonse Mingana
  23. ^ Alphonse Mingana, Mshiha-Zkha, Yuhanna bar Penkaye, Sources syriaques, t. 1, Harrassowitz, 1908, 475 p.

Literatür değiştir

  • J.Neusner: A History of the Jews in Babylonia I(Babil'de Yahudilerin tarihi), 1965, (İngilizce)
  • J.Neusner: The Conversion of Adiabene to Judaism(Adiabene'nin Yahuduliğe geçişi), in: JBL 83 (1964), S. 60–66, (İngilizce)
  • Brauer, E., The Jews of Kurdistan, (Kürt Yahudileri) Wayne State University Press, Detroit, 1993, (İngilizce)
  • Solomon Grayzel, A History of the Jews (Yahudilerin tarihi), New York: Mentor, 1968, (İngilizce)
  • Brauer, E., The Jews of Kurdistan, Wayne State University Press, Detroit, 1993.
  • Solomon Grayzel, A History of the Jews,New York: Mentor, 1968.
  • Gottheil, Richard. "Adiabene". 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Jewish Encyclopedia. Funk and Wagnalls, 1901-1906.; which cites:
  • Josephus, Jewish Antiquities xx. 2, § 4;
  • idem, Wars of the Jews. ii. 19, § 2; iv. 9, § 11; v. 2, § 2; 3, § 3; 4, § 2; 6, § 1, noting that Josephus probably got his information from Adiabenian Jews in Jerusalem (Von Gutschmid, Kleine Schriften, iii. 4).
  • Pliny the Elder, Historia Naturalis, v. 66, vi. 44 et seq.
  • Ammianus, History, xviii. 7, § 1; xxiii. 6, § 21
  • Strabo, Geography, xvi. 745 et seq.
  • Brüll, Adiabene, in Jahrbuch i. 58 et seq.
  • Grätz, Heinrich, in Monatsschrift, 1877, xxvi. 241 et seq., 289 et seq.
  • Von Gutschmid, Gesch. Irans, pp. 140 et seq.
  • Schürer, Gesch. ii. 562.

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Adiabene&oldid=32476755" sayfasından alınmıştır