Özen yükümlülüğü
Hukukta, haksız fiil hukukunda (Tazminat hukukunda) ve aynı zamanda Kara Avrupası hukuk düzeni (yani Roma-Cermen Hukuk düzeni) içinde özellikle özel hukuk'ta özen yükümlülüğü (İngilizce: Duty of care/Fransızca: Devoir de vigilance), bir bireye yüklenen, başkalarına öngörülebilir şekilde zarar verebilecek ve ihmal iddiasına yol açabilecek dikkatsiz davranışlardan kaçınmak için makul bir özen standardına uyulmasını gerektiren dava açma hakkı veren neden (İng:cause of action) yasal bir yükümlülüktür.[1] Kara Avrupası hukuk ülkelerinde ve bölgelerinde, hukuki sorumluluğun tesis edilmesi kusur, zarar ve bu ikisi arasındaki nedensellik bağının kanıtlanmasını içerir. Özen yükümlülüğü kavramı medeni sorumluluğun genel kurallarında yer almamaktadır.[2] Ancak medeni hukuk ülkeleri, şirketler hukuku ve menkul kıymetler hukuku gibi bazı özel kanunlarda özen yükümlülüğü kavramına yer verebilir.[3] İhmal davası açmak için oluşturulması gereken ilk unsurdur. Davacı, davalının ihlal ettiği, kanun tarafından yüklenen bir özen yükümlülüğünü gösterebilmelidir. Buna karşılık, yükümlülüğün ihlali kişiyi sorumluluğa maruz bırakabilir. Özen yükümlülüğü, halihazırda doğrudan bir ilişkisi olmayan bir şekilde akraba olan bireyler arasında , bununla birlikte common law (yani içtihat hukuku) veya Kara Avrupası hukuku tarafından ailevi, kanuna veya sözleşmeye dayalı ya da başka bir şekilde yükümlülük olarak uygulanabilir. Bununla birlikte Özel hukukun aksine Kara Avrupası Hukukunda Ceza hukuku açısından özen yükümlülüğü ancak kanunla doğabilir.
Özen yükümlülüğü, toplumsal sözleşmenin, bireylerin/varlıkların toplumdaki diğer kişilere karşı sahip olduğu yerleşik ve zımni sorumlulukların resmileştirilmesi olarak düşünülebilir. Özen yükümlülüğünün illaki kanunla tanımlanması bir gereklilik değildir, ancak genellikle ortak hukukta ve Kara Avrupası Hukukunda özellikle özel hukuk alanında örf ve adet hukuku ve mahkeme içtihadları yoluyla gelişebilmektedir.
Bununla birlikte Avrupa Birliği içinde özen yükümlülüğü yayma yönünde faaliyetlerde vardır. Mesela aksi yöndeki yoğun lobi faaliyetlerine rağmen[4] · ,[5] 2023 baharında Avrupa Parlamentosu üyeleri,Brüksel'deki Avrupa Komisyonu ve Avrupa Konseyi ile nihai metin üzerinde yürütülen diyaloğun başarılı olması halinde , çok uluslu şirketlere kaynak kullanımları da dahil olmak üzere insan ve çevre haklarına saygı gösterme yükümlülüğü getirecek olan yönerge lehinde büyük çoğunlukla oy kullanarak "önemli bir adım " atmışlardır,[4][5][6]
Şirketlerin "insanlar ve gezegen üzerindeki etkilerini açıklamalarını "[6] zorunlu kılan ve 2022 sonunda yürürlüğe giren CSRD direktifinden daha talepkar olan bu taslak direktif, şirketlerin değer zincirleri boyunca hem insan ve sosyal haklara hem de iklim taahhütlerine saygı göstermelerini gerektirecektir.[5] Temmuz 2023'te başlayan olan Avrupa Birliği Konseyi İspanya Dönem Başkanlığı, bu metnin aşağı yukarı gözden geçirilmiş bir versiyonunu hazırlama görevini üstlenmiştir.[5] · [4] Metnin kapsamını daraltmaya yönelik çok sayıda değişikliğe rağmen Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu tarafından Şubat 2022'de sunulan ilk taslağın ardından Nisan ayı sonunda Hukuk İşleri Komitesi tarafından hazırlanan uzlaşma metnini "neredeyse hiç değiştirmeden" oyladı.[5] · [4] Avrupa Parlamentosu ayrıca metnin yeni bir versiyonunu kabul etme görevini de üstlendi.[5] · .[4]
Türk Hukuku'nda değiştir
Kara Avrupası Hukuk düzeni içinde yer alan Türk Hukukunda özen yükümüne ilişkin özellikle Türk Medeni Kanunu'nda 3.Madde de genel bir düzenleme vardır. Bu madde şu şekildedir: "Kanunun iyiniyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyiniyetin varlığıdır. Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen kimse iyiniyet iddiasında bulunamaz." Bunun yanında Medeni Kanun içerisinde pek çok özen yükümlülüğüne ilişkin düzenleme vardır. m.185/2- eşlerin çocukların bakımına özen göstermesi, m.368- Aile başkanının ev düzeninde özen göstermesi; m.445 ve 454-Vasinin özen yükümü, m.466-Vesayet organlarının özen yükümü; m.556,593-Vasiyeti yerine getirme görevlisinin özen yükümü;m.770-Kaybedeilmiş bir malı bulan kişinin ilgilisine teslimine kadar geçen zamandaki özen yükümü; m.803,816-intifa hakkı sahibinin özen yükümü; m.905-irat senetlerine değer biçilmesinde özen yükümü; m.961-Rehin alacaklısının özen yükümü bunlara örnektir.
Bunun yanında Türk Borçlar Kanunu (örneğin; m.66-Adam çalıştıranın m.365, 377-Kiracının; m.396-İşçinin;471- eser sözleşmesinde yüklenicinin;m.506-Vekalet sözleşmesinde vekilin; m.534 komisyoncunun... özen yükümlülükleri); Türk Ticaret Kanunu (örneğin m.876-Taşıyıcının özen sorumluluğu) gibi pek çok kanunda özel özen yükümlülükleri bulunmaktadır. Türk Ceza Kanunu'nda ise bazı özen yükümlülüklerine uyulmaması (örneğin m.233-Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali) halinde cezalandırma öngören maddeler bulunmaktadır.
Kaynakça değiştir
- ^ Liden, Allen M., Lewis N. Klar, Bruce Feldthusen. Canadian Tort Law: Cases, Notes and Materials. Toronto: LexisNexis Canada, 2022
- ^ Jean-Louis BAUDOUIN, Patrice DESLAURIERS, Benoît MOORE, La Responsabilité civile - Volume 1 : Principes généraux, Éditions Yvon Blais, 2014
- ^ Stéphane ROUSSEAU (dir.), Droit des valeurs mobilières, JurisClasseur Québec, Montréal, LexisNexis, 2010
- ^ a b c d e "Le Parlement européen adopte la directive imposant un devoir de vigilance aux entreprises" par Solène Davesne, le 2 juin 2023 dans L'Usine nouvelle [1] 1 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c d e f "DEVOIR DE VIGILANCE EUROPÉEN : UNE "RÉVOLUTION JURIDIQUE" EN MARCHE POUR RÉGULER LES MULTINATIONALES" par Arnaud Dumas le 1er juin 2023 dans Novéthic [2] 1 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b "Devoir de vigilance : le Parlement européen franchit une étape importante" par Laurence Boisseau, dans Les Echos le 2 juin 2023 [3] 1 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.