Ana Çerkesçe
Ana Çerkesçe, Ön Çerkesçe veya Proto-Çerkesçe, Çerkesçe’nin Batı Çerkesçesi ve Doğu Çerkesçesi genel dialektlerinin kalıntılarından faydalanarak yeniden oluşturulmuş bir dil atasıdır.
Sesbilim (Fonotik) değiştir
Ses Harf Sistemi ve Şive değiştir
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Çerkes diyalektleri ailesi ağacı |
Bisıllabik kökleri içinde, neslinden gelen diller içindeki yapı gelişimiyle birlikte iki olası vurgu yerinde yapılanmıştır.
| PAK | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe |
|---|---|---|
| *ˈCa.Ca | CaːC | Caː.Ca |
| *ˈCa.Cǝ | CaC | CaC |
| *ˈCǝ.Ca | CǝC | Cǝ.Ca |
| *ˈCǝ.Cǝ | CǝC | CǝC |
| *Ca.ˈCa | Caː.Ca | Caː.Ca |
| *Ca.ˈCǝ | Ca.Cǝ | CaC |
| *Cǝ.ˈCa | Cǝ.Ca | Cǝ.Ca |
| *Cǝ.ˈCǝ | Cǝ.Cǝ | CǝC |
Diğer bir deyişle, eğer aslında belirtilirse Batı Çerkesçesi'nde ikinci hecede *a ve *ǝ arasındaki ayrım korunur; aslındaki belirtilmemiş heceler 2. hecede bırakılır. Doğu Çerkesçesi ise *a değil *ǝ'yi düşürerek düzgün ayrımı korur. Her iki grup da ilk hecedeki kalite ayrımını korur ve ayrıca orijinal şekliyle *CaCa'nın (belirtmeden yoksun olarak) köklerindeki uzun bir ünlüyü görüntüler.
Sessiz harfler değiştir
Ünsüz sistemi dört yollu fonasyon kontrastı ile duraklar ve afrikatelerle ayrıca iki yönlü bir kontrast frikatifle yeniden inşa edilmiştir.
| Proto | Kiril | Batı Çerkesçesi | Doğu Çerkesçesi | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bjeduğ | Çemguy | Abzeh | Şapsığ | ||||
| Sessiz duraklar ve afrikatlar |
*p | П | p | p | |||
| *t | Т | t | t | ||||
| *t͡s | Ц | ts | ts | ||||
| *t͡sʲ (t͡sʲː) | Ць | t͡ɕ (t͡ɕː) | t͡ɕ (чъ) | ɕ | |||
| *t͡sʷ | Цу | t͡sʲʷ | t͡ʃʷ (Чу) | f | |||
| *t͡ʃ | Ч | ʃ | ʃ | ||||
| *t͡ɕ | Чъ | ʂ | ʃ | ||||
| *kʲ1 | Кь | t͡ʃ | kʲ | t͡ʃ | |||
| *kʷ | Ку | kʷ | kʷ | ||||
| *q | Къ | q | q-,qː | q | q | q | |
| *qʷ | Къу | qʷ | qʷ-,qʷː | qʷ | qʷ | qʷ | |
| *ʔ~qʼ2 | Ӏ | ʔ | ʔ | ||||
| *ʔʷ~qʷʼ2 | Ӏу | ʔʷ | ʔʷ | ||||
| Geminate duraklar ve afrikatlar |
*pː | П | pː | p | b | ||
| *tː | Т | tː | t | d | |||
| *t͡sː | Ц | tsː | ts | dz | |||
| *t͡sʷː3 | Цу | t͡sʲʷː | t͡sʲʷ | t͡ʃʷ (Чу) | v | ||
| ʃː | шш | ʃː | ʃ | ʃ | ʃ | ɕ | |
| *t͡ʃː | Ч | t͡ʃː | t͡ʃ | ɕ | t͡ʃ | ʒ | |
| *t͡ɕː | Чъчъ | t͡ɕː | tɕ | ʒ | |||
| *kʲː | К | tʃː | tʃ | kʲ | d͡ʒ | ||
| *kʷː | Куку | kʷː | kʷ | ɡʷ | |||
| *qː~qχ4 | Къкъ | qː | χ~q | qʼ~qχ | |||
| *qʷː~qχʷ4 | Къкъ | qʷː | χʷ~qʷ | qʷʼ~qχʷ | |||
| Sesli duraklar ve afrikatlar |
*b | Б | b | b | |||
| *d | Д | d | d | ||||
| *d͡ɮ5 | Дл | ɣ | ʒ | ||||
| *d͡z | Дз | dz | d͡z | ||||
| *d͡zʲ | Дзь | d͡ʑ (дж) | ʑ | ||||
| *d͡zʷ | Дзу | ʑʷ (жъу) | v w | ||||
| *d͡ʑ | Джъ | d͡ʑ (дж) | ʒ | ||||
| *ɡʲ1 | Гь | d͡ʑ (дж) | ɡʲ | d͡ʒ | |||
| *ɡʷ | Гу | ɡʷ | ɡʷ | ||||
| Ejektif duraklar ve afrikatlar |
*pʼ | ПӀ | pʼ | pˤ | pʼ | ||
| *pʷʼ | ПӀу | pʷʼ | pˤ | ||||
| *tʼ | ТӀ | tʼ | tˤ | tʼ | |||
| *tʷʼ | ТӀу | tʷʼ | tˤ | tʷʼ | |||
| *t͡sʼ | ЦӀ | tsʼ | tsˤ | tsʼ | |||
| *t͡sʼʲ | ЦӀь | ɕʼ~ʃʼ | ɕʼ | ||||
| *t͡sʷʼ~ʃʷʼ | ЦӀу~ШӀу | ɕʷʼ~ʃʷʼ (шӀу) | ʂʷ | fʼ | |||
| *t͡ʃʼ | КӀ | tʃʼ | tʃʼ | ʔaj / ʔ | tʃʼ | ɕʼ (ЩӀ) | |
| *t͡ɕʼ | ЧӀ | tɕʼ | tɕʼ | ɕʼ cç’ | |||
| *t͡ɬʼ6 | ТлӀ | ɬʼ (ЛӀ) | ɬˤ | ɬʼ | |||
| *kʼʲ | КӀ | t͡ʃʼ | kʼʲ | t͡ʃʼ | |||
| *kʷʼ | КӀу | kʷʼ | kʷʼ | ||||
| Sessiz frikatifler |
*ɬ | Лъ | ɬ | ɬ | |||
| *s | С | s | s | ||||
| *sʷ5 | Су | ɕʷ~ʃʷ (шъу) | f | ||||
| *ʃ | Ш | ʃ | ɕ | ||||
| *ʂ | Шъ | ʂ | ɕ | ||||
| *ɕ | Щ | ɕ~ʃ | |||||
| *x | Х | x | x | ||||
| *xʷ7 | Ху | f (Ф) | xʷ | ||||
| *χ | Хъ | χ | χ | ||||
| *χʷ | Хъу | χʷ | χʷ | ||||
| *χʲ | Хъь | ħ | χ | ||||
| *ħ | Хь | ħ | |||||
| Geminate frikatifler |
*ʂː | Шъшъ | ʂː | ʂ | ɕ | ||
| *ʃː | Ш | ʃː | ʃ | ʒ | |||
| Sesli frikatifler |
*ɮ | Л | l | ɮ | |||
| *z | З | z | z | ||||
| *zʷ5 | Зу | ʑʷ~ʒʷ (жъу) | v | ||||
| *ʒ | Ж | ʒ | ʑ | ||||
| *ʐ | Жъ | ʐ | ʑ | ||||
| *ʑ | Жь | ʑ | ʑ~ʒ | ||||
| *ɣ | Г | ɣ | ɣ~ɡ | ɣ | ɣ | ɣ | |
| *ɣʲ | Г | ɣ | ʑ | ||||
| *ʁ | Гъ | ʁ | ʁ | ||||
| *ʁʷ | Гъу | ʁʷ | ʁʷ | ||||
| Ejektif frikatifler |
*sʼ ?8 | СӀ | tsʼ | sˤ | tsʼ | ||
| *ʃʼ~ɕʼ | ШӀ | ʃʼ | ʂ | ɕʼ | |||
| Resonantlar | *m | М | m | m | |||
| *n | Н | n | n | ||||
| *r | Р | r | r | ||||
| *l | Л | l | l | ||||
| *j | Й | j | j | ||||
| *w | У | w | w | ||||
1. Ön-Çerkesçe'de palatalize [gʲ] ve palatalize [kʲ] mevcuttur. Bu sessiz harfler Şapsığ dialekt (örneğin Kfar Kama dialekti) ve Besleney dialektinde bulunmaktadır. Diğer Batı Çerkesçe dialektlerinde bu sessiz harfler [d͡ʒ] ve [t͡ʃ] ile birleştirilmiştir.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçesi | Doğu Çerkesçesi | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| tavuk | kʲat | t͡ʃat | kʲat | t͡ʃat | d͡ʒad |
| yumurta | kʲankʲa | t͡ʃant͡ʃa | kʲaːkʲa | t͡ʃant͡ʃa | ? |
| dışarı gitti | dakʲaʁ | dat͡ʃaʁ | dakʲaʁ | dat͡ʃaʁ | ? |
| silah | kʲaraːχʷ | t͡ʃaraːχʷ | kʲaraːχʷ | t͡ʃaraːχʷ | ? |
| uzun | kʲaħə | t͡ʃaħə | kʲaħə | t͡ʃaħə | t͡ʃaħə |
| kısa | kʲaːkʷa | t͡ʃaːkʷa | kʲaːkʷa | t͡ʃaːkʷa | t͡ʃaːkʷa |
| öldürmek | wkʲən | wt͡ʃən | wkʲən | wt͡ʃən | wt͡ʃən |
| kedi | kʲatəw | t͡ʃatəw | kʲatəw | t͡ʃatəw | d͡ʒadəw |
| ip | kʲaːpsa | t͡ʃaːpsa | kʲaːpsa | t͡ʃaːpsa | t͡ʃaːpsa |
| uzağa gitmek | ʔʷəkʲən | ʔʷət͡ʃən | ʔʷəkʲən | ʔʷət͡ʃən | ? |
| cam | ʔaːpkʲ | ʔaːpt͡ʃ | ʔaːpkʲ | ʔaːpt͡ʃ | ʔaːbd͡ʒ |
| anahtar | ʔʷənkʲəbza | ʔʷənt͡ʃəbza | ʔʷəkʲəbza | ʔʷənt͡ʃəbza | ʔʷənɕʼəbza |
| sakal | ʒaːkʲa | ʒaːt͡ʃa | ʒaːkʲa | ʒaːt͡ʃa | ʑaːt͡ʃa |
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçesi | Doğu Çerkesçesi | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| elbise/gömlek | ɡʲaːna | d͡ʒaːna | ɡʲaːna | d͡ʒaːna | d͡ʒaːna |
| okumak/ders çalışmak/aramak | jad͡ʒan | jad͡ʒan | jaɡʲan | jad͡ʒan | jad͡ʒan |
| kafir | ɡʲaːwər | d͡ʒaːwər | ɡʲaːwər | d͡ʒaːwər | d͡ʒaːwər |
| oynamak | ɡʲagʷən | d͡ʒagʷən | ɡʲagʷən | d͡ʒagʷən | d͡ʒagʷən |
| oyun | ɡʲagʷ | d͡ʒagʷ | ɡʲagʷ | d͡ʒagʷ | d͡ʒagʷ |
| oyuncak | ɡʲaɡʷaːɬa | d͡ʒaɡʷaːɬa | ɡʲaɡʷaːɬa | d͡ʒaɡʷaːɬa | d͡ʒaɡʷaːɬa |
| acı | dəɡʲə | dəd͡ʒə | dəɡʲə | dəd͡ʒə | dəd͡ʒə |
| ham | məɡʲər | məd͡ʒər | məɡʲər | məd͡ʒər | məd͡ʒər |
| vadi | qʷalaːɡʲa | qʷalaːd͡ʒa | qʷalaːɡʲa | qʷalaːd͡ʒa | ? |
| pantolon | ʁʷaʃaɡʲ | ʁʷaʃad͡ʒ | ʁʷaʃaɡʲ | ʁʷaʃad͡ʒ | ʁʷaʃad͡ʒ |
| şeytan | bzaːɡʲa | bzaːd͡ʒa | bzaːɡʲa | bzaːd͡ʒa | bzaːd͡ʒa |
| son | ɡʲaːrə | d͡ʒaːrə | ɡʲaːrə | d͡ʒaːrə | d͡ʒaːrə |
2. Ön-Çerkesçe'deki [ʔ] ve [ʔʷ] gibi ünlüler [qʼ] ve [qʷʼ] ünsüzlerinden gelmektedir.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Ubıhça | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şağsığ | Abzeh | ||||
| iki | tʼqʷʼə ~ tʔʷə | tʼqʷʼa | tʷʼə | tˤəʔʷə | ? | tʼəw |
| diyorum | səqʼan ~ səʔʷan | sqʼan | səʔʷan | səʔʷan | səʔʷan | səʔʷan |
3. Ünsüz [tsʷː] Batı Çerkesçesi'nin Bjeduğ ve Ḉemguy dialektlerinde korunmuş, Şapsığ ve Abzeh dialektlerinde ise [tʃʷ]'ye dönüşmüş, Kabartay dialektinde ise [v]'ye dönüşmüştür.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| ayakkabı | t͡sʷːaːqa | t͡sʷaːqa | t͡ʃʷaːqa | t͡ʃʷaːqa | vaːqa |
| öküz | t͡sʷːə | t͡sʷə | t͡ʃʷə | t͡ʃʷə | və |
| saban demiri | t͡sʷːaːbza | t͡sʷaːbza | t͡sʷaːbza | t͡sʷaːbza | vaːbd͡za |
4. [q͡χ] ve [q͡χʷ] ünsüzleri Doğu Çerkesçesi'ndeki bazı kelimelerde korunmuştur. Batı Çerkesçesindeki dialektlerde ise [χ], [χʷ], [q] ve [qʷ]'ye dönüşmüşlerdir.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| adam | q͡χʷəɬxʷəʁa | fəɬfəʁa/χʷəɬfəʁa | qʷəlfəʁa | ? | χʷəɬxʷəʁa |
| mezar | q͡χa | qa | χa | ? | q͡χa |
| erkek | q͡χʷə | χʷə | χʷə | ? | ? |
| domuz | q͡χʷa | qʷa | χʷa | ? | qʷa |
| erkek evlat | q͡χʷa | qʷa | qʷa | ? | qʷa |
| peynir | q͡χʷaːja | q͡ʷaːja | χʷaːja | ? | q͡χʷeja |
| ses | maːq͡χa | maːqa | maːχa | ? | maːqa |
| gemi | q͡χʷaħ | qʷəħa | qʷaħ | ? | q͡χʷaħ |
| karınca | q͡χanzaɡʷ | qanzaɡʷ | χanzaɡʷ | qanzaɡʷ | χʷəmpʼat͡sʼad͡ʒ |
| akran | q͡χəʐə | ? | qʷəʐə | qʷəʐə | q͡χəʑə |
5. Ön-Çerkesçe dilinde [sʷ] ve [zʷ] korunmuştur. Batı Çerkesçe'sinde [ʃʷ] ve [ʒʷ]'ye Doğu Çerkesçesi'nde ise [f] ve [v]'ye dönüşmüşler. Ayrıca d͡ɮ] Batı Çerkesçe'sinde [ɣ] Doğu Çerkesçesi'nde ise [ʒ]'ye dönüşmüştür.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| kaynatmak/tarlayı sürmek | zʷan | ʒʷan | ʒʷan | ʒʷan | van |
| taş, kaya | məzʷa | məʒʷa | məʒʷa | məʒʷa | məva |
| deri, renk | sʷa | ʃʷa | ʃʷa | ʃʷa | fa |
| sökük, yırtık | t͡saːd͡ɮa | t͡saːɣa | t͡saːɣa | t͡saːɣa | d͡zaːʒa |
6. Ön-Çerkesçe'de [t͡ɬʼ] mevcuttu. Bu ünsüz Doğu Çerkesçesi Besleney dialektinde korunmuştur. t͡ɬʼə] (adam) ve [t͡ɬʼaːna] (çeyrek) kelimeleri diğer dialektlerde [ɬʼə] ve [ɬʼaːna] şeklinde telaffuz edilmektedir. Çoğu Çerkesçe dialektinde bu ses [ɬʼ] şeklinde telaffuz edilir.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| adam/koca | t͡ɬʼə | ɬʼə | ɬˤə | ɬʼə | ɬʼə |
| ölür | maːt͡ɬʼa | maːɬʼa | maːɬˤa | maːɬʼa | maːɬʼa |
| dört | pt͡ɬʼə | pɬʼə | pɬˤə | pɬʼə | pɬʼə |
| kutsal | t͡ɬʼaːpʼa | ɬʼaːpʼa | ɬˤaːpˤa | ɬʼaːpʼa | ɬʼaːpʼa |
7. [xʷ] ünsüzü Doğu Çerkesçesi dialektlerinde korunmuştur. Batı Çerkesçesi dialektrlerinde ise [f] olmuştur.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| gün | maːxʷa | maːfa | maːfa | maːfa | maːxʷa |
| beyaz | xʷəʑə | fəʑə | fəʑə | fəʑə | xʷəʑə |
| insan | t͡sʼəxʷə | t͡sʼəfə | t͡sˤəfə | t͡sʼəfə | t͡sʼəxʷ |
| sıcak | xʷaːba | faːba | faːba | faːba | xʷaːba |
| mısır | nartəxʷ | nartəf | naːtəf | nartəf | nartəxʷ |
| gibi | xʷad | fad | fad | fad | xʷad |
| sarımsak | bʑənəxʷ | bʑənəf | bʑənəf | bʑənəf | bʑənəxʷ |
| adam | q͡χʷəɬxʷəʁa | fəɬfəʁa/χʷəɬfəʁa | qʷəlfəʁa | ? | χʷəɬxʷəʁa |
| kadın | bzəɬxʷəʁa | bzəɬfəʁa | bzəlfəʁa | bzəɬfəʁa | bzəɬxʷəʁa |
| teneke | t͡sːaxʷ | t͡saf | t͡saf | t͡saf | d͡zːaxʷ |
| hafif | naxʷə(n) | nafən | nafna | ? | naxʷ |
| dürüst adam | zaːxʷa | zaːfa | zaːfa | zaːfa | zaːxʷa |
8. Batı Çerkesçesi Şağsığ dialekti Kfar Kama lehçesi konuşanları diğer birçok dialektte [tsʼ] olan sesi [sʼ] olarak kullanırlar. Bu ünsüz muhtemelen Ön-Çerkesçe'den gelmektedir fakat Şapsığ dialekti [t͡sʼ] ve [sʼ] iki sesi de barındırır. Örneğin Şapsığ dialektindeki /t͡sʼəf/ "kişi", /t͡sʼaːpʼa/ "cimri" ve /t͡sʼaːʃʷta/ "kaymak" kelimeleri.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| isim | sʼa ~ t͡sʼa ? | t͡sʼa | sˤa | t͡sʼa | t͡sʼa |
| yalan söylüyor | qapsʼə ~ qapt͡sʼə ? | qapt͡sʼə | qapsˤə | qapt͡sʼə | qapt͡sʼə |
| siyah | ʃʷʼəsʼa ? | ʃʷʼət͡sʼa | ʂʷəsˤa | ʃʷʼət͡sʼa | fʼət͡sʼa |
| çıplak | ps'aːna ~ pt͡s'aːna ? | pt͡sʼaːna | pt͡sʼaːna | psˤaːna | pt͡sʼaːna |
| ıslak | sʼəna ~ t͡sʼəna ? | t͡sʼəna | sˤəna | t͡sʼəna | t͡sʼəna |
| sivri | paːpsʼa ~ paːpt͡sʼa ? | paːpt͡sʼa | paːpsˤa | paːpt͡sʼa | ? |
Diğer dikkat çekici değişiklikler değiştir
- Şapsığ dialektinde "ejective" sessiz harfler /pʼ/ /tʼ/ /sʼ/ /ɬʼ/ /t͡sʼ/ /ʃʼ/ /ʃʷʼ/ /pʷʼ/ /tʷʼ/ gırtlak seslerine /pˤ/ /tˤ/ /sˤ/ /ɬˤ/ /t͡sˤ/ /ʂ/ /ʂʷ/ /pˤ/ /tˤ/ dönüşmüşlerdir.
Şapsığ dialektinde ejektif ünlüler olan /pʼ/ /tʼ/ /sʼ/ /ɬʼ/ /t͡sʼ/ /ʃʼ/ /ʃʷʼ/ /pʷʼ/ /tʷʼ/ faringealize ünsüzlere dönüşmüşlerdir.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Çemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| ince | pʷʼaːnt͡ʃa | pʷʼaːnt͡ʃa ~ pʼʕʷaːnt͡ʃa | pˤaːt͡ʃa | ? | pʼaːɕʼa |
| büyütmek/evlatlık edinmek | pʷʼən ~ pʼʕʷən | pʷʼən | pˤən | ? | pʼən |
| iki | tʷʼə | tʷʼə | tˤʔʷə | ? | tʼəw |
| serbest bırakmak, başlatmak | tʷʼəpɕən | tʷʼəpɕən | tˤəpɕən | ? | ? |
| üstünde | pʃʼə | pʃʼə | pʂə | ? | pɕʼə |
| bilmek | ʃʼan | ʃʼan | ʂan | ? | ʃʼan |
| yaşlı adam | t͡ɬʼəʐ | ɬʼəʐ | ɬˤəʐ | ɬʼəʐ | ɬʼəʑ |
| siyah | ʃʷʼəsʼa ~ t͡sʷʼəsʼa | ʃʼʷət͡sʼa | ʂʷəsˤa | ʃʼʷət͡sʼa | fʼət͡sʼa |
- Obstruent ünsüzlerin bir dizisinin refleksleri, "tens" ya da "geminate" olarak nitelendir. Batı Çerkesçesi'nde, sonuç dialektlere bağlı olarak : Bjeduğ dialektinde tens olarak kalır Çermguy dialektinde basit sessiz ünsüzler olarak kalırken Doğu Çerkesçesi'nde basitçe sesli ünsüzler olarak kalır.
- [tʃː] ünsüzleri Abzeh dialektinde [ʃ] ve Kabartay dialektinde [ʒ] olmutur.
- [kʲː] ünsüzleri Batı Çerkesçe'sinin çoğu dialektinde [t͡ʃ] ve Kabartay dialektinde [d͡ʒ] olmutur.
- [tʃʼ] ünsüzleri Kabartay dialektinde [ɕʼ] ve Abzeh dialektinde [aj] olmuştur.
- [tː] ünsüzleri Kabartay dialektinde [d] olmutur.
- [tsː] ünsüzleri Kabartay dialektinde [dz] olmutur.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçe | Doğu Çerkesçe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Ḉemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| diş | t͡sa | t͡sa | t͡sa | t͡sa | d͡za |
| fare | t͡səʁʷa | t͡səʁʷa | t͡səʁʷa | t͡səʁʷa | d͡zəʁʷa |
| balık | pt͡saʐəj | pt͡saʐəj | pt͡saʐəj | pt͡saʐəj | bd͡zaʑəj |
| biz | ta | ta | ta | ta | da |
| omuz | taːma | taːma | taːma | taːma | daːma |
| güneş | təʁa | təʁa | təʁa | təʁa | dəʁa |
| Kabartay | qabartaːj | qabartaːj | qabartaːj | qabartaːj | qabardaj |
| lider | tħamaːta | tħamaːta | tħamaːta | tħamaːta | tħamaːda |
| bahçe | xaːta | xaːta | xaːta | xaːta | xaːda |
| horoz | ataːqa | ataːqa | ataːqa | ataːqa | adaːqa |
| ördek | psəkʲat | psət͡ʃat | psəkʲat | psət͡ʃat | psəd͡ʒad |
| gümüş | təʑən | təʑən | təʑən | təʑən | dəʑən |
| dün | təʁʷaːsa | təʁʷaːsa | təʁʷaːsa | təʁʷaːsa | dəʁʷaːsa |
| kurt | təʁʷəʐ | təʁʷəʐ | təʁʷəʐ | təʁʷəʐ | dəʁʷəʑ |
| tavuk | kʲat | t͡ʃat | kʲat | t͡ʃat | d͡ʒad |
| kedi | kʲatəw | t͡ʃatəw | kʲatəw | t͡ʃatəw | d͡ʒadəw |
| cam | ʔaːpkʲ | ʔaːpt͡ʃ | ʔaːpkʲ | ʔaːpt͡ʃ | ʔaːbd͡ʒ |
| gece | t͡ʃaʃ | t͡ʃaʃ | t͡ʃaʃ | ɕaʃ | ʒaʃ |
| koşu | maːt͡ʃa | maːt͡ʃa | maːt͡ʃa | maːɕa | ? |
| para | aːχt͡ʃa | aːχt͡ʃa | aːχt͡ʃa | aːχɕa | ? |
| deve | maːχt͡ʃa | maːχt͡ʃa | maːχt͡ʃa | maːχɕa | ? |
| inek | t͡ʃam | t͡ʃam | t͡ʃam | ɕam | ʒam |
| soğuk | t͡ʃəʔa | t͡ʃəʔa | t͡ʃəʔa | ɕəʔa | ʒəʔa |
| anahtar | ʔʷənkʲəbza | ʔʷənt͡ʃəbza | ʔʷəkʲəbza | ʔʷənt͡ʃəbza | ʔʷənɕʼəbza |
| yeni | t͡ʃa | t͡ʃa | t͡ʃa | t͡ʃa? | ɕʼa |
| çocuk | t͡ʃʼaːla | t͡ʃʼaːla | t͡ʃʼaːla | ʔajla | ɕ'ʼaːla |
| misafir | ħaːt͡ʃa | ħaːt͡ʃa | ħaːt͡ʃa | ħaːt͡ʃa | ħaːɕʼa |
| az | maːt͡ʃa | maːt͡ʃa | maːt͡ʃa | maːʔa | maːɕʼa |
| kral, sultan | paːt͡ʂəħ | paːt͡ʂəħ | paːrt͡ʃəħ | paːt͡ʂəħ | paːɕtəħ |
| demir | ʁʷət͡ʃʼə | ʁʷət͡ʃʼə | ʁʷət͡ʃʼə | ʁʷət͡ʃʼə | ʁʷəɕʼə |
| düğme | t͡ʃʼəʔʷ | t͡ʃʼəʔʷ | t͡ʃʼəʔʷ | t͡ʃʼəʔʷ | ɕʼəʔʷ |
| çocuk | tʃʼaːla | tʃʼaːla | tʃʼaːla | ʔajla | ɕʼaːla |
| pişman olmak | tʃʼaʁʷaʑən | tʃʼaʁʷaʑən | tʃʼaʁʷaʑən | ʔajʁʷaʑən | ɕʼaʁʷaʑən |
| altında oturmak | tʃʼas | tʃʼas | tʃʼas | ʔajs | ɕʼas |
| az | maːtʃʼa | maːtʃʼa | maːtʃʼa | maːʔa | maːɕʼa |
- Birçok ejektif affricates ejektif fricatives haline dönüşmüştür.
- Bir dizi labialized alveoler ıslıklı affricates ve fricatives olur labiopalatalized Adıgece içinde ve dişsil-dudaksıl Doğu Çerkesçesi içinde. Bir dizi alveolar sibilant affricates and fricatives Batı Çerkesçesi'nde labiopalatalized Doğu Çerkesçesi'nde ise labiodental olmuştur.
- Şapsığ dialektindeki ([pˤ], [tˤ], [sˤ], [ɬˤ] [t͡sˤ]) gırtlak sesleri "ejective" sessis harflerine dönüşür.
- Kabartay dialekti /ʃʷʼ/ /ʐʷ/ /ʂʷ/ /ʐ/ /ʂ/ sessiz harflerini kaybetmiş ve onlar /fʼ/ /v/ /f/ /ʑ/ /ɕ/ olmuşlardır.
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçesi | Doğu Çerkesçesi | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Ḉemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| mavi | ʂʷəχʷaːntʼa | ʃəχʷaːntʼa | ʂʷəχʷaːtˤa | ? | ʃəχʷaːntʼa |
| yeşil | wət͡sʂʷa | wət͡sʂʷa | wət͡sʂʷa | wət͡sʂʷa | wəzəfa/wət͡sfa |
| iyi | ʃʷʼə ~ t͡sʷʼə | ʃʷʼə | ʃʷʼə | ʃʷʼə | fʼə |
| siyah | ʃʷʼəsʼa ~ t͡sʷʼət͡sʼa? | ʃʷʼət͡sʼa | ʃʷʼəsˤa | ʃʷʼət͡sʼa | fʼət͡sʼa |
| yıldız | ʐʷaːʁʷa? | ʐʷaːʁʷa | ʐʷaːʁa | ʐʷaːʁʷa | vaːʁʷa |
| dar | zaʐʷə? | zaʐʷə | zaʐʷə | zaʐʷə | zavə |
| siz | ʂʷa | ʂʷa | ʂʷa | ʂʷa | fa |
| kadın | ʂʷəz | ʂʷəz | ʂʷəz | ʂʷəz | fəz |
| ateş | maːʃʷʼa ~ maːt͡sʷʼa | maːʃʷʼa | maːʃʷʼa | maːʃʷʼa | maːfʼa |
| geniş | ʔʷəʐʷə | ʔʷəʐʷə | ʔʷəʐʷə | ʔʷəʐʷə | ʔʷəvə |
| kız | pʂaːʂa | pʂaːʂa | pʂaːʂa | pʂaːʂa | pɕaːɕa |
| 100 | ʂa | ʂa | ʂa | ʂa | ɕa |
| altın | dəʂa | dəʂa | dəʂa | dəʂa | dəɕa |
| eski | ʐə | ʐə | ʐə | ʐə | ʑə |
Dilbilgisi değiştir
İsmin araç durumu değiştir
Araç durumu ismi için eklenen sonek -мгьэ (-mɡʲa) veya -гьэ (-gʲa)'ydı. Çoğu Batı Çerkesçe ve Doğu Çerkesçe dialektlerinde bu ek -мкIэ (-mt͡ʃa) veya -кIэ (-t͡ʃa)'ye dönüşmüştür. Sadece bazı dialeklerde -мджэ (-md͡ʒa) veya -джэ (-d͡ʒa) olmuştur.
Örneğin:
| Anlamı | Şapsığ | Çoğu dialektler | Diğer dialektler | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiril | IPA | Kiril | IPA | Kiril | IPA | |
| Çerkesçe'yle/Çerkesçe'yi kullanarak | адыгэбзэгьэ | aːdəɣabzagʲa | адыгэбзэкӀэ | aːdəɣabzat͡ʃa | адыгэбзэджэ | aːdəɣabzad͡ʒa |
| kalemle/kalemi kullanarak | къэлэмымгьэ | qalaməmgʲa | къэлэмымкIэ | qalaməmt͡ʃa | къэлэмымджэ | qalaməmd͡ʒa |
Sayılar değiştir
| Türkçe | Ön-Çerkesçe | Ubıhça | Ḉemguy/Bjeduğ | Şapsığ | Kabartay |
|---|---|---|---|---|---|
| Bir | zə | za | zə | zə | zə |
| İki | tʷʼə | tʼqʷʼa | tʷʼə | tˤʔʷə | tʼəw |
| Üç | ɕə | ʂa | ɕə | ɕə | ɕə |
| Dört | t͡ɬə | pʼɬʼə | pʼɬʼə | pˤɬˤə | pʼɬʼə |
| Beş | txʷə | ɕxə | tfə | tfə | txʷə |
| Altı | xə | fə | xə | xə | xə |
| Yedi | bɮə | blə | blə | blə | bɮə |
| Sekiz | jə | ʁʷa | jə | jə | jə |
| Dokuz | bʁʷə | bʁʲə | bʁʷə | bʁʷə | bʁʷə |
| On | pʃʼə | ʑʷə | pʃʼə | pʂə | pɕʼə |
Kelimeler değiştir
| Kelime | Ön-Çerkesçe | Batı Çerkesçesi | Doğu Çerkesçesi | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Ḉemguy | Şapsığ | Abzeh | |||
| daha | naχʲ | naħ | naħ | naħ | naχ |
| abi | ʃənaχʲəʐ | ʃənaħəʐ | ʃənaħəʐ | ʃənaħəʐ | ʃənaχəʑ |
| küçük erkek kardeş | ʃənaχʲət͡ʃ | ʃənaħət͡ʃ | ʃənaħət͡ʃ | ʃənaħət͡ʃ | ʃənaχəɕʼ |
Kaynakça değiştir
- STAROSTIN, Sergei A.; NIKOLAYEV, Sergei L. (1994). A North Caucasian Etymological Dictionary: Preface10 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..